Trawienie

Kontynuacja leczenia bez wychodzenia z domu? Teraz to możliwe! Zamów teleporadę z e-receptą prosto na Twój adres e-mail!

Człowiek jak organizm cudzożywny, zmuszony jest do pobierania pożywienia (materii organicznej) z otoczenia. Aby przyjęty pokarm mógł być właściwie wykorzystany przez organizm człowieka, musi on zawierać potrzebne składniki odżywcze. Zespół zjawisk i czynności, które prowadzą do rozłożenia pokarmu nazywamy trawieniem, z kolei przeniknie z zewnętrznego do wewnętrznego środowiska organizmu nosi nazwę wchłaniania. Trawienie polega na hydrolitycznym rozkładzie złożonych pokarmów na proste związki chemiczne takie jak aminokwasy, kwasy tłuszczowe, glicerol, cukry proste (glukozę), sole mineralne, witaminy i wodę. Proces ten przebiega bardzo szybko, a wspomagany jest przez enzymy trawienne zlokalizowane w właściwych dla siebie odcinkach przewodu pokarmowego. Natomiast za proces wchłaniania odpowiada krew i limfa.

Spis treści

Budowa układu pokarmowego
Funkcje układu pokarmowego
Perystaltyka przewodu pokarmowego
Problemy z trawieniem
Niestrawność i metody jej leczenia
Powszechne choroby układu pokarmowego

Budowa układu pokarmowego

Do układu pokarmowego zaliczamy przewód pokarmowy, jego gruczoły: wątroba, trzustka i ślinianki oraz narządy pomocnicze: język i zęby. Natomiast układ trawienny dzielimy na część nadprzeponową i podprzeponową. Obróbka pokarmu jest ciągiem powiązanych ze sobą procesów. Bierze w niej udział wiele wspomnianych powyżej narządów, które tworzą układ pokarmowy. Składa się on z przewodu pokarmowego, w którym pokarm jest rozdrabniany i trawiony, oraz z gruczołów trawiennych, które wydzielają soki trawienne, wspomagające proces obróbki pokarmu.

Przewód pokarmowy jest długą rurą, która swój początek ma w jamie ustnej, a kończy się otworem odbytowym, podzieloną na odcinki o odmiennej budowie i pełnionych funkcjach. W jego skład wchodzą: jama ustna, gardło, przełyk, żołądek, dwunastnica i dalsza część jelita cienkiego oraz jelito grube zakończone otworem odbytowym. Do przewodu pokarmowego wlewają swoje soki trawienne: ślinianki i trzustka. Wątroba zaś odprowadza żółć wspomagającą trawienie tłuszczów.

Błona śluzowa to najbardziej wewnętrzna warstwa wyściełająca światło przewodu pokarmowego. Zbudowana jest z dwóch warstw: nabłonka i blaszki właściwej błony śluzowej. Komórki kielichowate nabłonka wydzielają śluz, który zwilża powierzchnię przewodu pokarmowego i chroni przed działaniem niekorzystnych czynników. Pod błoną śluzową znajduje się warstwa łącznotkankowa - błona podśluzowa, dzięki której wnętrze przewodu pokarmowego może układać się w fałdy i wygładzać w trakcie rozciągania lub kurczenia jelit (ruchów perystaltycznych jelit). Zawiera ona naczynia krwionośne i limfatyczne oraz włókna nerwowe.

Funkcje układu pokarmowego

Układ pokarmowy pełni funkcje pobierania pokarmów zarówno płynnych, jak i stałych. Przeróbka pokarmów obejmuje przeróbkę mechaniczną oraz chemiczną. Trawieniem (digestio) nazywamy przerabianie pokarmów na substancje prostsze, które są wchłaniane w przewodzie pokarmowym i następnie rozprowadzane przez krew, po całym organizmie. Tak więc układ pokarmowy spełnia swoją podstawową funkcję poprzez zdolności motoryczne, wydzielanie, trawienie, wchłanianie i wydalanie.

Funkcje układu pokarmowego obejmują:

• zaopatrywanie organizmu w substancje odżywcze, witaminy, wodę, sole mineralne, substancje egzogenne;
• udział w regulacji gospodarki wodno-elektrolitowej elektrolitowej;
• eliminacja zbędnych lub szkodliwych substancji z ustroju;
• funkcję endokrynną (poprzez komórki APUD)

Perystaltyka przewodu pokarmowego

Pożywienie w przewodzie pokarmowym formuje się zazwyczaj w małe, nieregularne kulki zwane kęsami. Kęsy są przesuwane wzdłuż przewodu dzięki falom skurczów mięśniówki. Skurcze te nazywane są ruchami robaczkowymi albo perystaltycznymi. Mięśnie okrężne ściany przewodu pokarmowego kurczą się, zmniejszając średnicę danego odcinka, a skurcze mięśni podłużnych powodują jego skrócenie. Na granicy niektórych odcinków przewodu pokarmowego warstwa mięśni okrężnych grubieje, tworząc zwieracze, które kontrolują przepływ pokarmu przez przewód pokarmowy. Zwieracze zamykają i otwierają odcinki między przełykiem a żołądkiem, między żołądkiem a dwunastnicą oraz w odbytnicy, na końcu przewodu pokarmowego.

Problemy z trawieniem

Na problemy z trawieniem mają wpływ czynniki zewnętrzne, zależne od prowadzonej przez nas diety i trybu życia, które znacząco wpływają na występowanie lub brak problemów z trawieniem. Zaliczamy do nich stosowany model żywieniowy, jakość spożywanych produktów, ilość posiłków, temperaturę posiłków, ilość płynów w diecie, stosowanie używek, rodzaj wykonywanej pracy, ilość i jakość aktywności fizycznej, zażywane leki i choroby towarzyszące. W celu zwalczania problemów trawiennych powszechnie stosuje się dostępne bez recepty wyciągi lub napary z różnych ziół, które cechują szczególne właściwości wspomagające proces trawienia, są to np.:

• mięta pieprzowa, która zwiększa przepływ i wydzielanie żółci, poprawia ruchy jelit, ma działanie wiatropędne, łagodzące dolegliwości bólowe i kojące;
• rumianek, działa bardzo delikatnie i jest dobrze tolerowany, działa rozkurczająco na mięśnie gładkie jelit, łagodzi podrażnioną śluzówkę przewodu pokarmowego, stymuluje wydzielanie żółci, poprawia apetyt, zapobiega nadmiernej fermentacji w jelitach, uczuciu pełności i wzdęciom;
• koper włoski jest sposobem na wzdęcia i kolki, działa rozkurczająco i zmniejsza uczucie pełności; melisa pobudza wydzielanie soku żołądkowego oraz żółci, dzięki czemu przyspiesza trawienie nawet bardzo ciężkich potraw, łagodzi kolkę i reguluje pracę jelit;
• mniszek lekarski pobudza wytwarzanie żółci przez co wspomaga pracę wątroby i oczyszcza organizm z toksyn, zwiększa czynność wydzielnicza trzustki, stymuluje produkcję soku żołądkowego;
• dziurawiec wykazuje działanie rozkurczające przez co reguluje pracę układu pokarmowego, wspomaga produkcję i wydzielanie żółci; senes, to zioło o działaniu przeczyszczającym, do krótkotrwałego stosowania przy zaparcia związanych z nieprawidłowym odżywianiem; aloes ma działanie przeczyszczające, stymuluje wydzielanie żółci i pobudza perystaltykę jelit;
• karczoch łagodzi zaburzenia trawienia i objawy zespołu jelita drażliwego, a także obniża cholesterol; ostropest plamisty regeneruje i działa korzystnie na pracę wątroby, wspiera produkcję żółci i poprawia trawienie.

Niestrawność i metody jej leczenia

Niestrawność (dyspepsja), to zespół objawów pojawiających się, kiedy układ trawienny nie jest w stanie poradzić sobie z trawieniem. Zaliczamy do nich uczucie pełności po posiłku, uczucie wczesnej sytości, odbijanie, zgaga, nudności lub wymioty oraz ból i pieczenie w nadbrzuszu. Objawy te mogą trwać długo, bo nawet powyżej 3 miesięcy, wtedy zalecane jest skorzystanie z elektronicznego zwolnienia lekarskiego i udanie się na wizytę do lekarza w celu postawienia odpowiedniej diagnozy. Często jednak objawy te występują doraźnie przy np. nieodpowiednim żywieniu (wywołują ją zbyt obfite posiłki, a także konsumpcja ciężkostrawnych lub nieświeżych produktów). Najczęściej stosowanymi lekami w celu złagodzenia objawów niestrawności są leki dostępne bez recepty, które hamują wydzielanie kwasu żołądkowego. Zawierają one substancje takie jak omeprazaol, esomeprazaol, pantoprazol lub leki z innej grupy leków takie jak famotydyna czy ranitydyna.

Powszechne choroby układu pokarmowego

Układ trawienny człowieka składa się z elementów, o których funkcjonalność należy stale dbać podejmując właściwe sposoby terapeutyczne. W przeciwnym razie narządy układu pokarmowego mogą zostać trwale lub czasowo uszkodzone, co może mieć negatywne w skutkach znaczenie dla naszego samopoczucia, zdolności do normalnego funkcjonowania, a nawet wpływać na długość i jakość naszego życia. Wwszelkie choroby układu trawiennego niosą ze są wiele objawów od dyskomfortu poczynając, a na tych zagrażających życiu kocznąc. Najczęstsze choroby układu pokarmowego dotyczą jelit. Należą do nich przede wszystkim rak jelita grubego, zespół jelita drażliwego, wrzodziejące zapalenie jelita grubego oraz choroba Leśniowskiego-Crohna. Często występującym schorzeniem układu pokarmowego jest także celiakia, która bywa mylona z alergią na określone składniki przyjmowanej diety, a mianowicie na gluten.

Rak jelita grubego jest nowotworem złośliwym, dotykającym zwykle pacjentów po 50 roku życia. W Polsce odnotowuje się około 18000 kolejnych zachorowań rocznie. Do najczęstszych objawów tego schorzenia zalicza się:

• bóle brzucha;
• zmiana rytmu wypróżniania się;
• obecność krwi w stolcu;
• niedokrwistość;
• utrata masy ciała;
• ogólne osłabienie organizmu.

Rak jelita grubego może być skutecznie leczony wówczas, gdy choroba zostanie wykryta we wczesnym stadium rozwoju i nie zdąży dojść do przerzutów na inne narządy. Dlatego tak ważne są badania profilaktyczne, a w tym przypadku szczególnie kolonoskopia. Nie wahaj się więc i momencie zaobserwowania u siebie niepokojących objawów skorzystaj z elektronicznego zwolnienia lekarskiego i udaj się na badania kontrolne.

Choroba Leśniowskiego-Crohna jest kolejną, ciężką w przebiegu chorobą układu pokarmowego. Schorzenie to należy do jednego z rodzajów nieswoistego zapalenia jelit, obejmującego najczęściej jelito grube bądź jelito kręte. Jest to schorzenie przewlekłe, które wykazuje cechy nawrotowości, gdyż naprzemiennie obserwuje się występujące stany zaostrzeń i remisji. Do najczęstrzych objawów choroby Leśniowskiego-Crohna należą:

• ból brzucha;
• biegunka;
• ogólne osłabienie organizmu;
• gorączka;
• krew w stolcu;
• opór w jamie brzusznej;
• utrata masy ciała;
• przetoki, szczeliny i ropnie w okolicy odbytu;
• przetoki jelitowo-skórne

Celiakia, to choroba trzewna. Jest ona trwałą, czyli trwającą przez całe życie pacjenta nietolerancją glutenu. Chociaż w dzisiejszych czasach dieta bezglutenowa nikogo już nie dziwi, ponieważ wiele osób świadomie rezygnuje z produktów, które zawierających gluten, to dla pacjentów z celiakią białko to jest szczególnie niebezpieczne. Spożycie nawet niewielkiej ilości glutenu powoduje u nich poważne uszkodzenie jelit. W konsekwencji tego zaburzone zostaje przyswajanie składników odżywczych i pokarmowych, a im dłużej celiakia pozostaje niezdiagnozowana, tym poważniejsze szkody wyrządza w organizmie. Działający bowiem toksycznie na chorego gluten prowadzi do zaniku kosmków jelita cienkiego, czyli małych wypustek błony śluzowej, które odpowiadają za wchłanianie składników odżywczych. W efekcie ten patologiczny stan jelita prowadzi do zaburzeń trawienia i wchłanianie pokarmów, a także suplementów diet oraz leków, co prowadzi do wystąpienia niekorzystnych objawów klinicznych. Wyróżniamy trzy rodzaje celiakii:

1. Celiakia pełnoobjawowa (klasyczna, jawna) - stanowi ok. 30% wszystkich przypadków, najczęściej dotyczy dzieci, kobiet w ciąży i osób starszych. Cechują ją: bóle brzucha, wzdęcia, zaparcia, biegunki, utrata masy ciała, niski wzrost, zaburzenia rozwoju u dzieci. Często towarzyszącymi objawami są również zaburzenia psychiczne, nastroje depresyjne i wiele objawów niespecyficznych takich jak: zmęczenie, bóle kostne, obrzęki, zaburzenia miesiączkowania, zmiany skórne, wtórne objawy zaburzenia trawienia i wchłaniania.
2. Celiakia skąpoobjawowa (ubogoobjawowa, bezobjawowowa, niema) - występuje znacznie częściej od celiakii pełnoobjawowej. Do jej najczęstszych objawów zaliczamy: anemię z niedoboru żelaza, niedobory witaminowe, wczesną osteoporozę, patologiczne złamania kostne, niedorozwój szkliwa zębowego, aftowe zapalenie jamy ustnej, padaczkę, autyzm, pierwotną marskość wątroby, cukrzycę typu 1, choroby tarczycy i trzustki, zaburzenia płodności, skłonność do poronień, problemy skórne, choroba Duhringa czy wysokie stężenie cholesterolu.
3. Celiakia ukryta (letarna, utajona) - jest to celiakia jeszcze nieaktywna. Występuje u osób posiadających predyspozycję genetyczną, ale niemających jeszcze zmian patologicznych w śluzówce jelita ani przeciwciał serologicznych. Aktywację choroby i zaostrzenie objawów najczęściej powodują: ciąża, infekcje przewodu pokarmowego, zabiegi chirurgiczne, stres.

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego podobnie jak celiakia jest chorobą autoimmunologiczną, która najczęściej dotyka młodych osób w przedziale wiekowym od 20 do 40 lat. Pacjenci zazwyczaj skarżą się na takie objawy, jak:

• ból brzucha;
• biegunki lub zaparcia;
• obecność krwi w stolcu;
• ogólne osłabienie organizmu;
• utrata wagi;
• afty w jamie ustnej.

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego rozpoczyna się od stanu zapalnego błony śluzowej jelita. Podczas gdy nie wdrożymy odpowiedniego leczenia na czas, dochodzi do powstawania bolesnych owrzodzeń i obrzęku ściany jelita. W dalszej fazie rozwoju choroby pojawiają się powikłania, które mogą stanowić niebezpieczeństwo dla zdrowia, a także życia pacjenta. Należą do nich m.in. toksyczne rozdęcie okrężnicy, a także rak jelita grubego.

Zespół jelita drażliwego jest schorzeniem układu pokarmowego, które dotyka od 10 do 20% dorosłej populacji w Europie (przy czym kobiety zapadają na nie około dwukrotnie częściej niż mężczyźni). Objawia się ona:

• silnymi bólami brzucha;
• wzdęciami oraz biegunką lub zaparciami;
• ból brzucha, skurcze lub wzdęcia;
• nadmiar gazów;
• śluz w stolcu.

Warto zauważyć, że około połowa pacjentów cierpiących na zespół jelita drażliwego ma również stwierdzone zaburzenia na podłożu psychicznym, wśród których najczęściej występującymi są stany lękowe oraz depresja. Czynnikiem, po którym można rozpoznać zespół jelita drażliwego, jest fakt, że u większości pacjentów objawy zmniejszają się lub nasilają w krótkim czasie po wypróżnieniu. Na zespół jelita drażliwego wskazuje także wykluczenie w badaniach innych chorób układu pokarmowego.

Choć wiele chorób układu pokarmowego ma podłoże genetyczne, nierzadko zdarza się, że można skutecznie ograniczać ryzyko ich wystąpienia. Niebagatelne znaczenie dla rozwoju różnych schorzeń ma sposób odżywiania pacjenta, a właściwie prowadzona zbilansowana dieta może być tutaj kluczowym skutecznym modelem terapeutycznym.