Cynk – ważny element dobrego zdrowia

Cynk jest jednym z najważniejszych pierwiastków śladowych, który w organizmie człowieka występuje w ilości od 1,5 do 2,5 g, a około 85% znajduje się w tkance mięśni poprzecznie prążkowanych i kościach. Niedobór cynku jest powszechny na całym świecie i stanowi poważny problem zdrowotny. Szacuje się, że około 25% światowej populacji cierpi na niedobór tego pierwiastka. Deficyty cynku w organizmie mogą wynikać z błędów żywieniowych, niektórych stanów chorobowych, uwarunkowań genetycznych i/lub być efektem zażywania niektórych leków na e-receptę. Poważny niedobór cynku manifestuje się poprzez np. krostkowe zapalenie skóry, łysienie, utratę masy ciała, biegunkę, infekcje wtórne, zaburzenia neurosensoryczne, dysfunkcję układu immunologicznego, hipogonadyzm i problemy z gojeniem się wrzodów. Niedobór cynku wpływa także na zmniejszenie poziomu testosteronu i spermy oraz żywotności plemników, co z kolei prowadzi do zaburzeń potencji. Suplementacja cynku nie jest zwyczajowo zalecana, gdyż łatwo zadbać o jego odpowiednią podaż wraz z dietą. Jednak w niektórych przypadkach taka suplementacja może okazać się korzysta. W niniejszym artykule opowiemy o niezastąpionej roli, jaką cynk odrywa w naszym organizmie, wskażemy jego dietetyczne źródła oraz skutki niedoborów i przedawkowania. Pamiętaj, że jeśli przyjmujesz leki na e-receptę, o każdej planowanej suplementacji należy powiadomić lekarza online podczas teleporady, pozwoli to uniknąć wystąpienia niepożądanych interakcji suplementu z stosowanymi lekami.

Fizjologiczna rola cynku

Cynk w organizmie człowieka wchodzi w skład ponad 300 enzymów i pełni funkcje katalityczne, strukturalne oraz regulacyjne. Bierze on udział w biosyntezie białka, w syntezie DNA, a także uczestniczy w przemianach tłuszczów i węglowodanów oraz przyczynia się do prawidłowego funkcjonowania układu immunologicznego i hormonalnego (jest niezbędny do produkcji i/lub funkcjonowania wielu hormonów). Cynk odpowiada za utrzymanie integralności skóry i błon komórkowych, odczuwanie smaku i zapachu, metabolizm alkoholu oraz wspomaga prawidłowy wzrost i rozwój organizmu. W ośrodkowym układzie nerwowym może on także brać udział w modulacji plastyczności synaps, procesach zapamiętywania oraz uczenia się. Z kolei deficyty cynku sprzyjają rozwojowi zapalenia płuc i innych infekcji, zwłaszcza u dzieci i seniorów. Udokumentowano, że zwiększenie podaży cynku w czasie trwania infekcji może skutecznie wspomagać zaleconą podczas teleporady farmakoterapię. Suplementacja cynku w dawce ok. 45 mg przez 2 tygodnie może skrócić czas trwania objawów przeziębienia średnio o 2 dni. Nie należy jednak przez dłuższy okres czasu przyjmować dawki cynku wyższej niż dzienny tolerowany poziom spożycia (UL), gdyż suplementacja dużymi dawkami cynku przez długi czas może skutkować niedoborem miedzi bądź anemią. Konieczne jest zatem racjonalne stosowanie suplementacji cynku w wymaganym czasie.

Dostępne dane sugerują, że suplementacja cynku może być korzystna w kontekście zmniejszania insulinooporności u osób zmagających się z chorobą otyłościową. Badania skłaniające się ku tej tezie wskazują na rolę cynku w zapobieganiu rozwojowi cukrzycy typu 2, którą poprzedza oporność tkanek na insulinę. Suplementacja cynku w dawce 20 mg/dobę poprawiała wydzielanie insuliny w trzustce, stężenie glukozy na czczo oraz poziom cholesterolu. Dowiedziono także, że jony cynku mogą być pomocne w neutralizowaniu nieprzyjemnego zapachu z ust. Takie ich działanie wynika z wiązania siarkowodoru i hamowania wzrostu bakterii jamy ustnej, które wytwarzają lotne związki siarki. 

Dietetyczne źródła cynku

Żywność obfitująca w cynk to przede wszystkim czerwone mięso, wątroba, drób, pełnoziarniste pieczywo, kasza gryczana oraz jaja. Z kolei najlepszym, lecz mało popularnym źródłem tego minerału są ostrygi. Pierwiastek ten w istotnych ilościach znajduje się również w fasoli, orzechach i przetworach mlecznych. Przyswajaniu cynku sprzyja obecność witaminy A. Warto jednak pamiętać, że przyswajalność cynku z produktów roślinnych jest znacznie mniejsza niż z żywności pochodzenia zwierzęcego. Co więcej, przyswajalność cynku z diety zawierającej białko roślinne będzie niższa niż w przypadku diety zawierającej białko zwierzęce. Tę właściwość powinny mieć na uwadze szczególnie osoby stosujące roślinny model żywienia. Jeśli jednak zależy nam na poprawie przyswajalności cynku ze źródeł roślinnych warto np. przed gotowaniem namoczyć strączki w ciepłej wodzie, wybierać chleb na zakwasie, zadbać o obecność produktów bogatobiałkowych czy też wzbogacać potrawy o sok z cytryny, który zwiększy biodostępność omawianego pierwiastka. Wchłanianie cynku z diety zawiera się w przedziale 20–40% i wzrasta przy deficytach tego minerału w organizmie. Do ograniczania przyswajalności cynku z posiłku może przyczyniać się obecność fitynianów, błonnika pokarmowego oraz szczawianów, a także niektórych składników mineralnych (np. miedź, wapń, żelazo niehemowe) oraz alkohol. Średnią zawartość cynku w polskiej diecie oszacowano na 10,52 mg.

Jakie jest zapotrzebowanie organizmu na cynk?

Dobowe zapotrzebowanie na cynk zależne jest od wielu zmiennych, mowa tu np. o stopniu przyswajalności tego minerału z diety, interakcji z innymi pierwiastkami, wielkość puli endogennego cynku w organizmie, a także o ilość tego składniki wydalanej z kałem, moczem, krwią menstruacyjną, nasieniem i potem. Co więcej, zapotrzebowanie na cynk, związane jest z przyrostem nowych tkanek, dlatego jego zalecana dawka zależna jest od szybkości wzrostu organizmu i zmienia się w zależności od okresu dzieciństwa i młodości. Wzrost organizmu najintensywniejszy jest w pierwszych miesiącach życia dziecka. Fizjologiczne zapotrzebowanie na omawiany minerał zwiększa się również w okresie skoku pokwitaniowego, a dotyczy to przede wszystkim chłopców, którzy zyskują w tym okresie na masie mięśniowej. W czasie ciąży wzrasta wchłanianie cynku z pożywienia, mimo to zapotrzebowanie na ten składnik jest większe w tym szczególnym okresie z uwagi na potrzeby rozwijającego się płodu. Natomiast w czasie laktacji, w celu uzupełnienia strat cynku związanych z sekrecją mleka, dla kobiet karmiących zalecane jest wyższe spożycie cynku, określone na poziomie 12-13 mg/dobę. Poniższa infografika przedstawia zapotrzebowanie na cynk zgodne z polskimi normami RDA dla wszystkich grup wiekowych i dla osób zdrowych.

Konsekwencje niedoboru cynku w organizmie

W naszym organizmie cynk nie magazynuje się w ilościach pozwalających na wykorzystanie zgromadzonych zapasów w momencie wystąpienia deficytu tego minerału, dlatego dla utrzymania stabilnego poziomu cynku w organizmie człowieka niezbędna jest jego codzienna podaż z dietą bądź z zaleconych podczas teleporady suplementów diety. Niedobór cynku prowadzi do objawów takich jak: zahamowanie wzrostu, niedobory immunologiczne, opóźnienie dojrzewania płciowego, wtórna niedoczynność tarczycy, zaburzenia węchu i smaku czy upośledzenie funkcji poznawczych, a nawet autyzm. Niedobory cynku u niemowląt i dzieci prowadzą do łuszczycopodobnych zmian skórnych, biegunek, utraty apetytu, wypadania włosów, zahamowania wzrostu, opóźnienia rozwoju, hipogonadyzmu, u dorosłych zaś do zmian rumieniowych skóry, upośledzenia gojenia się ran, utraty włosów, łysienia, zaburzeń smaku i węchu, a także kurzej ślepoty. Zbyt niskie spożycie cynku prowadzi również do pogorszenia funkcji immunologicznych organizmu. Co więcej, istnieją doniesienia, że z niskim spożyciem cynku wiąże się większa umieralność z powodu choroby wieńcowej u mężczyzn, większe ryzyko występowania cukrzycy typu 2 oraz chorób psychicznych (depresja, zaburzenia lękowe).

Kto jest szczególnie narażony na wystąpienie niedoborów cynku?

Niedobory cynku u zdrowych osób występują stosunkowo rzadko, a ewentualny deficyt najczęściej spowodowany jest niewłaściwym zażywaniem/spożywaniem lub wchłanianiem tego pierwiastka bądź z wzmożoną jego utratą np. wraz z moczem, kałem, potem czy spermą z organizmu i/lub z zwiększonym zapotrzebowaniem na ten minerał. Na odpowiednią podaż cynku, przede wszystkim ze źródeł dietetycznych, szczególną uwagę powinni zwrócić pacjenci zmagający się z zaburzeniami wchłaniania (np. niewyregulowana celiakia, choroba Leśniowskiego-Crohna czy w przebiegu wrzodziejącego zapalenia jelita grubego), chorzy na cukrzyce typu 2, pacjenci poddawani hemodializie, chorzy na raka oraz osoby starsze. Dodatkowo na braki cynku narażone mogą być również osoby nadużywające alkoholu, palacze, weganie, a także wegetarianie, sportowcy oraz pacjenci chorzy na mukowiscydozę lub osoby zażywające niektóre leki przepisywane na e-receptę. Mimo zwiększonego ryzyka wystąpienia deficytów cynku w powyższych grupach, suplementacja tego minerału nie jest konieczna jednak może okazać się dla pacjenta korzystna. Stosowność oraz dawkę takiej suplementacji warto omówić z lekarzem online podczas teleporady lekarskiej.

Konsekwencje nadmiernej podaży cynku

Cynk powszechnie występujący w żywności, nie prowadzi do jego nadmiernego spożycia tego minerału. Do konsekwencji długotrwałego przyjmowania zbyt wysokich dawek cynku z suplementów diety możemy zaliczyć m.in. obniżenie odpowiedzi immunologicznej organizmu, spadek stężenia frakcji HDL-cholesterolu (tzw. dobry cholesterol) i pogorszenie stanu odżywienia organizmu miedzią, co z kolei może prowadzić do wystąpienia chorób neurologicznych, a także zwiększać ryzyko niedokrwistości. Nadmiar cynku może oddziaływać również na metabolizm żelaza. Uważa się, że przewlekłe wysokie spożycie cynku z suplementów może być ważnym czynnikiem przyczyniającym się do rozwoju choroby Alzheimera. Natomiast do ostrych objawów zatrucia cynkiem zaliczamy bóle żołądka, nudności, utratę apetytu, biegunkę i bóle głowy.

Interakcje cynku z lekami i żywnością

Preparaty będące źródłem cynku zażywane łącznie z niektórymi przepisywanymi na e-receptę antybiotykami (np. doksycykliny) mogą zmniejszać skuteczność działania leku. Suplementy z cynkiem mogą także zaburzać działanie niektórych leków przeciwbólowych (np. ibuprofen), glikokortykosteroidów, kwasu acetylosalicylowego czy przepisywanych na e-receptę np. w farmakoterapii nadciśnienia, leków moczopędnych (np. indapamid, hydrochlorotiazyd). Z kolei minerały takie jak: żelazo, wapń, magnez i miedź, a także produkty mleczne oraz stosowana w przebiegu leczenia m.in. reumatoidalnego zapalenia stawów (RZS) penicylamina zakłócają wchłanianie omawianego pierwiastka. Z uwagi na powyższe warto zachować odstęp pomiędzy zażywaniem preparatów z cynkiem a wyżej wymienionymi minerałami i lekami. Jeśli jednak Twoja e-recepta zawiera znaczną ilość farmaceutyków i nie jesteś pewny jak właściwie zadbać o higienę przyjmowania leków warto taki problem omówić na teleporadzie z lekarzem online, który wyjaśni w jakiej kolejności i jakich odstępach czasowych przyjmować konkretne preparaty, co z kolei pozwoli uniknąć wystąpienia niekorzystnych interakcji stosowanych substancji.

Literatura:

1. Gibson RS, King JC, Lowe N. A Review of Dietary Zinc Recommendations. Food Nutr Bull. 2016 Dec;37(4):443-460. doi: 10.1177/0379572116652252. Epub 2016 Jun 16. PMID: 27312357.
2. Fernández-Cao JC, Warthon-Medina M, H Moran V, Arija V, Doepking C, Serra-Majem L, Lowe NM. Spożycie cynku oraz status i ryzyko cukrzycy typu 2: przegląd systematyczny i metaanaliza. Składniki odżywcze. 8 maja 2019;11(5):1027. doi: 10.3390/nu11051027. PMID: 31071930; PMCID: PMC6567047.
3. EFSA Panel on Dietetic Products, Nutrition and Allergies (NDA), Scientific Opinion on Dietary Reference Values for zinc, EFSA Journal 2014, 12, 10, 3844.
4. Schlegel-Zawadzka M.: Cynk-aspekty zdrowotne i lecznicze, przyczyny i objawy niedoborów. Farm. Pol. 2002, 58(10): 452–459.
5. Rahimzadeh MR, Rahimzadeh MR, Kazemi S, Moghadamnia AA. Zatrucie cynkiem – objawy, przyczyny, leczenie. Mini Rev Med Chem. 2020;20(15):1489-1498. doi: 10.2174/1389557520666200414161944. PMID: 32286942.
6. Hedera P., Peltier A., Fink J.K. i wsp., Myelopolyneuropathy and pancytopenia due to copper deficiency and high zinc levels of unknown origin II. The denture cream is a primary source of excessive zinc, Neurotoxicology, 2009.
7. Institute of Medicine (US), Dietary Reference Intakes for Vitamin A, Vitamin K, Arsenic, Boron, Chromium, Copper, Iodine, Iron, Manganese, Molybdenum, Nickel, Silicon, Vanadium, and Zinc, National Academy Press, Washington D.C., 2001.
8. Maret W., Zinc biochemistry: from a single zinc enzyme to a key element of life, Adv. Nutr., 2013, 4, 1, 82–91.
9. Muhamed PK, Vadstrup S. [Zinc is the most important trace element]. Ugeskr Laeger. 2014 Mar 3;176(5):V11120654. Danish. PMID: 25096007.