PCOS, czyli zespół policystycznych jajników. Jak przebiega leczenie PCOS?

Zespół policystycznych jajników jest chorobą, która prowadzi do niepłodności, powoduje zaburzenia psychiczne w postaci depresji oraz zaburzeń lękowych, skutkuje nadmiernym przyrostem tkanki tłuszczowej. PCOS jest najczęściej diagnozowany w momencie, gdy kobieta ma trudności z zajściem w ciążę. Statystyki pokazują, że zespół policystycznych jajników dotyczy około 4-12% kobiet w wieku rozrodczym. Jako przyczynę rozwoju choroby specjaliści wskazują czynniki genetyczne oraz nadmierną ekspozycję na męskie hormony w życiu płodowym. Leczenie polega na zmianie trybu życia, modyfikacji diety. Stosuje się także farmakologię – terapię hormonalną oraz leki pomagające utrzymać równowagę metaboliczną.

Czym jest zespół policystycznych jajników?

PCOS, czyli polycystic ovary syndrome to zaburzenie wydzielania hormonów (endokrynopatia). W obrazie USG jajników widoczna jest duża liczba pęcherzyków, dlatego też w takim przypadku mówi się o zespole wielotorbielowatych jajników. Zaburzenie wydzielania hormonów powoduje, że komórki jajowe nie dojrzewają lub nie są uwalniane podczas owulacji – otaczające je pęcherzyki obumierają i przekształcają się w torbiele. Zespół policystycznych jajników diagnozowany jest najczęściej u kobiet w wieku 20-30 lat w momencie starania się o dziecko.

Zazwyczaj niepokojącym symptomem jest niemożność zajścia w ciążę, co skłania do szukania pomocy u specjalisty. Na rozwój schorzenia są narażone głównie panie obciążone dziedzicznie (chora matka, siostra), a także cierpiące na otyłość i prowadzące niehigieniczny, niezdrowy tryb życia. Należy zdać sobie sprawę, że nie każde zaburzenie miesiączkowania czy trudność z poczęciem oznacza PCOS, jednak w takiej sytuacji warto wykluczyć chorobę.

Objawy PCOS

Wytyczne diagnostyczne International PCOS Network (2018 rok) uwzględniają kilka najbardziej charakterystycznych objawów PCOS. Należą do nich:

• nieregularne miesiączki lub zmniejszenie ich liczby (mniej niż 8 w ciągu roku);
• rzadkie owulacje, brak owulacji;
• nadmierne owłosienie (hirsutyzm) pojawiające się na twarzy, w okolicy brodawek sutkowych i okolicy lędźwiowo-krzyżowej (to tzw. owłosienie typu męskiego);
• trądzik – zmiany pojawiają się na plecach, klatce piersiowej, twarzy;
• w badaniach potwierdza się hiperandrogenizm (nadmiar męskich hormonów, androgenów);
• charakterystyczny obraz jajników w badaniu USG, czyli tzw. wielotorbielowatość.

Kobiety zmagające się z PCOS zauważają nadmierny przyrost masy ciała oraz problemy ze zrzuceniem nadprogramowych kilogramów. Dodatkowo w przebiegu choroby doświadczają zaburzeń natury psychicznej, często u kobiet z PCOS diagnozuje się depresję lub zaburzenia lękowe. Z kolei otyłości może towarzyszyć insulinooporność (stan taki pogarsza przebieg choroby, ponieważ prowadzi do zwiększenia produkcji androgenów). Panie skarżą się również na problem przetłuszczających się włosów oraz łysienie typu męskiego (pojawianie się charakterystycznych zakoli).

Przyczyny PCOS

Jakie są przyczyny rozwoju PCOS? Mechanizm powstawania zespołu policystycznych jajników jest złożony, nie sposób wymienić jednego konkretnego czynnika powodującego chorobę. Znaczenie ma genetyka, ale również czynniki środowiskowe, metaboliczne i endokrynologiczne, dlatego też leczeniem choroby niejednokrotnie musi zajmować się kilku różnych specjalistów. W grupie podwyższonego ryzyka znajdują się kobiety:

• z nadwagą, otyłe;
• wcześnie dojrzewające;
• prowadzące niezdrowy tryb życia.

Wciąż prowadzone są badania, których celem jest wskazanie przyczyny schorzenia, jakim jest PCOS. Pojawiały się już różne hipotezy, jednak większości z nich nie udało się potwierdzić:

• uszkodzenie jednego z genów;
• działanie androgenów na płód;
• duże stężenie hormonu antymullerowskiego u matki w ciąży.

Diagnoza PCOS

Aby zdiagnozować chorobę, nie wystarczy jedynie badanie USG i uzyskanie obrazu wielotorbielowatych jajników. Specjaliści uznają, że najważniejsze są objawy kliniczne. Diagnozę stawia się w momencie występowania przynajmniej dwóch z trzech poniższych symptomów:

• rzadkie owulacje lub ich brak;
• oznaki hiperandrogenizmu (kliniczne, biochemiczne);
• charakterystyczny obraz jajników – 12 lub więcej pęcherzyków osiągających średnicę 2-9 mm, objętość jajnika powyżej 10 cm3.

Do najważniejszych badań pozwalających potwierdzić lub wykluczyć PCOS należą badania hormonalne (FSH, LH, progesteron, testosteron, prolaktyna, hormony tarczycy), w kierunku insulinooporności (stężenie glukozy, insuliny, OGTT), a także przezpochwowe USG narządów rodnych. Dodatkowo przeprowadza się badania pod kątem zespołu metabolicznego oraz SHBG. W celu rozpoznania choroby wykonuje się również diagnostykę innych zaburzeń hormonalnych – należy wykluczyć zespół Cushinga, choroby tarczycy, przerost nadnerczy, hiperprolaktynemię, akromegalię, pojawienie się guzów wydzielających hormony płciowych męskich.

Wszystkie badania hormonalne należy wykonać w pierwszej fazie cyklu.

Leczenie PCOS

Kluczowe znaczenie w leczeniu PCOS ma zmiana stylu życia m.in. redukcja masy ciała, modyfikacja diety, podjęcie aktywności fizycznej (3-4 razy w tygodniu). Niezwykle ważne jest wprowadzenie do jadłospisu warzyw i owoców, produktów o niskim indeksie glikemicznym. Uważa się, że obniżenie wagi o 5% wraz z wprowadzeniem do codziennej rutyny ćwiczeń fizycznych pozwala osiągnąć efekt podobny do uzyskanego podczas leczenia farmakologicznego. Istnieje spora szansa, że cykle owulacyjne powrócą.

Taka terapia jest skuteczna zwłaszcza u kobiet otyłych. W przypadku nieskuteczności podjętych działań lekarze proponują farmakoterapię – dla kobiet, które nie planują w danej chwili ciąży są to leki antykoncepcyjne dwuskładnikowe przepisywane na receptę (może to być e-recepta online). Lek taki redukuje uciążliwe objawy i pomaga zapobiegać powikłaniom. Czasem podaje się antyandrogeny, jednak tylko u pacjentek, które zabezpieczają się dodatkowo przed zajściem w ciążę – środki mogą bowiem uszkadzać płód.

Leczenie PCOS może opierać się przede wszystkim na przywracaniu płodności, czyli cykli owulacyjnych. Lekarze stosują cytrynian klomifenu, a także indukcję owulacji za pomocą gonadotropin. W razie bezskutecznego leczenia pozostaje zapłodnienie pozaustrojowe. Dodatkowym preparatem pomagającym w utrzymaniu prawidłowego metabolizmu jest metformina, czyli lek na cukrzycę.

Terapia PCOS – gdzie szukać pomocy, jak wygląda leczenie?

Zaburzenia miesiączkowania powinny zostać zawsze skonsultowane z lekarzem – na początek może być to konsultacja lekarska online. Diagnostyką zajmuje się przede wszystkim ginekolog lub ginekolog-endokrynolog. Warto pamiętać, że najważniejsza jest szybka diagnostyka oraz ewentualna zmiana stylu życia. Dla kobiet z zespołem policystycznych jajników duże znaczenie ma odpowiednia dieta i ruch. Objawy związane z PCOS mogą wymagać wsparcia ze strony specjalisty jak psychiatra, endokrynolog, dietetyk. To szczególnie ważne z uwagi na możliwie powikłania, większe prawdopodobieństwo rozwoju cukrzycy typu 2, chorób układu krążenia (miażdżyca, zawał, udar), czy nowotworów błony śluzowej macicy.

U pacjentek z PCOS stosuje się leki dwuskładnikowe antykoncepcyjne, jak:

• Belara;
• Novynette;
• Qlaira;
• Aidee;
• Dionelle;
• Liberelle.

Leczenie PCOS polega na zapobieganiu objawów, a przerwanie terapii oznacza najczęściej powrót dolegliwości.

Zespół policystycznych jajników – możliwe powikłania

U pań cierpiących na PCOS może dojść do rozwoju innych schorzeń. Zespół policystycznych jajników jest zaburzeniem endokrynologicznym, które zwiększa prawdopodobieństwo rozwoju innych chorób:

• otyłości;
• insulinooporności;
• cukrzycy typu 2;
• chorób sercowo-naczyniowych;
• zaburzeń nastroju, depresji, stanów lękowych.

U kobiet z zespołem PCOS często współwystępuje wspomniana insulinooporność – to aż 85% populacji chorych z policystycznymi jajnikami. Problem głównie dotyczy pacjentek otyłych (95%), ale również szczupłych pań (75%). Nadmierne wydzielanie insuliny skutkuje nieprawidłowym wydzielaniem androgenów przez jajniki, co w rezultacie prowadzi do zaburzeń miesiączkowania oraz niepłodności.

Kobiety z PCOS są bardziej narażone na powikłania w ciąży – zwiększone prawdopodobieństwo rozwoju cukrzycy ciążowej, nadciśnienie indukowanego ciążą, stanu przedrzucawkowego, przedwczesnego porodu. Częściej zachodzi konieczność rozwiązania ciąży cesarskim cięciem. PCOS może również wpływać na stan zdrowia noworodka – obserwuje się np. niższą masę urodzeniową tych dzieci.

Życie z PCOS

Zespół policystycznych jajników może oznaczać trudności z zajściem w ciążę, problemy zdrowotne, ale również znaczne pogorszenie samopoczucia, spadek samoakceptacji, pogorszenie jakości życia. Problemy z cerą, nadmierne owłosienie, łysienie sprawiają, że kobieta czuje się nieatrakcyjna. Stąd już tylko krok do problemów psychicznych jak stany lękowe czy depresja. Wiele pań wycofuje się pomału z życia towarzyskiego. Problemy z zajściem w ciążę wpływają także na relacje partnerskie, małżeńskie. Pacjentki z PCOS powinny szczególnie uważać na swoje zdrowie, pamiętać o regularnych wizytach u ginekologa – nieprawidłowe stężenia hormonów wpływają niekorzystnie na macicę, stymulując rozrost jej błony śluzowej, co może skutkować rozwojem nowotworów endometrium.

Życie z PCOS może oznaczać leczenie niepłodności i walkę o możliwość urodzenia dziecka. Szacuje się, że PCOS odpowiada aż za 70% przypadków niepłodności spowodowanych brakiem owulacji. Nieleczone zaburzenia często prowadzą do rozwoju innych chorób, a te mogą mieć bardzo poważne skutki – włącznie z przedwczesnym zgonem.

Jak radzić sobie z PCOS?

Niepokojące objawy i podejrzenia należy jak najszybciej skonsultować z lekarzem. Podjęcie wczesnego leczenie pozwoli uniknąć powikłań i problemów z zajściem w ciążę. Istotna jest zmiana trybu życia, co oznacza konieczność przyjrzenia się diecie oraz codziennej dawce ruchu. Panie z zespołem policystycznych jajników nie mogą dopuścić do nadmiernego tycia, niestety mogą mieć również problemy ze zrzeceniem dodatkowych kilogramów.

W takiej sytuacji warto skorzystać z pomocy dietetyka. Jeśli problemy z gorszym samopoczuciem są wyjątkowo uciążliwe konieczna może być porada psychiatry lub sesje u psychologa (czasem konieczny jest odpoczynek, warto wtedy skorzystać z L4 online). Panie powinny też zadbać o wygląd – istnieje sporo skutecznych metod, by poprawić kondycję skóry i włosów. Wszystkie te działania mają prowadzić do poprawy jakości życia chorych.

PCOS jest chorobą, którą należy leczyć. Niestety dziś ginekolodzy stawiają tę diagnozę zbyt często. W przypadku braku miesiączki, nieregularnych krwawień konieczne jest wykonanie dokładnej diagnostyki i wzięcie pod uwagę różnego rodzaju zaburzeń. Trzeba przekonywać kobiety, że sama redukcja masy ciała pozwala wyregulować cykl miesięczny i poprawia częstość owulacji. Wiedza na temat choroby i sposobów leczenia jest zatem kluczem do sukcesu.