Witamina C – źródła, diagnostyka, konsekwencje niedoboru i przedawkowania oraz interakcje z lekami

Dawniej witamina C stosowana była głównie w celu zapobiegania i leczenia szkorbutu, ta wielonarządowa choroba dotykająca marynarzy i więźniów objawiała się wypadaniem zębów, krwawieniem z jamy ustnej, bólem mięśni i stawów, osłabieniem oraz słabym gojeniem się ran. Obecnie przypadki zachorowań na szkorbut obserwuje się bardzo rzadko. Najlepszymi źródłami witaminy C są świeże warzywa i owoce, które wydawać by się mogło, są powszechnie występującymi produktami w naszym codziennym jadłospisie. Jednak badania wskazują na występowanie istotnej hipowitaminozy (niedoboru) witaminy C, co towarzyszy wielu chorobom. Rozumiemy więc, że jej podaż często jest niewystarczająca, a funkcje tej witaminy sięgają znacznie dalej, ponieważ niedobór omawianej witaminy może nieść za sobą poważne konsekwencje zdrowotne, które nie ograniczają się do szkorbutu czy osłabionej odporności. W niniejszym artykule omówimy kwestie dotyczące dietetycznych źródeł witaminy C, jak i zasadność wprowadzenia suplementacji tą witaminą. Wskażemy obecnie stosowane metody diagnostyczne, możliwe interakcje z żywnością i innymi przepisywanymi na e-receptę lekami oraz opowiemy o skutkach niedoboru kwasu l-askorbinowego i konsekwencjach ewentualnego przedawkowania. Pamiętaj, że w okresie przeziębienia za pomocą naszej platformy możesz szybko uzyskać elektroniczne zwolnienie lekarskie oraz elektroniczną receptę na niezbędne farmaceutyki.

Funkcje witaminy C

Witamina C pełni bardzo ważną rolę w naszym organizmie i jest niezbędna do prawidłowego funkcjonowania człowieka. Jakie są więc właściwości witaminy C? Dotychczas badania naukowe wykazały, że kwas l-askorbinowy:

• jest antyoksydanem, który neutralizuje szkodliwy nadmiar wolnych rodników oraz uczestniczy w regeneracji innych przeciwutleniaczy;
• przeciwdziała przedwczesnemu starzeniu się;
• jest niezbędny do syntezy kolagenu, a więc wpływa na zapewnienie prawidłowego stanu tkanki łącznej;
• pozwala skrócić czas przeziębienia o 14% wśród dzieci i o 8% u dorosłych;
• bierze udział w syntezie hormonów kory nadnerczy i gojeniu się ran;
• ogranicza powstawanie kancerogennych nitrozoamin (związki te powstają głównie podczas obróbki termicznej żywności, m.in. z azotynów zawartych w przetworzonych produktach mięsnych);
• jest istotnym elementem wielu szlaków zaangażowanych w metabolizm tłuszczów i cholesterolu, współdziała z hydroksylazami uczestniczącymi w przemianach tłuszczów (np. cholesterolu do kwasów żółciowych) i niektórych leków (np. leków będących związkami aromatycznymi);
• uczestniczy w syntezie adrenaliny z tyrozyny, syntezie steroidów w korze nadnerczy, procesach przemiany hormonów peptydowych do ich aktywnych form;
• ułatwia przyswajanie żelaza (zwiększa przyswajanie żelaza niehemowego, redukując żelazo (III) do żelaza (II), czyli do formy przyswajalnej);
• wpływa na zredukowanie uszkodzeń DNA, lipidów oraz białek;
• jest aktywatorem wielu enzymów;
• zabezpiecza neurony przed patofizjologicznymi skutkami hipoksji (niedotlenienie tkanek);
• odgrywa ważną rolę także w stomatologii, gdyż witamina C zwalcza bakterie powodujące próchnicę i wzmacnia dziąsła oraz zęby.

Dietetyczne źródła witaminy C

Witamina C jest składnikiem wielu powszechnie wykorzystywanych warzyw i owoców, warto więc zadbać o uzupełnienie zapotrzebowania na tę witaminę właśnie z tego źródła. Szczególnie dlatego, że produkty te są cennym źródłem także innych witamin, minerałów, kwasów fenolowych, związków aktywnych czy błonnika pokarmowego, który wspiera pracę naszych jelit, jest niezbędny dla naszej mikrobioty jelitowej, a także wzmaga uczucie sytości, tym samym wspomagając walkę z nadwagą czy otyłością. Warto jednak pamiętać, że witamina C należy do najbardziej labilnych witamin, w związku z czym jest ona wrażliwa na działanie podwyższonej temperatury, tlenu, enzymów typu reduktaz, m.in.: askorbinazy czy peroksydazy oraz niektórych jonów metali (np. miedzi). Co więcej, zawartość tej witaminy w produktach naturalnych spada wraz z upływem czasu, z uwagi na powyższe ważne jest, aby jak najczęściej sięgać po świeże owoce oraz warzywa i spożywać je w postaci surowej. Największe ilości tej witaminy znajdziemy m.in. w takich produktach jak: acerola (1600 mg/100 g), czarna porzeczka (200 mg/100 g), czerwona papryka (190 mg/100 g), natka pietruszki (130 mg/100 g), brokuły i kiwi (90 mg/100 g). Chcąc zaspokoić dzienne zapotrzebowanie na witaminę C u osób dorosłych wystarczy, w ciągu dnia spożyć jedno całe kiwi, garść czarnej porzeczki bądź większy kawałek papryki.

Jakie są skutki niedoboru witaminy C?

Najczęściej niedobór kwasu l-askorbinowego manifestuje się głównie: zwiększoną podatnością na infekcje, uczuciem zmęczenia, bólami mięśniowymi, zmniejszoną wydolnością fizyczną, zaburzeniami w syntezie kolagenu, utrudnionym gojeniem się ran, krwawieniem dziąseł i zwiększoną łamliwością kości. Pogarsza się także stan naczyń kapilarnych, co w konsekwencji może prowadzić do ich pękania, obecnie natomiast, w krajach rozwiniętych, szkorbut obserwowany jest niezwykle rzadko. Co więcej, niedobory kwasu l-askorbinowego mogą przyczyniać się do rozwoju niedokrwistości w wyniku niedostatecznego wchłaniania żelaza. Sugeruje się także, że braki witaminy C mogą przyczyniać się do zwiększenia ryzyka rozwoju nowotworów.

Konsekwencje przedawkowania kwasu l-askorbinowego

Uważa się, że witamina C w zasadzie nie ma działania toksycznego, jednak zażywanie bardzo wysokich dawek kwasu l-askorbinowego może okazać się przykre w konsekwencjach, przede wszystkim dla 10% mężczyzn posiadających mutację enzymu dehydrogenazy glukozo-6-fosforanu. Najczęściej schorzenie to obserwowane jest wśród Żydów, ludności Azji, Afryki i basenu Morza Śródziemnego. Mutacja ta prowadzi do skrócenia żywotności czerwonych krwinek (erytrocytów), co w konsekwencji może doprowadzić nawet do śmierci, a do czynników aktywujących to schorzenie możemy zaliczyć właśnie przyjmowanie bardzo wysokich dawek witaminy C.

Co więcej, kwas askorbinowy stosowany u pacjentów onkologicznych może potencjalnie osłabiać działanie niektórych rodzajów radio- i chemioterapii. Ponadto witamina ta może wchodzić w niebezpieczne interakcje z lekami przeciwnowotworowymi. Jako najczęstsze niepożądane działania kwasu l-askorbinowego w chorobie nowotworowej wymienia się, m.in.: biegunkę, rozdęcie jelit, zwiększenie wydalania wapnia i magnezu z moczem, zmniejszenie wchłaniania miedzi, znoszenie działania dysmutazy ponadtlenkowej, wystąpienie ostrej hemolizy i masywnego krwotoku z guza. Z uwagi na powyższe, stosowanie dodatkowej suplementacji witaminą C zawsze powinno zostać skonsultowane z lekarzem prowadzącym.

W naszej populacji nadmierne ilości kwasu l-askorbinowego mogą także sprzyjać powstawaniu kamieni nerkowych, przede wszystkim szczawianowo-wapniowych i powodować zaburzenia żołądkowe, takie jak biegunka, nudności i wymioty. Nadmierne dawki witaminy C będą niekorzystne także dla pacjentów zmagających się z anemią sierpowatą, dlatego należy pamiętać, aby stosować się do limitów opisanych na poniższej infografice, celem uniknięcia niepożądanych efektów przedawkowania. Szacując swoje dzienne spożycie witaminy C należy uwzględnić zarówno suplementacje, jaki i źródła dietetyczne.

Kiedy mogą pojawić się niedobory witaminy C?

Znaczne niedobory kwasu l-askorbinowego u ludzi zdrowych obecnie występują rzadko. Zdarzają się one jednak przede wszystkim osobom unikającym w diecie świeżych owoców i warzyw, bądź stosujących modele żywieniowe ograniczające spożycie węglowodanów, mowa więc m.in. o niewłaściwie prowadzonej diecie ketogenicznej, diecie carnivore’a czy diecie dr Kwaśniewskiego. Niedobory witaminy C obserwowane są także u osób nadużywających alkoholu oraz palaczy i biernych palaczy. Wykazano, że osoby palące papierosy mają niższe stężenie witaminy C w osoczu i leukocytach w porównaniu do osób wolnych od nałogu, co spowodowane jest m.in. zwiększonym stresem oksydacyjnym. Institute of Medicine wskazuje, że palacze powinni spożywać o 35 mg więcej witaminy C od osób niepalących. Warto także pamiętać, że regularne narażenie na bierne palenie również obniża stężenie kwasu l-askorbinowego w organizmie, dlatego należy wtedy zwracać szczególną uwagę na odpowiednie spożycie tej witaminy. Na ograniczenie wchłaniania witaminy C mają wpływ także powtarzające się wymioty (np. przy bulimii), zaburzenia czynności jelit, brak łaknienia czy przyjmowanie niektórych farmaceutyków, np. leków przeciwbólowych takich jak aspiryna.

Z uwagi na fakt, że zapotrzebowanie na omawianą witaminę wzrasta u kobiet w ciąży, matek karmiących piersią, w różnych stanach chorobowych, przy nadciśnieniu tętniczym, u pacjentów z cukrzycą typu 2, a także w stresie, warto również w tym okresie zadbać o jej odpowiednią podaż. A jeśli nie jesteś pewien jaki suplement wybrać bądź czy możesz wybrane preparaty zażywać jednocześnie z lekami wypisywanymi na e-receptę, zachęcamy do skorzystania z teleporady, na której lekarz online pomoże Ci dokonać właściwego wyboru.

Kiedy należy zbadać stężenie witaminy C?

Wskazaniem do wykonania badania stężenia kwasu l-askorbinowego jest głównie podejrzenie występowania niedoboru tej witaminy w organizmie, czyli wykonuje się je najczęściej u osób narażonych na niedobory, przypadki te opisano powyżej. Według obecnie obowiązujących norm stężenie kwasu l-askorbinowego w surowicy krwi powinno wynosić od 34 do 110 µmol/l, co odpowiada 6-20 µg/dl. Należy jednak pamiętać, że zażywanie preparatów będących źródłem dużych dawek witaminy C może wpłynąć na wynik badań laboratoryjnych, tj.: bilirubiny, etyloestradiolu, stężenie glukozy, pH moczu bądź enzymy wątrobowe.

Literatura:

1. Doseděl M, Jirkovský E, Macáková K, Krčmová LK, Javorská L, Pourová J, Mercolini L, Remião F, Nováková L, Mladěnka P, w imieniu Oemonom. Źródła witaminy C, rola fizjologiczna, kinetyka, niedobór, zastosowanie, toksyczność i oznaczanie. Składniki odżywcze. 2021 13 lutego;13(2):615. doi: 10.3390/nu13020615. PMID: 33668681; PMCID: PMC7918462.
2. Maćkowiak K., Torliński L., Współczesne poglądy na rolę witaminy C w fizjologii i patologii człowieka, Nowiny Lekarskie, 2007, 76, 4, 349–356.
3. van Gorkom GNY, Lookermans EL, Van Elssen CHMJ, Bos GMJ. Wpływ witaminy C (kwasu askorbinowego) w leczeniu pacjentów z rakiem: przegląd systematyczny. Składniki odżywcze. 2019 28 kwietnia;11(5):977. doi: 10.3390/nu11050977. PMID: 31035414; PMCID: PMC6566697.
4. EFSA NDA Panel (EFSA Panel on Dietetic Products, Nutrition and Allergies), Scientific Opinion on Dietary Reference Values for vitamin C, EFSA Journal, 2013, 11, 11, 3418, 1–68.
5. Institute of Medicine (US) Panel on Dietary Antioxidants and Related Compounds, Dietary Reference Intakes for Vitamin C, Vitamin E, Selenium, and Carotenoids, National Academies Press, Washington D.C., 2000.
6. EFSA NDA Panel (EFSA Panel on Dietetic Products, Nutrition and Allergies), Scientific Opinion on Dietary Reference Values for vitamin C, EFSA Journal, 2013, 11, 11, 3418, 1–68.
7. Carr A.C., Maggini S., Vitamin C and Immune Function, Nutrients, 2017, 9, 11, 1211.
8. Santos KLB, Bragança VAN, Pacheco LV, Ota SSB, Aguiar CPO, Borges RS. Podstawowe właściwości przeciwutleniające kwasu askorbinowego (witaminy C). Model J Mola. 3 grudnia 2021 r.;28(1):1. doi: 10.1007/s00894-021-04994-9. PMID: 34862566.