Ból zęba i jego wpływ na bóle głowy 

Ból głowy to problem powszechnie występujący wśród wielu z nas, który uniemożliwia nam prawidłowe funkcjonowanie. Zazwyczaj przyczyn doszukujemy się w stresującym trybie życia, zmianie pogody, niewyspaniu, zmęczeniu, tłumaczymy go także kłopotami z zatokami czy też migreną. Aby się z nim uporać najczęściej sięgamy po tabletkę z nadzieją, że nie powróci on w najbliższym czasie. Niestety tabletki przeciwbólowe chwilowo złagodzą nasze objawy, ale nie zwalczą prawdziwej przyczyny bólu. Właściwe rozpoznanie podłoża bólu głowy bywa niezwykle trudne. Powodów może być naprawdę wiele, ale kto z nas podejrzewałby, że może być za to odpowiedzialny ząb? Często lekarz pierwszego kontaktu nie może ustalić przyczyny uporczywych bólów głowy. Jeśli bóle głowy niewiadomego pochodzenia uprzykrzają życie, warto rozszerzyć diagnostykę o badanie stomatologiczne w gabinecie dentystycznym. Dentysta pomoże nam określić najlepsze natychmiastowe działania potrzebne do dotarcia do sedna problemu i najszybsze jego złagodzenie. 

Klasyfikacja bólu głowy 

W 1985 r. Międzynarodowe Towarzystwo Bólów Głowy (International Headache Society’s – IHS) pod kierownictwem Jesa Olesena powołało specjalny komitet, którego zadaniem było stworzenie międzynarodowej klasyfikacji bólów głowy. Po około 3 latach intensywnej pracy w 1988 r. powstała pierwsza klasyfikacja w której opisano 65 różnych rodzajów bólów głowy. Klasyfikacja ta była pierwszym opracowaniem tego typu, w którym ujednolicono kryteria rozpoznań pierwotnych i wtórnych bólów głowy. Obecnie obowiązująca klasyfikacja opisuje około 280 różnych rozpoznań. 

Ból głowy spowodowany problemami w jamie ustnej może być spowodowany takimi czynnikami jak między innymi wyrastający ząb mądrości (tak zwana „ósemka”), bruksizm, zagryzanie policzków- często nieświadome, pojedyncze ubytki w szkliwie lub zębinie lub rozwijający się proces próchnicowy. Lista ta jest naprawdę długa, a objawy bardzo łatwo można pomylić z migreną lub stanem zapalnym zatok. 

Bóle głowy można podzielić na pierwotne (samoistne) i wtórne (te w przebiegu innych chorób). Pierwsze występują w populacji ludzkiej znacznie częściej. Zalicza się do nich na przykład bóle migrenowe, klasterowe czy napięciowe. Drugie z kolei związane są z innymi zaburzeniami, w tym z urazami, infekcjami, dysfunkcją naczyniową, a także z przewlekłym stosowaniem niektórych leków. Najczęściej spotykanymi rodzajami bólu głowy o podłożu pierwotnym są:

• klasterowe bóle głowy, które pojawiają się okresowo i nawracają u chorego o stałej porze. Dolegliwości są silne, zlokalizowane w okolicy oczodołu. Dodatkowo towarzyszą im dolegliwości dodatkowe: nadmierne wydzielanie z jamy nosowej, łzawienie oka czy opadanie powieki. Pojawiają się po tej samej stronie co ból. Mimo że są bardzo dokuczliwe, nie zagrażają życiu chorego, aczkolwiek istotnie pogarszają jego funkcjonowanie, nierzadko utrudniając pełnienie codziennych obowiązków, w przypadku wystąpienia bólu o wysokiej intensywności warto skorzystać z elektronicznego zwolnienia lekarskiego i nie przeciążać dodatkowo organizmu. Bóle takie trwają zazwyczaj dość krótko- od kilkunastu minut do kilku godzin.
• Migreny- dokładna przyczyna ich występowania nie została jeszcze ustalona. Najczęściej mają charakter jednostronny, pulsujący oraz nawracający. Migrenie towarzyszą objawy ze strony układu pokarmowego i neurologicznego. Zazwyczaj bóle migrenowe są leczone lekami dostępnymi na receptę, takimi jak np. Nimesil, Sumamigren, Zolmiles czy Imigran.
• Napięciowe bóle głowy. 

Jedną z częstszych przyczyn zgłoszenia pacjenta do lekarza dentysty jest ból zęba. Może on być:

• samoistny – bez udziału bodźców zewnętrznych, często ostre i zaostrzone stany chorobowe (przeważnie zapalenia);
• sprowokowany pod wpływem bodźców mechanicznych, chemicznych i termicznych.

Bóle samoistne mogę być:

• ćmiące o stałym nasileniu i niewielkim natężeniu (choroby miazgi, przekrwienie miazgi, ostrzenie zapalenia przewlekłego);
• pulsujące, stałe, które naprzemiennie nasilają się i słabną (ropne zapalenia miazgi i tkanek okołowierzchołkowych);
• promieniujące – w miejsca oddalone od okolicy przyczyny bólu (zapalenia miazgi, nerwobóle). Jeśli przyczyna bólu umiejscowiona jest w szczęce, to ból odczuwany jest w okolicy skroni i oka, natomiast w żuchwie promieniuje w okolicę potylicy. Promieniowanie bólu jest wówczas jednostronne;
• ból świeży i dawny;
• bóle nocne- nasilają się w pozycji leżącej, w pozycji siedzącej intensywność bólu maleje (są to na przykład zapalenia miazgi nieodwracalne). 

Ból podczas nagryzania może wskazywać na zapalenie tkanek okołowierzchołkowych. Reakcja zęba na różne bodźce chemiczne – kwaśne lub słodkie, charakteryzuje początkowe stany próchnicy, ubytki niepróchnicowego pochodzenia lub obnażenie szyjek zębów. Reakcja na bodźce termiczne natomiast wygląda następująco: ciepło wzmaga ból w stanach ropnych i zgorzelinowych miazgi, a zimno ból ten łagodzi. Aby prawidłowo zdiagnozować przyczynę, lekarz powinien zebrać na pierwszej wizycie szczegółowy wywiad z pacjentem. Należy wówczas zapytać o częstość zgłaszania się na badania kontrolne stanu zdrowia jamy ustnej, o nawyki dotyczące higieny (w tym szczotkowanie zębów, nitkowanie, używanie płukanek) oraz nawyki żywieniowe towarzyszące codziennej diecie, takie jak ilość spożywanych posiłków, pojadanie słodyczy między posiłkami, czy pojadanie pokarmów w porze nocnej.

Próchnica

Jedną z przyczyn promieniującego do głowy bólu zęba jest próchnica, a dokładniej spowodowane nią zapalenie miazgi. Co charakterystyczne, ból pojawia się wówczas najczęściej podczas przybierania pozycji leżącej, przy pochylaniu się lub spożywaniu bardzo gorących pokarmów.

Próchnica jest chorobą infekcyjną, transmisyjną, wywołaną przez czynniki patologiczne, na przykład drobnoustroje. Obejmuje zmineralizowane tkani zęba: szkliwo, zębinę i cement korzeniowy doprowadzając do ich odwapnienia i rozpadu zawartych w nich substancji organicznych. Jej przebieg może być ostry (caries auta), przewlekły (caries chronica) lub zatrzymany (caries stationaria). Wśród postaci klinicznych wyróżniamy próchnicę pierwotną, wtórną, nietypową, ukrytą, kwitnącą i okrężną.

Nowy, niewielki ubytek próchnicowy z reguły nie wywoła żadnego zauważalnego bólu głowy, jednak zaawansowany proces może go generować. Jest to spowodowane dzięki złożonej sieci połączeń neuronalnych w naszym ciele. Za przekazywanie impulsów w obrębie głowy odpowiada nerw trójdzielny, który dzieli się na trzy gałęzie (nerw szczękowy, oczny oraz żuchwowy), unerwiając dzięki temu każdy obszar naszej twarzy. Kontroluje on czucie, a także podstawowe czynności fizjologiczne takie jak żucie, gryzienie i sprawność motoryczną mięśni szczęki i żuchwy. Problem polega na tym, że sygnał bólu pochodzący z jednej gałęzi nerwu trójdzielnego, na przykład nerwów szczękowych, może wyzwalać sygnały bólu w innych gałęziach nerwu trójdzielnego. Sygnał, który ma na celu komunikowanie niewielkiego problemu (takiego jak mały ubytek lub wrażliwość na temperaturę) może przypadkowo zmienić się w taki, który może powodować bóle całej głowy. Rozwijająca się w naszej jamie ustnej infekcja potrafi bardzo szybko rozprzestrzenić się bez prawidłowego, szybkiego leczenia. Najlepszym sposobem na jej zatrzymanie jest oczywiście profilaktyka. Zmniejszyć ryzyko próchnicy możemy przez codzienne prawidłowe szczotkowanie zębów, nitkowanie jamy ustnej, wybór zdrowej żywności, w której nie powinny przeważać węglowodany (to one są głównym substratem dla rozwoju bakterii) oraz regularne wizyty u dentysty. 

Bruksizm

Kiedy śpimy, robimy wiele rzeczy, o których nie jesteśmy świadomi. Niektórzy z nas chrapią, rozmawiają, inni nawet chodzą i jedzą we śnie, nie pamiętając tego rano. Nic dziwnego, że wielu z nas również zgrzyta lub zaciska zęby podczas snu. Rzeczywiście, eksperci szacują, że około 40 milionów ludzi cierpi na nadmierne zgrzytanie zębami, znane również jako bruksizm.

Bruksizm to stan, w którym człowiek zgrzyta lub zaciska zęby za pomocą mięśni szczęki. Może wystąpić nieświadomie podczas snu (bruksizm nocny) lub na jawie (bruksizm na jawie). Może dotyczyć wszystkich zębów lub może wystąpić w wyniku zgrzytania lub zaciskania tylko przednich zębów. Bruksizm to zaburzenie związane z napięciem. Kiedy jest ciężki, może powodować częste bóle głowy, zaburzenia snu i nie tylko. Ludzie zgrzytający zębami podczas snu częściej chrapią, a także są bardziej narażeni na zaburzenia snu, takie jak bezdech senny, który może prowadzić do braku odpowiedniego dotlenienia mózgu i innych części ciała.

Wiele osób nie zdaje sobie z niego sprawy, dopóki nie zostaną zauważone objawy. Różnią się one w zależności od osoby i są różne w zależności od rodzaju bruksizmu. Mogą obejmować nadwrażliwość zębów, bolesność szyi, silny ból twarzy oraz mięśni szczęki, zablokowana szczęka (która nie otwiera się lub nie zamyka prawidłowo), ból, który przypomina ból ucha (bez objawów infekcji ucha lub innych problemów z uchem), uszkodzenie wewnętrznej strony policzka (od ruchu żucia zębów), tępy ból głowy (który może zacząć się w skroniach), napięciowe bóle głowy, częste poranne bóle głowy (pojawiające się po wstaniu), uszkodzenia prac dentystycznych (takich jak korony lub uzupełnienia/wypełnienia), nieprawidłowe zużycie zębów (spłaszczone, wyszczerbione zęby lub zużyte szkliwo). Chociaż eksperci medyczni nie są pewni co do dokładnej przyczyny bruksizmu, uważa się, że jest to zaburzenie wynikające z połączenia różnych czynników, w tym problemów fizycznych, psychologicznych i genetycznych. Bruksizm na jawie może być spowodowany emocjami, takimi jak lęk, stres, złość, frustracja, napięcie, lub może to być strategia radzenia sobie lub nawyk podczas głębokiej koncentracji.

Istnieje kilka czynników, które zwiększają ryzyko jego wystąpienia i są to między innymi stres, lęk, gniew, wiek, posiadanie określonego typu osobowości (na przykład osoby agresywne lub nadpobudliwe są bardziej narażone), stosowanie niektórych leków (takich jak antydepresanty), palenie tytoniu, picie alkoholu oraz napojów zawierających kofeinę, zażywanie narkotyków, posiadanie najbliższego członka rodziny z bruksizmem, zaburzenia zdrowia psychicznego. Ponadto do czynników tych należą takie schorzenia jak refluks żołądkowo-przełykowy, padaczka, nocne koszmary, bezdech senny (i inne zaburzenia związane ze snem), ADHD (zespół nadpobudliwości psychoruchowej. Obecnie stosuje się różne metody leczenia. Jeśli bruksizm jest związany z zaburzeniami snu, dentysta lub inny pracownik służby zdrowia może skierować pacjenta do specjalisty medycyny snu w celu przeprowadzenia badań. Może to obejmować badanie snu w celu oceny epizodów zgrzytania zębami i ustalenia, czy występuje bezdech senny. Korzystając z wygody jaką oferuje telemedycyna wszelkie skuteczne w leczeniu zaburzeń snu preparaty, które są dla Ciebie wskazane uzyskasz na swoją e-receptę bez konieczności wychodzenia z domu. W przypadku silnego lęku lub innych problemów psychologicznych może być potrzebne skierowanie do psychiatry lub licencjonowanego terapeuty, który wypiszę receptę na należny środek farmaceutyczny i podejmie działania mające na celu złagodzenie występujących zaburzeń. Stomatologiczne środki zapobiegawcze to przede wszystkim wykonanie szyny relaksacyjnej. Jest to nic innego jak specjalnie wykonana nakładka na zęby z tworzywa sztucznego, której zadaniem jest rozluźnienie uścisku szczęki i przyniesienie pacjentowi ulgi. Są one idealnie dopasowane do zębów pacjenta, dzięki czemu zapewniają stabilniejszą pozycję żuchwy. Szyny indywidualnie dla każdego pacjenta wykonuje ortodonta przez pobranie wycisku całej szczęki. Dzięki temu, protetyk może stworzyć szynę idealnie dopasowaną do naszych potrzeb. Jeśli chodzi o materiał, z jakiego tworzone są szyny, to najczęściej są to materiały biozgodne i akrylowe, które wyróżniają się wysoką odpornością na uszkodzenia i zniekształcenia. Ponadto, ich konstrukcja jest tak zaprojektowana, aby nie podrażniały dziąseł i nie powodowały otarć.

Zęby mądrości 

Szlachetnie nazwane zęby mądrości to kolejny czynnik powodujący uporczywe, nawracające bóle głowy. Są to cztery zęby, które wyrzynają się jako ostatnie ze wszystkich 32 zębów. Najczęściej pojawiają się między 17 a 25 rokiem życia. Gdy któremuś z nich brakuje miejsca do pełnego wyrznięcia, zostaje on zatrzymany i naciska na inne znajdujące się w pobliżu zęby, powodując ich wykrzywienie, przechylenie lub przemieszczenie. Zęby mądrości, zwane potocznie ósemkami, mogą naciskać na nerw podczas wzrostu lub tkanka miękka ulega zapaleniu w miarę powolnego wyrzynania się zęba, co w konsekwencji prowadzi do powstania ropnia. Zapaleniu może ulec ponadto końcówka korzenia. Zęby mądrości aby nie powodowały bólów głowy, często są usuwane. Oprócz wspomnianych wyżej powikłań, są one częstą przyczyną próchnicy. Usuwanie ósemek jest także wskazane, gdy ich wzrost jest zatrzymany lub występuje opuchlizna otaczających je dziąseł, pojawia się obrzęk i ból. Wskazań do ekstrakcji tych zębów jest sporo, więc aby uniknąć przykrego bólu, ważne są kontrole w gabinecie dentystycznym. Jeśli jednak ból już wystąpił a dostępne bez recepty leki przeciwbólowe nie są skuteczne, zalecamy do skorzystania z konsultacji z lekarzem online, w celu wygenerowanie elektronicznej recepty na odpowiedni lek przeciwbólowy. Czasami zdarza się, że ósemka ukryta jest pod dziąsłem, mówimy wtedy o zatrzymanym zębie, który jest w pełni wykształcony, ale z różnych przyczyn zatrzymuje się w tkance kostnej szczęki lub żuchwy. Zatrzymany ząb mądrości również może dawać specyficzne objawy. Aby dowiedzieć się, w jaki sposób są one położone w jamie ustnej, konieczne jest wykonanie pantomogramu, czyli zdjęcia rentgenowskiego. 

Stany zapalne 

Zapalenie zęba jest potoczną nazwą stanu zapalnego, który zlokalizowany jest w okolicy miazgi zęba. Stąd powinniśmy określać ten proces chorobowy jako zapalenie miazgi. Miazga jest strukturą zęba umiejscowioną w jego wnętrzu. Jest silnie unerwiona i unaczyniona, dzięki niej do zębów dociera tlen i wszystkie niezbędne substancje odżywcze. Wypełnia jamę zęba i jest odbiciem jego kształtu anatomicznego. Bardzo często powoduje to dolegliwości w postaci bólów głowy. W zależności od stopnia ich zaawansowania, a także lokalizacji zębów, mogą się od siebie różnić. Każdy stan zapalny powoduje dolegliwości w postaci osłabienia, apatyczności czy złego samopoczucia. Może objawiać się obrzękiem, zaczerwienieniem, podwyższoną temperaturą. Organizm skupia się na zwalczeniu toczącej się infekcji. Jama ustna znajduje się w bardzo bliskim sąsiedztwie okolicy głowy, stąd też pojawiający się ból, toczący się w obrębie chorych zębów może z łatwością promieniować do okolicznych tkanek, efektem czego mogą być właśnie bóle głowy. Dla zębów szczęki charakterystyczne jest promieniowanie bólu do okolicy skroniowej. Bóle, spowodowane stanami zapalnymi w obrębie zębów żuchwy, promieniują z kolei w okolicę potylicy. Stan zapalny zęba najczęściej jest boleśnie odczuwany przez pacjentów, jednak wiele zależy między innymi od fazy, w której znajduje się zapalenie. W pierwszym etapie zapalenia miazgi pacjent może odczuwać niewielką dolegliwość bólową, np. podczas spożywania zimnych i słodkich posiłków, bądź nie czuć wcale bólu. Pierwsza faza, trwająca około trzech dni, jest jeszcze odwracalna, w przeciwieństwie do drugiej – podczas której ból trwa niemal nieprzerwanie, jest on silny i pulsujący (zwłaszcza w porze nocnej). W tym przypadku nie pozostaje nic innego jak tylko wyeliminowanie całej uszkodzonej miazgi. Trzeci etap – także nieodwracalny – to martwica, która może być bezobjawowa. Nieleczona jednak prowadzi do poważnych konsekwencji, takich jak zapalenie tkanek okołowierzchołkowych zębów, tworzenie się zgorzeli, zapalenie okostnej zęba. W zdecydowanej większości przypadków do stanu zapalnego zęba dochodzi w wyniku nieleczonej przez dłuższy okres czasu próchnicy. Choroby miazgi często występują również w zębach z uszkodzeniami niepróchnicowego pochodzenia, np. gdy ząb jest nadłamany, przeciążony lub był poddawany wielu zabiegom na przestrzeni ostatnich lat. Czasem spotykamy zmiany chorobowe w miazdze zębów, które są pozornie zdrowe i niedotknięte procesem chorobowym.

Bakterie i produkty ich metabolizmu mogą przenika do miazgi i wywoływać zmiany chorobowe. Drogi przenikania czynników zakaźnych mogą być bardzo różne. Drobnoustroje w ubytku próchnicowym prowadzą do demineralizacji i proteolizy tkanek twardych zęba. Największa ich ilość znajduje się w powierzchownej, rozpadłej warstwie zębiny. Zapalenie miazgi spowodowane jest przez toksyny bakteryjne, które wnikają do kanalików. W takim przypadku często nasza e-recepta opatrzona będzie w lek z grupy antybiotyków. Bodźce niezakaźne w większości należą do bodźców jatrogennych, czyli takich, które występują w czasie wykonywania zabiegów leczniczych. Choroby miazgi rzadko są wywoływane tylko jednym czynnikiem, częściej jest to kumulacja działania urazów mechanicznych, chemicznych, termicznych lub zakaźnych. 

Choroba okluzyjna 

Okluzja w stomatologii jest zjawiskiem, w którym łuk góry- szczęka, kontaktuje się z łukiem dolnym- żuchwą. Samo ich stykanie się nie jest zjawiskiem groźnym, jednak gdy dochodzi do choroby okluzyjnej – czyli nieprawidłowego kontaktu górnych i dolnych partii zębów, mamy do czynienia z poważnym problemem, który nieleczony, może doprowadzić nawet do utraty zębów. Nieprawidłowe stykanie łuków zębowych powoduje nadmierną pracę mięśni szczęki, które mogą niszczyć przede wszystkim staw skroniowo-żuchwowy jak i same zęby, prowadząc również do bólu głowy. W początkowej fazie choroba okluzyjna nie objawia się w widoczny sposób, dlatego może być nierozpoznana. Może przejawiać się w postaci trzasków stawów, szumu w uszach, problemami z otwieraniem ust, dyskomfortem podczas żucia i spożywania pokarmów, zmęczeniem mięśni, nadwrażliwością zębów na bodźce termiczne, starciem zębów, powstawaniem recesji dziąsłowych czy też przesunięciem zębów. Wiele bólów uznawanych za migrenowe ma swoje podłoże właśnie w chorobie okluzyjnej. Podobieństwo do chorób neurologicznych sprawia, że są one często błędnie interpretowane. Nieprawidłowe stykanie się ze sobą łuków zębowych sprawia, że mięśnie twarzy odpowiedzialne za otwieranie i zamykanie ust, zbyt silnie się napinają i kurczą w sposób ciągły co prowadzi do ich niedotlenienia. Odkładają się w nich również produkty uboczne przemiany materii, wskutek czego dochodzi do napięciowych dolegliwości bólowych, które obejmują całą głowę, a zwłaszcza okolice skroni (co jest zbieżne z objawami bólowymi przy stanach migrenowych). Najważniejszym elementem leczenia jest zdiagnozowanie przyczyny problemu w precyzyjny sposób. Jeśli jest nią wypełnienie (zbyt wysokie lub niskie, błędnie dopasowane) powinno ono zostać skorygowane. Jeżeli powodem są przeszkadzające pozostałym zębom w zgryzie zęby mądrości, zostaną one usunięte. Warto również wyeliminować szkodliwe nawyki, zwłaszcza takie jak obgryzanie paznokci, nadmierny stres, który jest powodem zaciskania i zgrzytania zębami, co często robimy nieświadomie oraz częste żucie gumy. 

Ropień zęba 

Ropniem nazywamy komorę wypełnioną ropą i otoczoną tkankami. Ropienie mogą występować praktycznie w całym naszym organizmie, np. wątrobie, płucach, mózgu, na języku oraz zębach. Treść ropna, znajdująca się w komorze, składa się z obumarłych tkanek, komórek bakteryjnych oraz komórek układu odpornościowego. Ropień zęba powstaje w wyniku ostrego procesu zapalnego tkanek okołowierzchołkowych zęba. Ropnie zębów mogą rozwijać się w przedsionku jamy ustnej, na podniebieniu lub od strony językowej. powstają głównie w wyniku nieleczonej próchnicy oraz zapaleń przyzębia. Gdy próchnica wnika w głąb zębiny, bakterie coraz liczniej przedostają się do miazgi, w której bez problemu mogą się rozwijać produkując toksyny. Zakażenie miazgi rozprzestrzenia się najpierw do kanałów korzeniowych, a następnie do tkanek okołowierzchołkowych zęba powodując ostre, ropne zapalenie tych tkanek, w wyniku którego powstaje ropień zęba. Nieszczelność między wypełnieniem, a ścianą zęba, przez które drobnoustroje mogą wnikać w głąb zęba, również mogą być przyczyną rozwoju ropnia. 

Do zakażeń miazgi może dojść również w wyniku obnażenia miazgi podczas opracowywania ubytku próchnicowego lub złamania korony zęba. Zdarza się, że ropnie są powikłaniem leczenia endodontycznego czy też urazu mechanicznego. W leczeniu podstawą jest usunięcie nagromadzonej ropy oraz wygaszenie stanu zapalnego, często z użyciem dostępnych na receptę leków przeciwzapalnych. Przed rozpoczęciem leczenia lekarz może wykonać zdjęcie rentgenowskie, by sprawdzić czy infekcja nie rozprzestrzenia się także na inne obszary. W przypadku ropnia okołowierzchołkowego, ropę często udaje się odprowadzić podczas leczenia kanałowego, podczas którego lekarz usuwa chorą miazgę i oczyszcza kanały, a następnie je wypełnia i odbudowuje koronę zęba. W niektórych przypadkach ząb jest tak uszkodzony, że niestety konieczna jest jego ekstrakcja lub resekcja wierzchołka chorego korzenia. Dla tego typu zapalenia charakterystyczne jest występowanie pulsujących i silnych bólów głowy powiązanych również z problemami ze snem, w celu terapeutycznym takiego stanu niejednokrotnie stosowane są benzodiazepiny, a są one spowodowane zwykle promieniowaniem bólu od zęba.