Cukrzyca typu 2

Choroby cywilizacyjne to wszystkie jednostki chorobowe, które występują globalnie, są powszechnie znane i stanowią ogromny problem medyczny, a także społeczny. Ich rozwój jest związany z postępem cywilizacyjnym oraz złymi nawykami żywieniowymi. Podczas spożywania zbyt dużych ilości węglowodanów prostych organizm reaguje gwałtownym wyrzutem insuliny, czyli anabolicznego hormonu, który transportuje glukozę z krwi do tkanki tłuszczowej oraz mięśniowej. Powtarzające się wyrzuty dużych ilości insuliny prowadzą do rozwoju oporności tkanek na insulinę a w konsekwencji do rozwoju cukrzycy typu 2. Cukrzyca to przewlekła choroba, która charakteryzuje się zwiększonym stężeniem glukozy we krwi, polegająca na zaburzeniach wydzielania lub działania insuliny. Jest groźną chorobą przewlekłą i stanowi coraz większy problem wśród populacji krajów wysokorozwiniętych. Przełom w leczeniu tej śmiertelnej choroby nastąpił w XX wieku, w którym poznano jej złożoną patogenezę. W ostatnich latach obserwuje się niepokojącą tendencję do występowania w populacjach coraz większej liczby osób z zespołem metabolicznym korelującym z cukrzycą typu 2, a problem ten ma zakres ogólnoświatowy. Zespół metaboliczny, opisany przez Reavena w 1988 roku, jest rozpoznawany w przypadku współwystępowania zaburzeń gospodarki węglowodanowej, lipidowej i nadciśnienia tętniczego, których podłożem są otyłość oraz insulinooporność. Stąd w kryteriach diagnostycznych, na podstawie których można rozpoznać zespół metaboliczny, uwzględnia się obecność hipertriglicerydemii, zwiększenie frakcji LDL cholesterolu i nieodpowiedni stosunek HDL do LDL, zwiększone stężenie glukozy w surowicy krwi na czczo, nadciśnienie tętnicze oraz obwód pasa powyżej wartości granicznych.

Spis treści

Cukrzyca typu 2 - wstępne informacje
Insulinooporność jako pierwszy objaw cukrzycy typu 2
Przyczyny cukrzycy typu 2
Objawy cukrzycy typu 2
Diagnostyka i rozpoznanie cukrzycy typu 2
Leczenie cukrzycy typu 2
Dieta w cukrzycy typu 2
Dieta DASH i dieta śródziemnomorska jako skuteczne wspomaganie terapii cukrzycy typu 2
Powikłania w cukrzycy typu 2
Cukrzyca w ciąży

Cukrzyca typu 2 - wstępne informacje

Cukrzyca charakteryzuje się przewlekłą hiperglikemią i upośledzonym metabolizmem węglowodanów, lipidów i białek, spowodowanym całkowitym lub częściowym niedostatecznym wydzielaniem insuliny i/lub działaniem insuliny. Istnieją dwie podstawowe postacie cukrzycy, cukrzyca insulinozależna (cukrzyca typu 1) i cukrzyca insulinoniezależna (cukrzyca typu 2). Z uwagi na decydującą rolę czynników środowiskowych, m.in. siedzącego trybu życia, nieodpowiedniej diety, otyłości, cukrzyca zyskała miano choroby cywilizacyjnej. Według raportu International Diabetes Federation, co 6 sekund ktoś umiera z powodu cukrzycy lub jej powikłań. W 2035 r. liczba chorych ma wzrosnąć nawet do 592 milionów, z czego coraz większą część będą stanowiły dzieci. Wielu chorych nie jest świadomych postępującego schorzenia, a w Polsce około 50% stanowią przypadki cukrzycy nierozpoznanej i nieleczonej. Ponadto, co piąty Polak nigdy nie wykonał badania sprawdzającego stężenie glukozy we krwi, a tylko 26% z badanych twierdzi, że wykonuje to badanie corocznie. W patogenezie cukrzycy typu 2 współistnieją dwa podstawowe zaburzenia, a mianowicie oporność na insulinę i upośledzenie sekrecji insuliny. Upośledzone działanie obwodowe insuliny związane jest etiopatogenetycznie ze zjawiskiem otyłości. Tkanka tłuszczowa uwalnia wolne kwasy tłuszczowe, hormony oraz cytokiny takie jak leptyna, adiponektyna, rezystyna, TNF-α (czynnik martwicy nowotworów) i inne. Wszystkie te cząsteczki modyfikują działanie insuliny. Co z kolei sprawia, że rola tkanki tłuszczowej w generowaniu insulinooporności oraz w konsekwencji w powstawaniu upośledzonej tolerancji glukozy i jawnej cukrzycy typu 2 jest niebagatelna.

Insulinooporność jako pierwszy objaw cukrzycy typu 2

W zdrowym organizmie w warunkach fizjologicznych metabolizm cukrów podlega regulacji głównie przez naprzemienne wydzielanie dwóch kluczowych hormonów, a mianowicie glukagonu i insuliny, które w antagonistyczny sposób wpływają na stężenie glukozy we krwi obwodowej. Pierwszy z nich (glukagon) odpowiada za jej uwalnianie z rezerw zmagazynowanych w wątrobie w postaci glikogenu, powodując tym samym wzrost stężenia glukozy we krwi. Insulina z kolei, obniżając stężenie glukozy przywraca normoglikemię po spożytym posiłku. Odpowiedź komórkowa na insulinę rozpoczyna się od jej przyłączenia do właściwego receptora błonowego w wyniku czego ulega on dimeryzacji, a następnie autofosforylacji w obrębie reszt tyrozynowych. Pierwszym kluczowym objawem związanym z rozwojem cukrzycy typu 2 jest spadek wrażliwości tkanek docelowych na działanie insuliny (co nazywamy insulinoopornością), której początkowo nie towarzyszy podwyższone stężenie glukozy we krwi (hiperglikemia). W odpowiedzi na insulinooporność organizm zmuszony jest do produkcji większych ilości insuliny celem kompensacji wspomnianego spadku wrażliwości tkanek. Co skutkuje podwyższonym stężeniem insuliny we krwi (hiperinsulinemia), utrzymującym się nawet do kilku lat. Hiperglikemia pojawia się wówczas, kiedy wspomniana kompensacja przestaje funkcjonować prawidłowo na skutek upośledzenia funkcji komórek β-trzustki. W patogenezie cukrzycy typu 2 i związanej z nią insulinooporności decydującą rolę odgrywają czynniki środowiskowe, m.in. siedzący tryb życia, stosowanie używek (alkohol, papierosy), dieta wysokotłuszczowa (szczególnie tłuszczowo-cukrowa) czy związana z nią otyłość.

Przyczyny cukrzycy typu 2

Zespół metaboliczny stanowi jedną z najpoważniejszych przyczyn chorób serca i naczyń oraz cukrzycy typu 2. Szacuje się, że obecność zespołu metabolicznego dwukrotnie zwiększa ryzyko wystąpienia chorób układu krążenia i aż pięciokrotnie podnosi ryzyko rozwoju cukrzycy typu 2. Zespół metaboliczny występuje od kilkunastu do dwudziestu kilku procent dorosłych mieszkańców krajów rozwiniętych, a jego częstość wzrasta wraz z wiekiem. Dostępne dane wskazują na rosnący problem epidemii zespołu metabolicznego na świecie i konieczność podjęcia intensywnych działań prewencyjnych i terapeutycznych. Przyczyny cukrzycy typu 2 to np.: otyłość brzuszna oraz nadwaga; nadmierne spożycie kalorii (bogatokaloryczna dieta, bogata w cukier, niezdrowe tłuszcze typu trans, dania typu fast food, dieta zachodnia, gazowane napoje słodzone itp.); stany zapalne (nasilane przez zwiększone spożycie cukrów prostych, produktów z kategorii „comfort food”, wątpliwej jakości przetworów mlecznych); nadmierne odchudzanie lub przejadanie się, w tym zaburzenia odżywiania się (bulimia, kompulsywne objadanie się, itp.); przeciwstawne do insuliny działanie niektórych hormonów (np. niektóre tabletki antykoncepcyjne); zbyt krótki i słaby jakościowo sen (nieodpowiednia ilość snu sprzyja otyłości, zwiększa łaknienie, a otyłość sprzyja insulinooporności, która z kolei prowadzi do cukrzycy typu 2); brak ruchu, siedzący tryb życia, ale także zbyt intensywne i zbyt częste treningi sportowe (duży stres dla organizmu, wysyłek fizyczny wpływa na podwyższenie stężenia kortyzolu); wiek i płeć; komponent genetyczny (występowanie cukrzycy typu 2 i otyłości u członków rodziny).

Objawy cukrzycy typu 2

Cukrzyca typu II, zwana także cukrzycą dorosłych, powszechnie występuje po 40. roku życia, ujawnia się zazwyczaj u osób otyłych i starszych, chociaż zdarza się również u ludzi szczupłych oraz coraz częściej u ludzi w znacznie młodszym wieku. Warunkują ją także czynniki genetyczne i środowiskowe. Objawy pojawiają się dyskretnie, nie są charakterystyczne, rozwijają się powoli, dlatego bywa rozpoznana dopiero po upływie lat lub też wcale nie zostaje zdiagnozowana. U chorych występują objawy towarzyszące takie jak: skłonność do zmian ropnych na skórze; grzybica międzypalcowa; zaburzenia w gojeniu się ran; zaburzenia ukrwienia u osób starszych (uczucie oziębienia stóp); tzw. stopa cukrzycowa; świąd skóry; świąd sromu u kobiet; impotencja u mężczyzn; przewlekłe zapalenia pochwy u kobiet.

Diagnostyka i rozpoznanie cukrzycy typu 2

Podstawowe badanie diagnostyczne zalecane jako okresowa kontrola osób zdrowych oraz diabetyków niezależnie od występującego typu cukrzycy, to oznaczenie stężenia glukozy we krwi. To badanie, którego nieprawidłowy, a mianowicie zbyt wysoki wynik jest przesłanką do zlecenia wykonania kolejnych badań potwierdzających podejrzenie cukrzycy. Oznaczenie stężenia glukozy (glikemia) powinno być wykonane na czczo, czyli po upływie przynajmniej 8 godzin od ostatniego posiłku, w tym przyjęcia płynów. Badanie laboratoryjne wykonuje się po pobraniu krwi żylnej. Domowe testy przy pomocy glukometru są jedynie formą samokontroli, lecz nie stanowią podstawy do zdiagnozowania cukrzycy typu 2. Norma cukru we krwi oznaczanego na czczo wynosi 72-99 mg/dl (4,0–5,5 mmol/l). Glikemia na czczo w przedziale 100 mg/dl – 126 mg/dl oznacza stan podwyższonego cukru, natomiast poziom cukru powyżej 126 mg/dl we krwi badanego na czczo pacjenta świadczy o występowaniu cukrzycy. Podstawą diagnostyczną jest jednak dwukrotne powtórzenie tego badania. Osoby, u których podejrzewana jest cukrzyca typu 2, powinny wykonać również badanie oznaczające poziom cukru w ciągu dnia. Wynik wynoszący powyżej 200 mg/dl (11,1 mmol/l) wskazuje na cukrzycę, a gdy występuje jednocześnie z objawami cukrzycy, jest podstawą do jej diagnozy. Przy podwyższonym poziomie cukru we krwi zaleca się kolejno wykonanie badania o nazwie doustny test obciążenia glukozą (OGTT). Celem tego badania jest sprawdzenie jak organizm badanej osoby radzi sobie z przyjętą dawką węglowodanów. Badanie jest łatwe do przeprowadzenia i rozpowszechnione, wykonuje go większość laboratoriów diagnostycznych. Wiele osób zna to badanie z uwagi na to, że jest przeprowadzane jako rutynowe wśród kobiet w ciąży, aby sprawdzić m.in. czy nie wystąpiła cukrzyca ciążowa. Polega ono na wypiciu na czczo roztworu zawierającego 50 lub 75g glukozy. W punkcie laboratoryjnym pobierana jest krew do oznaczenia reakcji organizmu na wypitą ilość węglowodanów. Zazwyczaj krew pobierana jest w 1, 2 lub 3 punktach (punkt oznacza po prostu czas, w którym pobrana jest krew do oznaczenia poziomy glukozy). Najlepiej, jeśli oznaczenie przeprowadzone jest minimum w 3 punktach to znaczy: na czczo przed wypiciem roztworu; po godzinie od wypicia roztworu; po 2 godzinach od wypicia roztworu. W zależności od wyników pomiaru glukozy i insuliny na czczo oraz OGTT można diagnozować cukrzycę czy stan przedcukrzycowy. Jeśli, podczas badania jest również oznaczana tzw. krzywa insulinowa, czyli pomiar insuliny w tych samych punktach co glukozy, to dokonujemy diagnostyki insulinooporności. Okresowe badanie poziomu cukru we krwi lub test tolerancji glukozy powinny wykonywać przede wszystkim osoby, u których występują wspomniane powyżej czynniki predysponujące do rozwoju cukrzycy typu 2. Badania laboratoryjne zaleca się wykonywać wówczas raz w roku. Z kolei osoby powyżej 40. roku życia, które nie są w grupie ryzyka, powinny wykonywać badanie poziomu cukru we krwi przynajmniej raz na trzy lata. W myśl zasady, że lepiej zapobiegać niż leczyć, warto skorzystać z elektronicznego zwolnienia lekarskiego i udać się na badania kontrolne.

Leczenie cukrzycy typu 2

Leczenie konwencjonalne cukrzycy typu 2 obejmuje: dietę opartą na niskim indeksie glikemicznym (ale ciągle zawierająca węglowodany), bogatą w warzywa i niektóre owoce, zdrowe tłuszcze, odpowiednią ilość białka pochodzącą z roślin strączkowych, ryb, chudych gatunków mięs, dobrej jakość itd.; stopniowe wprowadzanie aktywności fizycznej; leki hipoglikemiczne, w pierwszej kolejności stosowana jest Metformina, która ma za zadanie zwiększyć wrażliwość naszych tkanek na insulinę, jeśli jednak takie działanie jest niewystarczające, wprowadza się kolejne preparaty, m.in. pochodne sulfonylomocznika, leki inkretynowe, flozyny lub gliflozyny. terapie insuliną– wtedy, kiedy trzustka jest uszkodzona, a więc w bardzo zaawansowanym stadium cukrzycy. Korzystając z możliwości jakie daje telemedycyna, na powyższe lekarstwa możesz szybko uzyskać elektroniczną receptę lub skonsultować stosowaną terapię na konsultacji z lekarzem online.

Dieta w cukrzycy typu 2

Dieta dla osób zmagających się z obniżoną wrażliwością tkanek na insulinę powinna cechować się przede wszystkim niskim indeksem glikemicznym. Nie ma tu zatem miejsca na cukier, soki, syropy cukrowe, konwencjonalne słodycze i inne węglowodanowe produkty o wysokim stopniu przetworzenia. Można natomiast włączyć do diety różnorodne grube kasze, ciemny ryż, ugotowany al dente pełnoziarnisty makaron, pieczone w ziołach ziemniaki, razowe pieczywo, niektóre owoce, warzywa strączkowe i niskokaloryczne substancje słodzące (dobrze sprawdzi się np. erytrytol czy w mniejszych ilościach ksylitol). W przypadku osób, które mają nadwagę, otyłość lub wysoki obwód w talii stosujemy dietę redukcyjną celem osiągnięcia prawidłowej masy ciała i normatywnego obwodu talii. Z uwagi na fakt, że cukrzycy typu 2 niejednokrotnie towarzyszy wysoki poziom cholesterolu i trójglicerydów, powinniśmy zadbać o jakość tłuszczów dostarczanych z dietą. Powinny przeważać głównie tłuszcze jedno- i wielonienasycone, ze szczególnym uwzględnieniem przeciwzapalnych kwasów omega-3 (źródła: oliwa z oliwek, awokado, tłuste ryby morskie, ect.). Natomiast pacjenci, którzy jednocześnie zmagają się z nadciśnieniem powinni dodatkowo ograniczać sól dodawaną do posiłków i unikać produktów będących bogatym źródłem sodu (mowa to o żywności wysokoprzetworzonej, wędlinach, serach, produktach konserwowych, wędzonkach, słonych przekąskach i nadmiernej ilości pieczywa). Dieta w cukrzycy typu 2 powinna zawierać nieco więcej białka, które odpowiada za wyższy indeks sytościowy posiłku, a przez co na kontrolę łaknienia. Dzięki tej drobnej zmianie w kompozycji posiłku, będziemy zdecydowanie dłużej syci i ustabilizujemy poziom glukozy we krwi.

Dieta DASH i dieta śródziemnomorska jako skuteczne wspomaganie terapii cukrzycy typu 2

Bdania wykazały, że efektywnym sposobem leczenia oporności tkanek na insulinę i zespołu metabolicznego jest dieta śródziemnomorska. Również opracowana przez amerykańskich specjalistów z Narodowego Instytutu Serca, Płuc i Układu Krwiotwórczego dieta DASH korzystnie wpływa nie tylko na obniżenie nadciśnienia tętniczego, ale także na poziom glikemii i stężenie insuliny we krwi. W przeglądzie wielu badań wykazano, że dieta DASH korzystnie wpływa na stężenie insuliny na czczo, co może prowadzić do poprawy wrażliwości na insulinę niezależnie od redukcji masy ciała. Do wspólnych zaleceń diety śródziemnomorskiej i diety DASH należą wysokie spożycie warzyw i owoców każdego dnia (ale owoców w mniejszej ilości niż warzyw), pełnoziarnistych produktów zbożowych, uwzględnianie w odpowiedniej ilości fermentowanych napojów mlecznych (ze względu na wysoki indeks insulinowy unikamy jednak mleka), częste spożywanie ryb, a z produktów mięsnych wybieranie chudych gatunków, dobrej jakości, preferowanie tłuszczów roślinnych, włączenie do diety nasion roślin strączkowych, orzechów i nasion. Ważne jest też sprowadzenie spożycia soli do właściwej wartości.

Powikłania w cukrzycy typu 2

Najbardziej charakterystycznym z powikłan cukrzycy typu 2 są zakażenia ran, szczególnie dotyczące stóp. Owrzodzenia stopy na tle cukrzycowym objawiają się otwartymi, trudnymi do wyleczenia, niechcącymi się goić ranami. Spowodowane są najczęściej uszkodzeniami naczyń krwionośnych i są oznaką upośledzenia krążenia, zwłaszcza w rejonach oddalonych od serca. Uszkodzenia nerwów powodują, że chory ma mniejszą zdolność odczuwania bólu, temperatury czy też ucisku. Wysoki poziom glukozy we krwi obwodowej spowalnia proces gojenia się ran i sprawia, że organizm słabiej zwalcza infekcje. Jeśli rany nie są prawidłowo leczone, może rozwinąć się gangrena i ostatecznie konieczna może okazać się amputacja konczyny. Często niezbędne jest specjalistyczne leczenie prowadzone pod stałą opieką lekarza zajmującego się zespołem stopy cukrzycowej. Retinopatia cukrzycowa jest kolejnym z powikłan towarzyszących cukrzycy typu 2. Prowadzi ona do uszkodzenia narządu wzroku; może dojść do odwarstwienia siatkówki, a w konsekwencji tego do ślepoty. W leczeniu stosuje się zabiegi okulistyczne, m.in. z użyciem lasera. U diabetyków obserwuje się także zakażenia układu moczowego, które mogą często występować i być oporne na antybiotykoterapię. Opóźnienie leczenia lub nieprawidłowe leczenie może prowadzić do uszkodzenia nerek i przyspieszać rozwój niewydolności nerek. Innym z powikłan i jednocześnie przyczyn jest otyłość. Wiąże się ona nie tylko ze szczególnie wysokim ryzykiem wystąpienia nadciśnienia tętniczego, chorób serca, obturacyjnego bezdechu sennego i innych, ale także może znacznie wzmagać lęk społeczny, przez co prowadzić do społecznego wycofania, stanów depresyjnych i depresji. Osoby otyłe, o czym mówi się znaczne rzadziej, cierpią przede wszystkim na ból psychiczny. Często u osób z cukrzycą, u których jednocześnie występuje otyłość obserwuje się także ogólnoustrojowe niedobory witaminy D, definiowane jako stężenie kalcyfediolu w surowicy krwi mniej niżb30 ng/ml. W przeprowadzonych badaniach wykazano, że osoby otyłe mają wyraźnie niższe stężenia D3 w surowicy w porównaniu z osobami z normalną wagą ciała. Wśród przyczyn podkreśla się niewystarczającą syntezę skórną spowodowaną unikaniem, z różnych przyczyn, promieniowania słonecznego. Kolejną ważną przyczyną niedoboru witaminy D u osób z otyłyłością jest upośledzony mechanizm biodostępności metabolitów pochodzących z syntezy skórnej, spowodowany magazynowaniem (sekwestracją) w tkance tłuszczowej. Zważywszy na plejotropowe działanie witaminy D w ustroju, w tym jej protekcyjną rolę dla układu krążenia, zaleca się zwiększoną suplementację witaminą D (około 4000 j./dobę) u pacjentów otyłych w celu uzupełnienia niedoboru, który ma szersze znaczenie niż u osób bez występującej otyłości.

Cukrzyca w ciąży

Cukrzyca ciężarnych jest przejściowym zaburzeniem, rozpoznawanym na podstawie podwyższonego stężenia glukozy we krwi, któremu może towarzyszyć obecność glukozy w moczu. Choroba pojawia się u zdrowych dotąd kobiet, głównie w III trymestrze i ustępuje po rozwiązaniu ciąży. Stanowi ona jednak zagrożenie dla płodu (np. duża masa urodzeniowa, wielowodzie, kwasica ketonowa, wady wrodzone, m.in. cewy nerwowej i serca) i matki (np. przedwczesny poród, stan przedrzucawkowy, zwiększone prawdopodobienstwo cesarskiego cięcia). U 30-50% kobiet, u których stwierdzono cukrzycę ciężarnych, w ciągu najbliższych 15 lat rozwinęła się cukrzyca typu II. Przyczyną cukrzycy ciężarnych są najprawdopodobniej zmiany fizjologiczne związane z ciążą: insulinooporność wywołana przez hormony łożyskowe (laktogen, hormon wzrostu); zwiększone wydzielanie glukozy przez wątrobę; zaburzenia wydzielania insuliny.