Termoterapia. Jak sauna wpływa na nasze zdrowie?

Sauna fińska to sauna spotykana przez nas najczęściej w SPA, kompleksach basenowych i niektórych klubach fitness. Jest to sauna określana mianem sauny suchej i cechuje ją wysoka temperatura (80 – 100°C), bardzo niska wilgotność (10 – 20%) i dobra wentylacja. Istnieją również inne rodzaje sauny, np. sauna mokra, sauna rzymska oraz sauna na podczerwień. Jednak korzystając z sauny powinniśmy być świadomi zarówno pozytywnych korzyści zdrowotnych jakie oferują kąpiele w saunie, jak i przeciwwskazań do ich stosowania, które mogą przyczynić się do pogorszenia naszego stanu zdrowia. Warto także pamiętać, że dla każdego ze względu na niepowtarzalność organizmu ludzkiego efekt kliniczny wynikający z kąpieli w saunie może być odmienny. W Finlandii korzystanie z sauny jest bardzo popularne i większość Finów korzysta z niej kilka razy w tygodniu. Ponadto, to Finowie są autorami większości badań na temat sauny i jej wpływu na zdrowie człowieka. W niniejszym artykule opowiemy o korzyściach oraz przeciwwskazaniach do korzystania z sauny. Dowiesz się z niego także o teorii hartowania i o tym jak prawidłowo korzystać z sauny. Co więcej, odpowiemy na często padające pytanie – czy sauna odchudza? Jeśli jednak po przeczytaniu poniższych treści nie będziesz pewien, czy ze względu na posiadaną jednostkę chorobową możesz bezpiecznie korzystać z sauny zachęcamy do skonsultowania problemu na teleporadzie z lekarzem online, który udzieli zasadnych dla Twojego stanu zdrowia zaleceń.

Teoria hartowania

Według jednej z teorii, hartowanie organizmu powinno odbywać się zimnem w zimie, natomiast w lecie – gorącem. W tym artykule omówimy wpływ gorącego powietrza na nasz organizm. Hartowanie organizmu z wykorzystaniem wysokich temperatur można wprowadzić poprzez stosowanie zabiegów odnowy biologicznej polegających na zażywaniu kąpieli powietrznych w gorących pomieszczeniach. Takie nagrzewanie oferują nam właśnie różnego rodzaju sauny. Kąpiele w saunie powodują pocenie się, zwiększają częstotliwość skurczów serca oraz wywołują uczucie zmęczenia po dłuższej sesji, co często nasuwa myśl, iż takie sesje mogą działać odchudzająco.

Hartowanie organizmu z wykorzystaniem kąpieli w saunie opiera się na podniesieniu ciepłoty ciała o około 2-3°C, czego nie lubi większość chorobotwórczych bakterii oraz wirusów. W momencie wystąpienia zakażenia organizm fizjologicznie rozpoczyna walkę z patogenem poprzez gorączkę, a więc podwyższenie wewnętrznej temperatury ciała. Sauna umożliwia nam osiągnięcie zbliżonego rezultatu, ponieważ zwiększona temperatura pobudza krążenie krwi i oczyszczanie organizmu z toksyn, które są usuwane wraz potem. A im mniej toksyn znajduje się w naszym organizmie, tym sprawniej działa układ immunologiczny. Następnie na skutek utraty wody z organizmu (w wyniku pocenia się) nasza krew gęstnieje, co razem z wysoką temperaturą pobudza produkcję przeciwciał odpornościowych. Co więcej, gorące środowisko sauny powoduje przyspieszenie oddechu, a przez to lepsze dotlenienie całego organizmu. Serce zaczyna przyspieszać, w celu zapewnienia szybszego przetransportowania dotlenionej i zgęstniałej krwi do każdej komórki naszego ciała. Ze względu na powyższe, organizm dysponuje większymi zasobami energii, którą może wykorzystać do obrony przed chorobotwórczymi drobnoustrojami. Dzięki temu osoby systematycznie korzystające z kąpieli w saunie rzadziej zmagają się z grypą czy przeziębieniem. Należy jednak mieć na uwadze, że sauna nie jest wskazana dla osób borykających się z niektórymi schorzeniami, a także w okresie osłabienia czy infekcji.

Sauna

Sauna to najlepiej przebadany zabieg ciepłolecznictwa, który poddaje treningowi mechanizm termoregulacji organizmu. Możemy z powodzeniem zaliczyć ją do starożytnej formy leczenia ciepłem praktykowanym na całym świecie. Najpopularniejszą sauną jest sauna sucha, czyli fińska, a w następnej kolejności sauna parowa, czyli rzymska. Obecnie popularność zyskuje także sauna na podczerwień IR, gdyż jej promienie podczerwone wnikają głęboko w tkanki i rozszerzają naczynia krwionośne wspomagając krążenie. Wizyty w tego rodzaju saunie zaleca się osobom, które dbają o wygląd skóry, cierpią na bóle kręgosłupa, zwyrodnienia stawów czy dyskopatię. Ponadto podczerwień działa łagodząco na bóle głowy, grzbietu, stawów oraz redukuje napięcie nerwowe i wspomaga walkę z bezsennością. Ostateczne działanie każdej sauny jest zbliżone, gdyż w każdej z nich zwiększa się temperatura wewnętrzna i zewnętrzna organizmu, a różnią się one między sobą przede wszystkim wilgotnością i temperaturą panującą wewnątrz pomieszczenia, z tego względu reakcja organizmu jest nieco inna, adekwatna do charakteru każdej z nich.

Nadciśnienie tętnicze, a terapia ciepłem

Badania wykazały, że kąpiel w saunie pozytywnie wpływa na:

• funkcje śródbłonka naczyń krwionośnych;
• profil lipidowy (cholesterol i trójglicerydy);
• wyciszenie AUN (autonomicznego układu nerwowego);
• ilość reaktywnych form tlenu;
• zwiększanie częstotliwości skurczów serca i rozszerzanie naczyń krwionośnych;
• utratę sodu w wyniku pocenia się (trwająca 30 minut kąpiel w saunie może wygenerować stratę ok. 1 g sodu, co odpowiada 2,5 g soli (jest to znaczący wynik, ze względu na rolę sodu w rozwoju nadciśnienia);
• obniżenie ciśnienia skurczowego krwi (w jednym z badań 30 minutowa sesja w saunie obniżyła ciśnienie skurczowe uczestników badania z 137 do 130 mmHg, z kolei rozkurczowe z 82 do 75 mmHg1, efekt ten jest porównywalny z obniżeniem masy ciała o 10 kg, włączeniem aktywności fizycznej lub ograniczeniem spożycia soli < 5 g.

Co więcej, inne badanie wykazało, że regularne korzystanie z sauny (>4 razy w tygodniu) zmniejsza prawdopodobieństwo wystąpienia nadciśnienia niemal o połowę. Z kolei zażywanie kąpieli w saunie od 2 do 3 razy w tygodniu obniża to ryzyko o ok. 20%. Warto pamiętać, że nadciśnienie tętnicze jest istotnym czynnikiem ryzyka schorzeń sercowo-naczyniowych oraz mózgowo-naczyniowych, tak więc sauna zmniejszając ryzyko wystąpienia nadciśnienia, jednocześnie w podobnej proporcji zmniejsza prawdopodobieństwo śmierci z powodów sercowo-naczyniowych i z wszystkich przyczyn, udaru oraz nagłej śmierci sercowej.

Inne schorzenia, a terapia ciepłem

W badaniu, w którym udział wzięło ponad 2 tysiące osób zaobserwowano, że regularne zażywanie kąpieli w saunie (>4 razy w tygodniu) zmniejsza ryzyko wystąpienia choroby Alzheimera o 65%, a demencji o 66%. Jednak obecny stan wiedzy nie pozwala na wskazanie mechanizmu, dzięki któremu sauna wykazuje się tak pozytywnym działaniem na ryzyko wystąpienia wspomnianych schorzeń. Mimo to, uważa się, że dzieje się tak ze względu na wpływ sauny na układ sercowo-naczyniowy, gdyż nadciśnienie jest istotnym czynnikiem ryzyka chorób neurodegeneracyjnych. Jako czynnik ryzyka zakwalifikować możemy również stan zapalny czy ilość wolnych rodników. Co więcej, kąpiel w saunie nie wpływa na płodność i jest bezpieczna podczas bezproblemowej ciąży u zdrowych kobiet. Obserwowana przejściowa poprawa funkcji płuc, która występuje w saunie, może z kolei przynieść ulgę pacjentom z astmą i/lub przewlekłym zapaleniem oskrzeli. Kąpiel w saunie może także złagodzić ból i poprawić ruchomość stawów u pacjentów z chorobami reumatycznymi. Pomimo tego, że kąpiele w saunie nie wysuszają skóry, a nawet mogą przynosić korzyści pacjentom zmagającym się z łuszczycą, to pocenie się może nasilać świąd u osób z atopowym zapaleniem skóry.

Przeciwwskazania do zabiegów termoterapii

Zazwyczaj specjaliści zgadzają się ze stwierdzeniem, że sauna jest w większości przypadków bezpieczna dla zdrowia, nawet u osób z występującą chorobą serca, o ile nie łączą jej z alkoholem. Przeciwwskazaniami do kąpieli w saunie są:

• niestabilna dusznica bolesna;
• niedawno przebyty zawał mięśnia sercowego;
• ciężkie zwężenie zastawki aortalnej;
• niedociśnienie ortostatyczne (nadmierne obniżenie ciśnienia po przyjęciu pozycji stojącej), u tych pacjentów może dojść do spadku ciśnienia i omdleń;
• klaustrofobia;
• nadwrażliwość na bodźce termiczne;
• choroba Reynauda;
• krioglobulinemia, hemoglobinuria, neuropatie, a także stany wyniszczenia organizmu;
• niewydolność żylna, żylaki czy pajączki także nie lubią się z wysokimi temperaturami. Ciepło powoduje poszerzenie się naczyń żylnych i spowolnienie przepływu krwi. Dlatego nogi po wyjściu z sauny czy z gorących źródeł wydają się bardzo ciężkie i opuchnięte. Jeżeli chcesz jednak skorzystać z tego typu aktywności, to pamiętaj, aby nie przebywać w tym miejscu dłużej niż 5 minut.

Kąpiel w saunie jest jednak bezpieczna dla większości osób z chorobą niedokrwienną serca, ze stabilną dusznicą bolesną lub starym zawałem mięśnia sercowego. Niemniej jednak warto, aby takie osoby przed skorzystaniem z sauny skonsultowały to na teleporadzie z lekarzem online. W saunie występuje bardzo niewiele ostrych zawałów mięśnia sercowego i nagłych zgonów, lecz spożywanie alkoholu podczas kąpieli w saunie zwiększa ryzyko niedociśnienia, arytmii i nagłej śmierci, dlatego należy go unikać lub zrezygnować z sesji w saunie po jego spożyciu. Co więcej, przepisywane na e-receptę leki hipotensyjne (leki przeciwnadciśnieniowe, leki obniżające ciśnienie tętnicze krwi), mogą predysponować do hipotonii ortostatycznej po kąpieli, z uwagi na powyższe, pacjenci powinni obserwować swój organizm podczas kąpieli w saunie, udawać się na sesje zawsze w towarzystwie, a w przypadku złego samopoczucia powinni opuścić gorące pomieszczenie. Oczywistym ryzykiem korzystania z sauny jest również możliwość poparzenia się. W Finlandii około 25% oparzeń jest wywołanych właśnie wizytą w saunie, czego powodem najczęściej jest nieostrożność i/lub spożywanie alkoholu.

Czy sauna odchudza?

Często słyszymy, że zażywanie kąpieli w saunie bywa traktowane jako metoda pozwalająca pozbyć się nadmiernej masy ciała. Niestety badania naukowe nie dowodzą słuszności tej teorii w walce z nadwagą czy otyłością. Co prawda, przebywanie w gorącym środowisku może krótkotrwale zwiększyć wydatek energetyczny ze względu na podwyższenie podstawowej przemiany materii, koszt szybszej pracy serca, mięśni oddechowych, czy pocenia się. Będą to jednak wartości nieporównywalnie mniejsze niż w przypadku wykonania nawet wolnego spaceru. Tak więc, uczęszczanie do sauny w celu utraty tkanki tłuszczowej to najczęściej marnowanie czasu, a ewentualny efekt ubytku na wadze będzie przede wszystkim wynikiem odwodnienia spowodowanego poceniem się.

Czy sauna po treningu to dobry pomysł?

Zażywanie kąpieli w saunie, po wykonaniu treningu jest często praktykowane, co wynika głównie z logistyki – saunę często spotkamy właśnie w klubach fitness. Zazwyczaj jest to sposób sportowców na poprawę regeneracji. W badaniach zaobserwowano, że sauna na podczerwień wpływa korzystnie na subiektywne odczucia związane z regeneracją po wysiłku, jednak pomimo popularności tej metody dowody naukowe są bardzo ograniczone. Inne z badań donosi, że 3-tygodniowa kąpiel w saunie po wysiłku fizycznym przyniosła wartościową poprawę wyników w biegach wytrzymałościowych, prawdopodobnie poprzez zwiększenie objętości krwi. Objętość osocza i krwinek czerwonych wzrosła odpowiednio o 7,1% i 3,5% po saunie w porównaniu z grupą kontrolną, a zmiana wydajności była silnie skorelowana ze zmianą objętości osocza i całkowitą objętością krwi. Możemy więc założyć, że wizyta w saunie po wykonaniu treningu przyniesie korzystny efekt dla naszego zdrowia, jednak należy pamiętać, że sauna, podobnie jak trening, może prowadzić do odwodnienia. Kombinacja tych dwóch aktywności, bez zadbania o odpowiednie nawodnienie może prowadzić do niebezpiecznych konsekwencji zdrowotnych. Aby tego uniknąć, należy właściwie się nawadniać co, mimo iż, wydaje się oczywiste, często jest przez sportowców pomijane.

Literatura:

1. Källström M, Soveri I, Oldgren J, et al. Effects of sauna bath on heart failure: A systematic review and meta-analysis. Clin Cardiol. 2018. doi:10.1002/clc.23077.
2. Mero A, Tornberg J, Mäntykoski M, Puurtinen R. Effects of far-infrared sauna bathing on recovery from strength and endurance training sessions in men. Springerplus. 2015;4(1):1-7. doi:10.1186/s40064-015-1093-5.
3. Ernst E, Pecho E, Wirz P, Saradeth T. Regular sauna bathing and the incidence of common colds. Ann Med. 1990;22(4):225-227. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/2248758. Accessed December 21, 2018.
4. Laukkanen T, Kunutsor S, Kauhanen J, Laukkanen JA. Sauna bathing is inversely associated with dementia and Alzheimer’s disease in middle-aged Finnish men. Age Ageing. 2017;46(2):245-249. doi:10.1093/ageing/afw212.
5. Laukkanen T, Khan H, Zaccardi F, Laukkanen JA. Association between sauna bathing and fatal cardiovascular and all-cause mortality events. JAMA Intern Med. 2015;175(4):542-548. doi:10.1001/jamainternmed.2014.8187.
6. Hannuksela ML, Ellahham S. Benefits and risks of sauna bathing. Am J Med. 2001 Feb 1;110(2):118-26. doi: 10.1016/s0002-9343(00)00671-9. PMID: 11165553.
7. Scoon GS, Hopkins WG, Mayhew S, Cotter JD. Effect of post-exercise sauna bathing on the endurance performance of competitive male runners. J Sci Med Sport. 2007 Aug;10(4):259-62. doi: 10.1016/j.jsams.2006.06.009. Epub 2006 Jul 31. PMID: 16877041.