Bezsenność

Bezsenność, czyli insomnia, jest zaburzeniem polegającym na problemach z zasypianiem i częstym wybudzaniu. Osoby cierpiące na tę przypadłość są zmęczone, skarżą się na obniżone samopoczucie. Insomnia może mieć charakter czasowy, przemijający, ale również przejść w dolegliwość przewlekłą. Do przyczyn powodujących kłopoty ze snem zalicza się choroby organiczne, ale także nieprawidłowy styl życia. Z problemem można próbować sobie poradzić poprzez domowe metody, czasem jednak konieczne jest sięgnięcie po tabletki nasenne. Trzeba pamiętać, że zaburzenia snu wpływają na zdrowie fizyczne i psychiczne, dlatego przedłużająca się bezsenność wymaga diagnostyki i wdrożenia odpowiedniego leczenia.

Czym jest bezsenność?

Bezsenność to jedno z częściej występujących zaburzeń w naturalnym rytmie snu i czuwania. Osoby cierpiące z powodu insomnii skarżą się na trudności w zasypianiu oraz częste wybudzanie w nocy lub zbyt wczesne wstawanie. Zła jakość snu przekłada się na gorsze samopoczucie w ciągu dnia, chroniczne zmęczenie, zmniejszenie zdolności poznawczych, problemy w utrzymaniu uwagi. Nie każdy problem z zasypianiem zostaje zakwalifikowany jako bezsenność. Aby tak było dolegliwości muszą utrzymywać się przynajmniej przez miesiąc i powtarzać co najmniej trzy razy w tygodniu.

O bezsenności można mówić, gdy jednocześnie stan ten zaburza normalne funkcjonowanie pacjenta. Diagnozując insomnię lekarz weźmie pod uwagę czas trwania zaburzeń, częstotliwość pojawiania się i ich wpływ na życie. Według przeprowadzonych badań wyznacznikiem bezsenności jest czas zasypiania przekraczający 45 minut. Te same badania definiują zbyt krótki czas snu jako okres nieprzekraczający 6-6,5 godziny (z wyjątkiem osób, które nie potrzebują większej ilości snu), jako trudności z utrzymaniem snu uznaje się nocne wybudzenia o łącznej długości powyżej 30 minut.

Klasyfikacja bezsenności

Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych (ICD-10) dokonuje podziału zaburzeń, jakim jest bezsenność, na nieorganiczne i organiczne. Amerykańscy naukowcy (klasyfikacja DSM-4) stosują rozróżnienie na bezsenność pierwotną i wtórną, a zatem na występującą samodzielnie lub towarzyszącą innym chorobom. Dodatkowo lekarze posiłkują się podziałem zaburzenia ze względu na czas trwania. Według niego wyróżniamy:

• bezsenność przygodną – trwa kilka dni;
• bezsenność krótkotrwałą – trwa do 4 tygodni;
• bezsenność przewlekłą, utrzymującą się powyżej miesiąca.

Bezsenność przygodna i krótkotrwała spowodowana jest najczęściej stresem, ważnym wydarzeniem, zmianą tryby życia, infekcją przebiegającą z bólem i dyskomfortem. Insomnia trwająca ponad miesiąc może być wywołana zaburzeniami psychicznymi lub chorobami somatycznymi. Często towarzyszy chorobie alkoholowej. Szacuje się, że ponad 30% przypadków bezsenności związanych jest z zaburzeniami w postaci depresji i stanów lękowych, 12% z zespołem niespokojnych nóg, a 15% stanowi bezsenność pierwotna. Przewlekła insomnia może być spowodowana przez choroby reumatoidalne, neurologiczne, narządu ruchu, zaburzenia hormonalne czy przewlekłe zespoły bólowe.

Jak diagnozować bezsenność?

Diagnostyka bezsenności powinna rozpocząć się od oceny ogólnego stanu zdrowia pacjenta, wykluczenia chorób podstawowych, które mogą być przyczyną insomnii. Lekarz rodzinny musi zebrać wywiad rodzinny, dopytać o przebyte schorzenia, przyjmowane leki, a także czas trwania i intensywność zaburzenia. Konieczne jest wykonanie pomiaru ciśnienia tętniczego krwi, niekiedy również EKG i badań laboratoryjnych. W dalszej kolejności ocenia się stan psychiczny chorego. Pomocna będzie konsultacja ze specjalistą psychiatrą. Należy także przyjrzeć się stylowi życia pacjenta, rytmowi dnia. Przyczyną problemów może być nieprzestrzeganie zasad higieny snu. Jeśli postawienie diagnozy nie jest możliwe na tym etapie, pacjent może zostać skierowany do poradni zaburzeń snu, gdzie problem rozpatrywany jest w szerszej perspektywie. W szukaniu przyczyny zaburzeń pomocne jest prowadzenie dzienniczka snu i zapisywanie wszystkich istotnych informacji (czasu snu, częstotliwości wybudzeń, jakości snu itp.).

Przyczyny bezsenności

Wśród przyczyn bezsenności wymienia się zarówno choroby o różnym podłożu, jak i nieprawidłowy styl życia:

• stres, uporczywe myśli, lęki, nerwice;
• niewłaściwą higienę snu;
• psychozy, schizofrenię, depresję;
• przyjmowanie niektórych substancji o działaniu ośrodkowym;
• bezdech senny;
• zespół niespokojnych nóg;
• choroby układu nerwowego – choroba Parkinsona, miażdżyca naczyń mózgowych, uszkodzenia urazowe mózgu itp.;
• choroby z gorączką i bólem w przebiegu;
• zespół abstynencji w odstawieniu leków uspokajających;
• przyjmowanie leków – metylodopa, leki moczopędne, steroidy, antykoncepcja doustna, preparaty zawierające kofeinę, steroidy, niektóre leki na tarczycę i rozszerzające oskrzela.

Leczenie bezsenności

Leczenie bezsenności uzależnione jest od przyczyny zaburzenia. Opiera się na zmianie stylu życia, usunięciu przyczyn zewnętrznych, leczeniu choroby podstawowej oraz zaburzeń psychicznych. W leczeniu stosuje się terapię poznawczo-behawioralną, zabiegi fizykalne. Niektórzy pacjenci wymagają wdrożenia leczenia farmakologicznego – podaje się leki nasenne i uspokajające, niekiedy przeciwdepresyjne. Wiele z tych preparatów dostępnych jest jedynie na receptę, a ich przyjmowanie powinno przebiegać pod kontrolą lekarską. W tym miejscu warto zwrócić uwagę na problem tzw. paradoksalnej bezsenności, która może być spowodowana nadmiernym stosowaniem leków nasennych i uspokajających.

Terapia poznawczo-behawioralna

Terapia poznawczo-behawioralna jest podstawową metodą leczenia bezsenności pierwotnej, stosuje się ją także u pacjentów z bezsennością wtórną przewlekłą, a więc towarzyszącą innym chorobom. Terapia ma na celu skrócenie czasu snu, poprawę higieny snu i kontrolę bodźców. Czas spędzany w łóżku nie powinien przekraczać czasu snu. Specjalista uczy również, jak ważne dla poprawy jakości snu jest przestrzeganie kilku podstawowych zasad:

• łóżko ma kojarzyć się jedynie ze snem i aktywnością seksualną, wszelkie inne czynności należy wykonywać poza łóżkiem;
• należy kłaść się spać jedynie wtedy, gdy odczuwa się senność;
• należy unikać drzemek w ciągu dnia;
• warto wstawać każdego dnia o tej samej porze;
• należy zrezygnować ze spożywania kofeiny przynajmniej 6 godzin przed udaniem się na nocny odpoczynek;
• nie należy palić i nie pić alkoholu tuż przed snem;
• należy unikać wieczornych ciężkostrawnych posiłków;
• trzeba zaplanować aktywność fizyczną w ciągu dnia, jednak nie 3 godziny przed snem;
• konieczne jest pilnowanie stałej pory kładzenia się do łóżka;
• należy unikać silnego żółtego światła tuż przed snem (ekran telewizora, komputera);
• trzeba umieścić zegar w sypialni w taki sposób, by niemożliwe było śledzenie godziny z łóżka.

Terapia polega na nauce, w jaki sposób usunąć czynnik utrwalający bezsenność. Wyrobienie prawidłowych nawyków może pomóc pozbyć się problemu.

Farmakologia

Trudności z zasypianiem można leczyć, stosując farmakologię. Najczęściej wykorzystywane są leki z grupy nasennych, uspokajających, antydepresyjnych, przeciwpsychotycznych, przeciwhistaminowych, ale również delikatnie działające leki dostępne bez recepty. Do tej ostatniej grupy należy zaliczyć m.in. melisę, walerianę, melatoninę (hormon naturalnie produkowany przez organizm, którego ilość zmniejsza się wraz z wiekiem) oraz inne preparaty ziołowe zawierające wyciąg z:

• szyszek chmielu;
• kozłka lekarskiego;
• pozłotki kalifornijskiej;
• passiflory;
• ashwagandhy.

Podczas leczenie bezsenności warto zwrócić uwagę na uzupełnienie niedoborów magnez i witaminy B, które pozytywnie działają na układ nerwowy. Preparaty dostępne bez recepty mogą być skuteczne w przypadku bezsenności wynikającej ze stresu i mającej charakter krótkotrwały. W każdej innej sytuacji warto zgłosić się do lekarza, ponieważ ratowanie się ziołowymi tabletkami może jedynie maskować problem.

Leki, które mogą pomóc na bezsenność

Ustalenie przyczyny bezsenności ma kluczowe znaczenie przy wyborze metody leczenia. Trzeba pamiętać, że bezsenność wpływa na stan zdrowia i samopoczucie. Powoduje problemy z koncentracją, a nawet uniemożliwia prowadzenie normalnej aktywności w ciągu dnia. Kłopoty ze snem mogą wymagać podania leków stosowanych przy depresjach, zaburzeniach nastroju. Wiele preparatów wykorzystywanych do leczenia pacjentów z zaburzeniami psychicznymi sprawdza się także przy bezsenności. Ich niewątpliwą zaletą jest to, że mogą być przyjmowane przez dłuższy czas – miesiącami lub, jeśli to konieczne, przez kilka lat. Istotne jest dobranie odpowiedniej dawki takiego leku, który powinien być przyjmowany kilka godzin przed położeniem się do łóżka (inaczej leki nasenne, które podaje się tuż przed snem). Wśród skutecznych leków na bezsenność należy wymienić:

• Miansec;
• Nasen;
• Noctis;
• Tianesal;
• Kwetaplex;
• Trittico CR;
• Chlorprothixen Zentiva.

O wyborze leku decyduje lekarz po przeprowadzeniu diagnostyki, wywiadu z pacjentem. Pacjent przyjmujący leki tego rodzaju powinie pozostawać pod kontrolą specjalisty, który wybierze też najlepszy moment do odstawienia leków.

Bezsenność w ciąży

Problemy z zaśnięciem mogą mieć także kobiety w ciąży. Na dolegliwości tego rodzaju skarży się ponad połowa ciężarnych. Za ten stan odpowiadają zachodzące w organizmie zmiany hormonalne. Do pogorszenia jakości snu najczęściej dochodzi w III trymestrze. Jakie są przyczyny kłopotów ze snem?

• bezsenność w I trymestrze związana jest ze zmianami hormonalnymi – wzrost stężenia hormonów nie pozostaje bez wpływu na fazy snu (wydłużeniu ulega faza REM, skróceniu faza NREM), a skutkiem jest częste wybudzanie się w nocy;
• bezsenność w II trymestrze to głównie trudności z zaśnięciem spowodowane zmianami zachodzącymi w ciele kobiety (powiększającym się brzuchem), a także typowymi dolegliwościami ciążowymi jak bóle kręgosłupa, skurcze łydek, ból piersi, trudności w oddychaniu;
• III trymestr to bezsenność z powodu nasilających się wcześniejszych dolegliwości, a także zwiększonego parcia na pęcherz moczowy i potrzeby częstego oddawania moczu, skurcze przepowiadające czy coraz mocniej odczuwalne ruchy dziecka.

Jeśli problemy ze snem uniemożliwiają normalne funkcjonowanie w ciągu dnia, warto skonsultować się z lekarzem. Jak wygląda leczenie zaburzeń snu u ciężarnych? Przede wszystkim należy skupić się na domowych sposobach radzenia sobie z tego rodzaju bezsennością – zaleca się picie naparów z ziół, stosowanie technik relaksacyjnych, ograniczenie drzemek w ciągu dnia. Warto spróbować aromatarapii i zadbać o dopowiednie warunki w sypialni. W czasie ciąży nie zaleca się leczenia farmakologicznego bezsenności.

Bezsenność częstym problemem społeczeństwa

Bezsenność dotyka osob w różnym wieku. Diagnozowana jest u 30-50% osób zgłaszających problemy ze snem. Około 9-15% z nich potwierdza, że problem ten utrudnia codzienne funkcjonowanie. Skuteczne leczenie może znacznie poprawić komfor życia pacjentów. Warto o tym pamiętać, by w razie pojawienia się objawów bezsenności jak najszybciej skonsultować z lekarzem.

Bezsenność można, a nawet trzeba leczyć. Czasem wystarczy zmiana nawyków, trybu życia, niekiedy konieczne jest przeprowadzenie leczenia. Efekty są jednak zadowalające, a pacjenci mogą znów cieszyć się snem dobrej jakości, a co się z tym wiąże – być aktywni przez cały dzień.