Jakie zęby znajdują się w naszej jamie ustnej?

Ząb jest jedną z najbardziej indywidualnych i złożonych struktur anatomicznych i histologicznych w organizmie. Skład tkankowy zęba występuje tylko w jamie ustnej i ogranicza się do struktur zębowych. Same zęby są pogrupowane według funkcji. Są one osadzone w górnej i dolnej kości wyrostka zębodołowego odpowiednio w szczęce i żuchwie, a ten wyjątkowy typ połączenia kości jest znany jako wklinowanie. Zęby świadczą nie tylko o naszym zdrowiu, ale też urodzie. Dbanie o zdrowie zębów ma znaczenia nie tylko dla naszego wyglądu. Warto więc pamiętać o regularnych wizytach u stomatologa. Zapobiegniemy w ten sposób bólom zębów, próchnicy i w efekcie unikniemy leczenia kanałowego. Zęby sieczne (inaczej siekacze czy jedynki i dwójki) odpowiadają za odcinanie pokarmów, kły (trójki) za odcinanie i rozdrabnianie kęsów a zęby przedtrzonowe (czwórki i piątki) oraz zęby trzonowe (szóstki, siódemki oraz ósemki tzw. zęby mądrości) za miażdżenie. Są one ustawione w łuku zębowym górnym (w szczęce) i dolnym (w żuchwie). Każdy ząb można podzielić na trzy podstawowe części: koronę – jest to część zęba, którą widzimy w jamie ustnej, korzeń – jest to część zęba usytuowana w kości oraz miejsce łączenia tych dwóch struktur, czyli szyjkę zęba. Zęby wyrzynają się już u malutkich dzieci. Zazwyczaj między piątym a ósmym rokiem życia 20 zębów mlecznych zastępowanych jest poprzez 32 zęby stałe. Jeśli twojemu maluszkowi doskwiera dyskomfort podczas wyrzynania zębów i towarzyszy temu ciągłe zmęczenie, a ty nie możesz wycierpieć widoku płaczącego dziecka, umów się na teleporadę lekarską do naszego specjalisty. Doradzimy, jaki preparat wybrać na złagodzenie bólu, podamy jego dawkowanie oraz zasady stosowania, a także wystawimy elektroniczną receptę , którą zrealizujesz w najbliższej aptece. Pamiętaj także, że na wizytę u stomatologa możesz za pomocą naszej strony uzyskać e-zwolnienie , którym usprawiedliwisz swoją nieobecność w pracy bądź na uczelni.

Budowa anatomiczna zęba 

Każdy ząb, niezależnie od kształtu i pełnionej funkcji, składa się z korony szyjki i korzenia zęba. Korona zęba pokryta jest z zewnątrz szkliwem zawierającym w głównej mierze sole mineralne, które nadają szkliwu wyjątkowo dużą twardość. Pod szkliwem znajduje się warstwa zwana zębiną. Pomiędzy koroną a korzeniem występuje, osłonięta dziąsłem, szyjka zębowa. Wnętrze zęba stanowi wypełniona miazgą zębową komora, która przechodzi w kanał korzenia kończący się otworem szczytowym. Miazga jest jedyną żywą tkanką zęba, która jest bogato unaczyniona i unerwiona. Główną funkcją miazgi jest dostarczanie substancji odżywczych i tlenu niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania pozostałych tkanek zęba. Korzeń i szyjka zęba, w odróżnieniu od korony, nie są pokryte szkliwem, lecz cementem, zwanym też kostniwem. Pod warstwą cementu występuje zębina. Z kolei korzeń jest częścią zęba ukrytą pod dziąsłem, umocowaną w zębodole w kości żuchwy lub szczęki za pomocą włókien ozębnej. Zęby mogą mieć od 1 do 3-4 korzeni, choć zdarzają się takie, które mają ich znacznie więcej. Pomiędzy korzeniami występuje fizjologiczne rozwidlenie zwane bifurkacją. Długość korzenia oraz jego pole powierzchni ma znaczenie w przypadku stabilności zębów, gdyż im dłuższy korzeń i im większa liczba korzeni w zębie, tym jest on stabilniejszy w zębodole. Warto dodać, iż korzenie mogą mieć także różne kształty i rozmiary. Brzeg dziąsła jest to miejsce, w którym ząb styka się z dziąsłem. Bez odpowiedniego szczotkowania i nitkowania na brzegu dziąsła dochodzi do powstawania płytki nazębnej i kamienia nazębnego, co prowadzi do stanów zapalnych i chorób dziąseł.

Budowa histologiczna zęba 

Szkliwo stanowi warstwę ochronną zębiny. Jest to tkanka zmineralizowana, pochodzenia nabłonkowego o najwyższym stopniu twardości (5-7 stopie twardości w skali Mohsa). Jej grubość w obrębie korony zęba jest różna: najgrubsza warstwa znajduje się na guzkach powierzchni żujących i zgryzowych, zaś najcieńsza jest na brzegach siecznych. Szkliwo zbudowane jest z pryzmatów szkliwnych oraz substancji międzypryzmatycznej. Występują tu także blaszki szkliwne i pęczki szkliwne. Zewnętrzną powierzchnię szkliwa w całości pokrywa błona Nasmytha czyli tzw. oszkliwie. Występują tu również pasma wzniesień tzw. fryzy – zakończenia linii Retziusa, które są widoczne w obrazie mikroskopowym jako miejsca przerw w procesie mineralizacji (okresów zmniejszonego wapnienia). Linia Retziusa (linia porodowa) znajduje się w szkliwie wszystkich zębów, najczęściej pierwszego stałego zęba trzonowego. Stanowi ona granicę w procesie rozwoju zęba między szkliwem mineralizującym się w okresie płodowym a szkliwem zmineralizowanym po urodzenia dziecka i jest wynikiem zaburzeń w mineralizacji twardych tkanek zęba na skutek zmian jakościowych w sposobie odżywiania oraz zmiany warunków wewnętrznych noworodka. Warto zwrócić uwagę na skład chemiczny szkliwa. W dojrzałym szkliwie znajdują się: woda (9% objętości), związki nieorganiczne (89%) oraz związki organiczne (2%). Materiałem nieorganicznym szkliwa jest przede wszystkim dwuhydroksyapatyt (fosforan wapnia) oraz nieduże ilości chloru, fluoru, węglanu wapnia, magnezu, potasu i sodu. Obecne jony fluoru mogą zastępować jony hydroksylowe, co powoduje przekształcenie hydroksyapatytu w słabiej rozpuszczalny w kwasach fluoroapatyt. Dzięki temu szkliwo staje się bardziej odporne na próchnicę . Oprócz podstawowych składników mineralnych szkliwa, którymi są wapń (36-37%) oraz fosfor (17%), występują także niewielkie ilości potasu, sodu, magnezu, fluoru, cynku i żelaza. Dzięki fluorowi oraz takim składnikom jak mangan, molibden, bor, selen, stront i wanad, szkliwo wykazuje zmniejszoną rozpuszczalność w środowisku kwaśnym. Ważną rolę odgrywa także fluor, który uodparnia szkliwo na działanie kwasów.

Zębina, zwana również „dentyną”, to zlokalizowana pod szkliwem tkanka, która pełni wiele funkcji. Na powierzchni korony pokrywa ją warstwa szkliwa, natomiast na powierzchni korzenia – warstwa cementu zębowego. Jest to najbardziej rozległa tkanka zęba, zlokalizowana w obrębie korony, szyjki oraz korzenia. Zębina wraz ze szkliwem i cementem wpływa na finalny kształt zęba, natomiast wraz z miazgą tworzy kompleks miazgowo-zębinowy – oznacza to, że zębina chroni miazgę, ta natomiast ją odżywia. Zębina jest trochę bardziej miękka niż szkliwo, a zarazem stosunkowo twarda, jeżeli porównamy ją z innymi, ludzkimi kośćmi. Zębina przede wszystkim zabezpiecza koronę zęba przed działaniem wielu szkodliwych czynników zewnętrznych. Zębina wraz z miazgą tworzy kompleks miazgowo-zębinowy. Jej najważniejszą funkcją jest ochrona miazgi przed szkodliwymi czynnikami zewnętrznymi, takimi jak temperatura, związki chemiczne czy bakterie.

Zębina to zmineralizowana tkanka zęba, która jest zbudowana w około 70% z części nieorganicznej w postaci kryształów dwuhydroksyapatytu i w około 20% z materii organicznej. To kolagen (typu I), mukopolisacharydy, glikozaminoglikany, proteoglikany i fosfoproteiny oraz małe ilości cytrynianu, siarczanu chondroityny, nierozpuszczalne białka i lipidy. Pozostałe 10% stanowi woda. Zębina stanowi największą część tkanek zęba korony, szyjki i korzenia zęba. Otacza miazgę zęba znajdującą się wewnątrz komory i kanałów korzeniowych. Zlokalizowana jest pomiędzy szkliwem a cementem korzeniowym. Na powierzchni korony pokryta jest warstwą szkliwa zębów, a na powierzchni korzenia cienką warstwą cementu zębowego. Jej struktura cechuje się budową kanalikową. Kanaliki w sposób kręty biegną od miazgi do granicy ze szkliwem. Wytwarzana jest przez komórki zwane odontoblastami, które należą do miazgi zęba i tworzą na jej obwodzie zbitą jednokomórkową warstwę. Ponieważ jest bardzo wrażliwa na bodźce, zapewnia odruchy obronne, a co za tym idzie również ochronę położonych głębiej tkanek. Ma to związek z tym, że kanaliki zębinowe zawierają w swoim świetle włókna nerwowe odpowiedzialne za przewodzenie bodźców bólowych spowodowanych pH środowiska i wysoką bądź niską temperaturą pokarmów.

Miazga zęba jest bogato unerwioną i unaczynioną tkanką łączną typu embrionalnego, która wypełnia jamę zęba (komorę oraz kanały korzeniowe). Znajdująca się wewnątrz zęba miazga, ochraniana jest na zewnątrz przez warstwę zębiny oraz szkliwo zęba. Przez otwór anatomiczny, kanały komorowo-ozębowe i boczne miazga łączy się z przyzębiem. Ze względu na umiejscowienie miazgi wyróżnia się miazgę koroną, wypełniającą koronę zęba oraz miazgę korzeniową, która wypełnia kanał korzenia.

Morfologicznie, w miazdze wyróżnić można następujące warstwy:

• centralna część to bogatokomórkowa miazga właściwa, zbudowana z komórek mezenchymalnych i fibroblastów, które łącząc się ze sobą wypustkami tworzą sieć. W miazdze właściwej obecne są również komórki biorące udział w reakcjach odpornościowych organizmu – makrofagi, limfocyty, komórki tuczne i plazmatyczne. Ich liczba uzależniona jest od stanu czynnościowego miazgi, co oznacza, że wzrasta w przypadków stanów zapalnych;
• bardziej zewnętrznie położona jest ubogokomórkowa warstwa jasna – tzw. strefa Weila, składająca się z pojedynczych fibroblastów, włókien kolagenowych i elastycznych;
• umiejscowiona na obwodzie miazgi pojedyncza warstwa komórek zębinotwórczych tj. odonoblastów;
• najbardziej zewnętrzna warstwa to niezmineralizowana prezębina, która ulegając mineralizacji tworzy zębinę.

Podstawową funkcją miazgi jest odżywianie, co zawdzięcza posiadaniu bardzo rozbudowanej sieci naczyń krwionośnych dostarcza zębowi tlenu oraz substancji odżywczych. Ponadto umożliwia naprawę tkanek oraz kontroluje zawartość substancji mineralnych. Miazga rejestrując ból i jego lokalizację pełni również funkcję czuciową, a dzięki swojej roli w tworzeniu zębiny funkcję twórczo-odtwórczą. Z nią wiąże się bezpośrednio funkcja obronna miazgi, która polega na tworzeniu zębiny naprawczej oraz odpowiedzi znajdującej się w niej komórek odpornościowych.

Budowa przyzębia

Przyzębie stanowi część składową narządu żucia. Składa się ono z dwóch zasadniczych części, z przyzębia brzeżnego, zwanego skrótowo przyzębiem oraz przyzębia wierzchołkowego. Przyzębie otacza i unieruchamia ząb. Ponadto tkanki te mają na celu ochronę przed wniknięciem zakażenia z zainfekowanego kanału korzeniowego bądź kieszonki dziąsłowej.

Cement korzeniowy, który pod postacią cienkiej warstwy pokrywa powierzchnię korzenia zęba, spełnia funkcje ochronne. Ponadto, w połączeniu z ozębną, element ten odpowiada także za połączenie zęba z tkanką kostną. Kość wyrostka zębodołowego, stanowiąca podporową strukturę zęba, składa się z trzech elementów anatomicznych: blaszki zbitej z drobnymi otworkami dla naczyń oraz nerwów, która graniczy z ozębną blaszki zewnętrznej zbitej, a także kości gąbczastej, usytuowanej pomiędzy obiema blaszkami zbitymi. 

Ozębna stanowi element przyzębia, który w 60% złożony jest z włókien kolagenowych. Włókna kolagenowe ozębnej rozpięte są pomiędzy powierzchnią zęba a kością wyrostka zębodołowego. Ozębna złożona jest także z włókien łącznotkankowych, naczyń, nerwów i substancji podstawowej oraz komórek, takich jak fibroblasty, cementoblasty, osteoklasty, osteoblasty, ale również z występujących w zmiennej ilości mastocytów, makrofagów, limfocytów, granulocytów oraz komórek nabłonkowych Malasseza. Kolejną bardzo ważną strukturę przyzębia tworzy dziąsło. Element ten podzielono na dziąsło wolne i dziąsło przyrośnięte (zwane właściwym, zębodołowym lub przyczepionym), brodawkę dziąsłową wraz z col (interdental col, przełęcz szyjkowa/międzyzębowa, stanowiąca zagłębienie dziąsła w miejscu brodawki) oraz dziąsło luźne (ruchoma błona śluzowa). Dziąsło wolne utworzone jest przez wąskie pasma tkanki, które przebiegają wzdłuż granicy szkliwno- cementowej. Kontakt z zębem zapewnia mu nabłonek łączący Szerokość jego wolnego brzegu szacuje się na ok. 0,5-2,0 mm.

Wyrzynanie zębów 

Na przebieg wyrzynania się zębów mają wpływ czynniki miejscowe, a także ogólnoustrojowe takie jak: odżywianie kobiet w ciąży, odżywianie podczas karmienia, żywienie dziecka. Proces wyrzynania się zębów mlecznych rozpoczyna się około 6 miesiąca życia dziecka i przebiega w trzech etapach: w pierwszym etapie wyrzynają się siekacze boczne i przyśrodkowe; dzieje się to około 6-12 miesiąca; w etapie drugim pojawiają się kły oraz pierwsze zęby trzonowe, zaś w etapie trzecim, około 20-30 miesiąca wyrzynają się̨ drugie zęby trzonowe. W okresie około 2-3 lat po wyrznięciu się̨ koron zębów trwa mineralizacja tkanek twardych. Całkowicie ukształtowane zęby mleczne pozostają w jamie ustnej od 2 do 5 lat.

Następnym etapem rozwoju zębów jest resorpcja korzeni zębów mlecznych. Rozpoczyna się ona przeciętnie między 2 a 4 rokiem wyrznięcia się poszczególnych zębów stałych. W okresie poprzedzającym wyrzynanie się pierwszych trzonowców następuje intensywny wzrost szczęki i żuchwy. Oprócz resorpcji zębów mlecznych zachodzi proces kształtowania i mineralizacji zawiązków zębów stałych. Między koronami siekaczy mlecznych pojawiają się szpary oraz dochodzi do stopniowego ścierania guzków i brzegów siecznych na skutek czego zmniejsza się nagryz pionowy w obrębie zębów przednich. Okres wymiany zębów mlecznych można podzielić na dwa etapy: pierwszym etapem jest okres wyrzynania pierwszych stałych trzonowców i siekaczy. Wyrzynają się one za drugimi trzonowcami mlecznymi; wysunięcie się żuchwy do przodu gwarantuje prawidłową pozycję ich wyrzynania. Niekiedy jako pierwsze wyrzynają się siekacze dolne przyśrodkowe, nie ma to jednak znaczenia dla dalszego etapu rozwoju prawidłowego zgryzu. Wyrzynanie i wyrastanie siekaczy do pełnej wysokości trwa około 2 lat.

Funkcje zębów 

Główną funkcją zębów jest rozdrabnianie pokarmów, które spożywamy na codzień, jednak każdy z zębów pełni określoną funkcję. Siekacze odgryzają kawałki pokarmu, kły oddzielają pokarm na mniejsze kawałki, a także naprowadzają kęs na prawidłowy tor do połknięcia. Przedtrzonowce rozgniatają pokarm i go rozcierają, a trzonowce rozcierają i miażdżą pokarm.

Zęby odgrywają także kilka innych ról, takich jak np. zapewnienie pięknego uśmiechu, tak więc są naszą wizytówką. Zapewniają wyraz twarzy, są podporą dla kości policzkowych i zapewniają ładny wygląd twarzy. Odpowiadają za wyraźne mówienie i artykulację, ograniczają ruchy i wysuwanie języka poza jamę ustną, a wymawianie poszczególnych głosek opiera się na kontakcie języka z zębami. Dlatego tak ważne jest dbanie o nasze uzębienie. Siekacze mają koronę przypominającą kształtem dłuto lub łopatę, kły mają natomiast kształt stożkowaty. Zęby przedtrzonowe mają dwa zaostrzone guzki na powierzchni żującej i czasami są nazywane zębami dwuguzkowymi, a zęby trzonowe posiadają wiele guzków na powierzchni żującej.

Higiena jamy ustnej 

Higiena jamy ustnej obejmuje szereg czynności pielęgnacyjnych polegających na szczotkowaniu zębów, czyszczeniu języka, nitkowaniu przestrzeni międzyzębowych oraz pielęgnacji błon śluzowych jamy ustnej. Szczotkowanie zębów, będące podstawowym zabiegiem pielęgnacyjnym, powinno odbywać się minimum dwa razy dziennie, tj. zaraz po przebudzeniu i tuż przed pójściem spać. Natomiast w ciągu dnia zaleca się myć zęby po każdym posiłku. Gdy jest to niemożliwe, jamę ustną należy przynajmniej przepłukać czystą wodą lub użyć specjalnych płukanek. Pozwalają one nie tylko na usunięcie zalegających resztek pokarmu czy dotarcie do trudno dostępnych miejsc, ale także redukują liczbę obecnych w jamie ustnej drobnoustrojów oraz płytkę nazębną. Niewłaściwa higiena jamy ustnej prowadzi najczęściej do próchnicy , odkładania się kamienia nazębnego oraz chorób przyzębia, objawiających się obrzękiem, zapaleniem czy krwawieniem dziąseł. Niezależnie od codziennych zabiegów pielęgnacyjnych powinno się pamiętać o regularnych wizytach kontrolnych u stomatologa (przynajmniej raz na 6 miesięcy), które umożliwią wykrycie już nieznacznych ubytków szkliwa, zanim próchnica rozprzestrzeni się na pozostałe zęby. Nieleczona próchnica niszczy nie tylko zęby, ale może być przyczyną wielu chorób ogólnoustrojowych oraz dotkliwego bólu głowy. Pamiętaj, że jeśli doskwiera Ci ból, na naszej stronie szybko i bezpiecznie uzyskasz e-receptę na skutecznie leki przeciwbólowe, a jeśli odczuwany ból umożliwia Ci wykonywanie obowiązków zawodowych, lekarz online wypisze Ci elektroniczne zwolnienie lekarskie, byś w domowym zaciszu mógł powrócić do sił.

Literatura

1. Tomaszewska M., Budowa zębów i przyzębia, Medycyna Praktyczna.
2. Adamowicz-Klepalska B., Rozwój zębów stałych – wyrzynanie i dojrzewanie, czyli mineralizacja, Medycyna Praktyczna.
3. D. Piątkowska: „ Anatomia zębów stałych i stomatologia zachowawcza w ćwiczeniach fantomowych podręcznik dla studentów stomatologii”.
4. Wybrane zagadnienia z fizjologii zębów mlecznych i stałych – rola składników odżywczych, Journal of Clinical Healthcare 4/2016 22-24.
5. Heasmana P. Stomatologia zachowawcza, stomatolo- gia dziecięca, ortodoncja, periodontologia, protetyka. Wrocław; Wydawnictwo Elsevier Urban&Partner, 2010.
6. American Academy of Pediatrics. Policy on oral health risk assessment timing and establishment of the dental home. Pediatrics 2003;111(5Pt1):1113-6.
7. Cameron CA, Widmer PR: Stomatologia dziecięca. Wrocław ; Wydawnictwo Urban & Elsevier, 2012.