Testosteron – męski hormon płciowy i jego rola w organizmie. Jaki jest prawidłowy poziom testosteronu?

Produkcja testosteronu rozpoczyna się już w życiu płodowym. Około 95% hormonu wytwarzają komórki miąższowe jąder (komórki Leydiga), pozostałą ilość nadnercza. Testosteron w organizmie mężczyzny pełni wiele ważnych funkcji – bierze udział w procesie spermatogenezy (powstawania plemników) oraz kształtowaniu się typowo męskich cech. Poziom hormonu spada wraz z wiekiem, a jego niedobór przejawia się zaburzeniami libido, kłopotami z erekcją, ale też nabieraniem kobiecych kształtów. Testosteron produkują również jajniki i kora nadnerczy oraz łożysko. U kobiet hormon ten odpowiada za popęd seksualny, pomaga utrzymać prawidłową masę ciała. Zarówno niedobór hormonu, jak i jego nadmiar skutkuje mniej lub bardziej poważnymi kłopotami zdrowotnymi.

Testosteron – rola w organizmie

Testosteron u mężczyzn pełni wiele ważnych funkcji, przede wszystkim jest odpowiedzialny za wykształcenie cech typowo męskich jak ton głosu, charakterystyczna budowa ciała oraz owłosienie. To jednak tylko niewielka część zadań, jakie spełnia męski hormon płciowy. Testosteron odpowiada za:

• rozwój narządów płciowych – jąder, moszny, prącia, gruczołu krokowego;
• prawidłowe działanie narządów płciowych w dorosłym życiu;
• produkcję spermy;
• inicjację seksualną i utrzymanie funkcji seksualnych;
• poziom libido;
• rozwój męskiego owłosienia;
• rozkład tkanki tłuszczowej;
• ustawienie strun głosowych;
• stymulowanie wzrostu kości długich.

Testosteron decyduje nie tylko o rozwoju cech płciowych, ale odpowiada za zwiększenie produkcji czynników krzepnięcia, lipazy czy alfa1antytrypsyny, namnażanie się tkanki kostnej, indukowanie spadku cholesterolu HDL. Testosteron stymuluje produkcję erytropoetyny (czynnika wzrostu odpowiedzialnego za powstawanie erytrocytów, czyli czerwonych krwinek), a także zmniejsza stężenie transferyny (białko regulujące stężenie jonów żelaza w osoczu i transportujące je do tkanek) oraz fibrynogenu (białko biorące udział w procesie krzepnięcia krwi).

Testosteron u kobiet

Testosteron u kobiet jest antagonistą estrogenów, dlatego zmniejsza nadmierne krwawienia comiesięczne, a także obrzęk piersi przed menstruacją. Hamuje laktację oraz wydzielanie gonadotropin. Jednocześnie może powodować występowanie u kobiet cechy charakterystycznych dla mężczyzn – odpowiada za pojawienie się nieprawidłowego owłosienia, obniżenia tonu głosu czy zmianę sylwetki. Testosteron wpływa na metabolizm tkanki kostnej, ale również na nastrój i poziom libido. Wartości hormonu poniżej i powyżej normy mają negatywne konsekwencje dla organizmu. Stężenie testosteronu bywa zmienne, a jego poziom uzależniony jest od fazy cyklu miesiączkowego – najniższe jest w pierwszym etapie (od rozpoczęcia miesiączki aż do owulacji).

Wydzielanie testosteronu

Na produkcję testosteronu wpływa przysadka mózgowa. Ta z kolei kontrolowana jest przez podwzgórze. W przypadku niedoboru testosteronu wydzielany jest hormon stymulujący, którego zadaniem jest pobudzenie do pracy odpowiednio jąder lub jajników. Wyprodukowany w narządach rozrodczych testosteron trafia do krwi, gdzie łączy się z SHBG (jest to białko wiążące hormony płciowe).

Testosteron pełni ważne funkcje w organizmie mężczyzny i kobiety, a poziom tego hormonu podlega wahaniom dobowym, czy jak w przypadku pań, związanym z cyklem menstruacyjnym. Ilość testosteronu jest największa rano. W południe poziom hormonu spada, by wzrosnąć ponownie wieczorem. Nie bez znaczenia jest także stan zdrowia, samopoczucie oraz wiek. O tym, jak szybko spada poziom testosteronu decyduje styl życia, sposób odżywiania i, jak wspomniano, choroby współwystępujące. U mężczyzn wysoki poziom hormonu utrzymuje się do około 30. roku życia.

Niski poziom testosteronu – przyczyny i objawy

Za spadek testosteronu odpowiada styl życia – brak odpoczynku, niewłaściwa dieta, życie w ciągłym stresie. Specjaliści zalecają np. ograniczenie spożywania soi, która jest fitoestrogenem, czyli estrogenem pochodzenia roślinnego. Jej nadmiar w diecie może prowadzić do spadku poziomu testosteronu. Przyczyną niedoboru hormonów jest też nadużywanie alkoholu i palenie papierosów. Zmniejszenie ilości testosteronu może być związane z chorobami – miażdżycą, cukrzycą oraz dysfunkcją jąder (zespół Klinefeltera, guzy, zapalenie jąder, zaburzenia rozwoju, idiopatyczny zanik jąder). Przyczyną może być niewłaściwe funkcjonowanie przysadki lub podwzgórza spowodowane infekcją, guzem, urazami. Naturalny proces obniżania się poziomu testosteronu wraz z wiekiem może ulec przyspieszeniu w przypadku osób otyłych lub przyjmujących niektóre leki. Oczywiście, znaczenie mają również uwarunkowania genetyczne.

Jak przejawia się niedobór testosteronu? Objawy będą różne w zależności od wieku, stanu zdrowia. Wśród najbardziej charakterystycznych symptomów niedoboru androgenów wymienia się m.in.:

• zaburzenia wzwodu;
• obniżenie popędu seksualnego;
• kłopoty z erekcją;
• zmniejszenie owłosienia;
• ginekomastię (rozrost gruczołu sutkowego);
• utratę siły i masy mięśniowej;
• obniżenie masy kostnej;
• zaburzenia snu;
• zaburzenia metabolizmu i otyłość;
• wahania nastroju i stany depresyjne;
• znaczny spadek energii;
• pogorszenie sprawności intelektualnych;
• uderzenia gorąca;
• opóźnienie procesu dojrzewania, brak rozwoju cech płciowych;
• problemy z płodnością.

Podejrzenie obniżenia poziomu testosteronu wymaga przeprowadzenia kontrolnych badań. Diagnostyka przeprowadzana jest najczęściej na zlecenie lekarza, dlatego warto skonsultować się ze specjalistą, który wystawi skierowanie do laboratorium. Na początek może to być konsultacja telefoniczna, podczas której lekarz może wypisać również zwolnienie lekarskie online.

Wysoki poziom testosteronu

Zbyt wysokie stężenie testosteronu wpływa niekorzystnie na stan zdrowia – prowadzi do obniżenia odporności i zwiększenia podatności na zachorowania. Niepokojące objawy to przede wszystkim:

• przerost prostaty i trudności z oddawaniem moczu;
• wysokie ciśnienie tętnicze krwi;
• zwiększenie krzepliwości krwi;
• wahania nastroju, zachowania agresywne;
• wzmożony popęd seksualny;
• łysienie (charakterystyczne są tzw. zakola);
• zmniejszenie ilości plemników, problemy z płodnością;
• zwiększone ryzyko rozwoju chorób serca i naczyń;
• pojawienie się zmian trądzikowych.

U kobiet nadmiar testosteronu we krwi skutkuje często pojawieniem się owłosienia w typowo męskich obszarach (androgenowrażliwych), zmianą sylwetki, czy barwy głosu. Zmiany w wyglądzie mogą obejmować również wysunięcie się tzw. jabłka Adama, silny rozwój mięśni szkieletowych, przerost łechtaczki. Pojawiają się zaburzenia miesiączkowania, pogarsza się samopoczucie, kondycja skóry, spada odporność organizmu.

Co odpowiada za wysoki poziom testosteronu? U kobiet przyczyną może być nowotwór jajników, gruczolak nadnerczy, hipertekoza jajników, zespół policystycznych jajników. U obu płci odpowiedzialny za wzrost hormonu bywa przerost nadnerczy, guzy, a także zażywanie nielegalnych substancji dopingujących, sterydów anabolicznych oraz innych hormonów (głównie są one zażywane przez sportowców w celu powiększenia masy mięśniowej).

Badanie poziomu testosteronu

Badanie poziomu testosteronu pozwoli ustalić, czy nieprzyjemne dolegliwości, objawy związane są z nieprawidłowym stężeniem hormonu. W celu jego oznaczenia pobierana jest próbka krwi, najczęściej z żyły ze zgięcia łokciowego. Ponieważ poziom testosteronu podlega wahaniom dobowym, na badanie należy zgłosić się w godzinach porannych (8.00-10.00). Panie powinny badać poziom hormony w pierwszych dniach cyklu, najlepiej pomiędzy 4 a 10 dniem. Przed badaniem należy wystrzegać się wzmożonej aktywności fizycznej, warto przyjść wypoczętym i wyspanym. Na podstawie wyniku lekarza oszacuje, czy konieczne jest poszerzenie diagnostyki o kolejne badania laboratoryjne i obrazowe. O dalszym postępowaniu dowiesz się również podczas telekonsultacji – w razie konieczności specjalista wystawi L4 online.

Jak uzupełnić niedobór testosteronu?

W niektórych przypadkach testosteron działa jak lek. Może być podawany domięśniowo – stosuje się pochodne testosteronu, czyli estry (heptanian, propionian, cypionian). Bywa także stosowany w formie żelu – przez skórę wchłania się około 14% dawki testosteronu, jednak jego stężenie we krwi stopniowo wzrasta. Kiedy lekarz może zadecydować o podaniu leku? Głównie w przypadku opóźnionego dojrzewania u chłopców, impotencji, zaburzeń w produkcji spermy, a także w przypadku tzw. zespołu pokastracyjnego. U kobiet testosteron stosowany jest sporadycznie, np. przy hiperestrogenizmie.

Leczenie testosteronem przynosi wiele korzyści – łagodzi niepokojące objawy, poprawia strukturę kości i budowę ciała, ale także nastrój i jakość życia. Trzeba jednak pamiętać, że testosteron podawany z zewnątrz może powodować skutki uboczne, dlatego nigdy nie należy przyjmować preparatów bez uzgodnienia z lekarzem. W niektórych przypadkach stosuje się inne preaparaty – FSH, hCG.

Jak jeszcze można zwiększać poziom testosteronu? Stosując suplementację witaminy D, cynku oraz witamin a grupy B. Na wzrost testosteronu wpływa również podaż niektórych składników pokarmowych, np. hamujących aktywność aromatazy (niektóre polifenole, barwniki, antocyjany). Aby uzupełnić niedobory testosteronu w sposób naturalny, warto wprowadzić do diety ryby, oliwę z oliwek, zwiększyć ilość owoców i warzyw.

Pomocne będą suplementy, które nie zawierają testosteronu, ale zwiększają jego syntezę. Może to być palma sabałowa, korzeń pokrzywy, kora śliwy afrykańskiej. Poziom testosteronu podnosi się także podczas aktywności fizycznej, dlatego sposobem na jego wyregulowanie może być codzienna dawka ruchu.

Jak poradzić sobie z wysokim poziomem testosteronu?

Aby móc leczyć zbyt wysoki poziom testosteronu, należy poznać przyczynę zaburzeń. W przypadku wykrycia guzów przeprowadzane jest leczenie operacyjne, uzupełnione następnie farmakologią. Gdy przyczyną jest zespół policystycznych jajników stosuje się leczenie hormonalne – podaje się estrogeny, a niekiedy leki działające antyandrogenne. W przypadku znacznych nadwyżek testosteronu u kobiet stosuje się tabletki antykoncepcyjne lub leki sterydowe. Kluczowe jest prowadzenie zdrowego trybu życia, utrzymanie prawidłowej masy ciała.

Wszelkie nieprawidłowości w postaci nadmiaru lub niedoboru testosteronu należy konsultować z lekarzem. Być może wystarczy wprowadzenie zmian w diecie i zwiększenie aktywności. Jeśli konieczne będzie przyjmowanie leków lub suplementacja testosteronu, specjalista wystawi receptę (może to być także e-recepta).

Testosteron to najważniejszy hormon płciowy mężczyzn. Działanie testosteronu jest wielokierunkowe, wiadomo, że służy on obu płciom, jednak w nieco inny sposób. Większość z funkcji, jakie pełni testosteron ma związek z ludzką seksualnością. Problemy z produkcją hormonu mogą wpływać negatywnie na nastrój oraz libido. W przypadku niedoboru lub nadmiaru testosteronu warto zasięgnąć porady lekarza, który zadecyduje o ewentualnym leczeniu.