Borelioza

Zmiany klimatyczne związane z ogólnym ociepleniem, krótkie zimy, długie, często wilgotne lata, rozwój turystyki oraz zmiany stylu życia związane z aktywnymi formami wypoczynku na łonie natury są główną przyczyną gwałtownego wzrostu zachorowań na choroby przenoszone przez kleszcze (tick-borne diseases). Borelioza jest chorobą zakaźną przenoszoną przez kleszcze. Dane epidemiologiczne wykazują stały wzrost liczby zachorowań na boreliozę w Polsce. Objawy choroby mogą dotyczyć wielu układów, w tym układu mięśniowo-szkieletowego. Często są one bardzo zróżnicowane i niejednoznaczne. Człowiek ulega zakażeniu Borrelia burgdorferi podczas ukąszenia przez zakażonego kleszcza, poprzez wtarcie w zranione miejsce na skórze rozgniecionego owada lub jego treści, kału. Do zakażenia dochodzi w ciągu 48 godzin od wymienionych powyżej sytuacji

Spis treści

Czym jest borelioza?
Objawy boreliozy
Jak diagnozuje się boreliozę?
Leczenie boreliozy
Powikłania po boreliozie

Czym jest borelioza?

Borelioza jest wieloukładową chorobą zapalną przenoszoną przez kleszcze zakażone krętkiem Borrelia burgdorferi. Zgodnie z aktualną wiedzą naukową, zakażenie boreliozą możliwe jest tylko w wyniku pokłucia przez zainfekowanego kleszcza. Boleriozą nie można zarazić się od osoby, która na nią choruje. W związku z tym, iż Borrelia przebywa w jelicie środkowym kleszcza. Zanim bakterie zdążą się przedostać z kleszcza do żywiciela poprzez gruczoły ślinowe, upływa trochę czasu. Nim bakteria dotrze do tkanek gospodarza, może minąć wiele godzin od rozpoczęcia żerowania przez kleszcza. Dlatego też im szybciej kleszcz zostaje usunięty, tym mniejsze jest ryzyko zakażenia boreliozą. Należy pamiętać, iż nie każdy, kto ulegnie zakażeniu Borrelią w wyniku pokłucia przez kleszcza, faktycznie zachoruje. W wielu przypadkach organizmowi udaje się wyeliminować bakterie bez leczenia- infekcja nie powoduje żadnych dolegliwości, ani późniejszych skutków niepożądanych. Dlatego możliwe jest wykrycie przeciwciał przeciwko Borrelii nawet we krwi zdrowych osób. Jak pokazują statystyki, do 25% ludzi ma te przeciwciała, nigdy wcześniej nie chorując na boreliozę. Tylko 0,5 do 1,5% osób pokłutych przez kleszcza zachoruje.

Objawy boreliozy

Rumień wędrujący (EM, erythema migrans) jest wczesnym objawem skórnym przyjmującym postać rozległego zaczerwienienia w kształcie pierścienia lub owalnej plamy. Często rozwija się wokół miejsca pokłucia przez kleszcza, ale może również uwidocznić się na innych częściach ciała. Ponadto, zanim pojawi się charakterystyczna zmiana ostrzegawcza może upłynąć nawet 28 dni, dlatego ważne jest obserwowanie okolic, w które wkłuł się kleszcz przez dłuższy okres czasu. Opisanej powyżej zmianie skórnej towarzyszyć mogą również: ból mięśni, gorączka, zmęczenie, ból głowy czy sztywność karku. Objawy późnej boreliozy mogą pojawić się w czasie od 6 do 36 miesięcy od wystąpienia infekcji. Wśród potencjalnych symptomów późnej boreliozy po latach warto zwrócić uwagę na: silne bóle głowy i sztywność karku, zmiany rumieniowe na różnych obszarach ciała, jednostronny paraliż twarzy, bóle i stany zapalne stawów (zwłaszcza kolanowych), stany zapalne mózgu lub rdzenia kręgowego, mrowienie, drętwienie lub rozdzierający ból w obrębie dłoni lub stóp. U osób dotkniętych boreliozą późną może rozwinąć się: borelioza przewlekła - objawy schorzenia występują przez miesiące lub lata od ugryzienia a mogą nimi być m.in.: przewlekłe stany zapalne, przemieszczające się po ciele bóle i sztywność, zawroty głowy i płytki oddech, nadwrażliwość na bodźce słuchowe, palpitacje serca i nieregularne bicie serca; zespół poboreliozowy (PTLDS) - zespół objawów typowych dla boreliozy występujący u osób, które z sukcesem przeszły przez proces leczenia boreliozy, jednak dolegliwości mimo to utrzymują się u nich przez sześć miesięcy lub dłużej po zakończeniu terapii.

Jak diagnozuje się boreliozę?

Rozpoznania boreliozy dokonuje się na podstawie objawów klinicznych, które są następstwem ukłucia przez kleszcza. Podstawową metodą diagnostyczną jest wykonanie badań serologicznych na obecność swoistych przeciwciał klasy IgM metodą testów Elisa. Dodatni wynik badania serologicznego bez wystąpienia objawów klinicznych charakterystycznych dla boreliozy nie ma znaczenia diagnostycznego. Dodatkowo, zarówno pozytywny, jak i negatywny wynik testu przesiewowego u chorego z podejrzeniem boreliozy zawsze powinien zostać zweryfikowany testem typu Western blot. Poza diagnozą kliniczną, obecnie najbardziej skutecznym sposobem wykrywania infekcji Borrelii jest bezpośrednia hodowla krętka lub techniki biologii molekularnej (polymerase chain reaction). Te ostatnie polegają na bezpośrednim wykrywaniu kwasów nukleinowych krętka. Opierają się na specyficznym i wybiórczym powieleniu fragmentu DNA bakterii, a następnie uwidocznieniu fragmentu DNA poprzez jego połączenie z przeciwciałem monoklonalnym. Objawy choroby z Lyme są zróżnicowane, a niektóre z nich są podobne do innych chorób. To sprawia, że borelioza jest rozpoznawana przez lekarzy różnych specjalności (w tym np. dermatologów, neurologów).

Leczenie boreliozy

Wszystkie stadia LD odpowiadają na leczenie właściwie dobranym antybiotykiem. Często zalecanymi przez lekarzy preparatami dostępnymi na receptę jest amoksycylina, doksycykina, cefuroksym, ale rodzaj leku dobierany jest na podstawie obrazu klinicznego. Całkowite wyleczenie tego schorzenia jest bardziej prawdopodobne we wczesnych stadiach, natomiast w fazie późnej poprawa nierzadko bywa tylko częściowa. Dodatkowo stosuje się leczenie objawowe w przypadku boreliozy, między innymi lekami przeciwbólowymi. Aktualne rekomendacje najprawdopodobniej będą ulegać modyfikacjom w zależności od wykazanych odległych skutków stosowanego leczenia. Wybór antybiotyku i drogi jego podania oraz długości terapii zależą od rozprzestrzenienia się choroby w organizmie (zajęcie jednego lub większej liczby układów) i fazy choroby. Główną przyczyną niepowodzeń antybiotykoterapii w LD jest błąd w diagnozie — nic nie zastąpi starannej ewaluacji klinicznej. Przed zastosowaniem odpowiednich leków należy pamiętać o następujących zasadach: doksycyklina jest przeciwwskazana do stosowania u kobiet ciężarnych i karmiących oraz dzieci poniżej 8. roku życia; stosowanie makrolidów jest zalecane tylko w przypadku niemożności zastosowania innych leków; pacjenci wykazujący groźne dla życia objawy choroby, świadczące o zajęciu ośrodkowego układu nerwowego (OUN) i serca, wymagają leczenia szpitalnego; pacjenci z porażeniem nerwu VII, bez wykazanych zmian w płynie mózgowo-rdzeniowym, wymagają leczenia doksycykliną.

Powikłania po boreliozie

Powikłania po boreliozie zarówno te neurologiczne, stawowe, jak i sercowe mogą być bardzo groźne. Na powikłania narażone są głównie osoby, które nie rozpoczęły leczenia we wczesnym stadium rozwoju choroby i w związku z tym przeszła ona w fazę przewlekłą. Powikłania neurologiczne to: zapalenie opon mózgowych - boreliozowe zapalenie opon mózgowych początkowo objawia się gorączką sięgająca 39-40 st. C. Pojawiają się także objawy zakażenia górnych dróg oddechowych (ból gardła, kaszel, chrypka), ból głowy oraz nudności i wymioty. Potem dołączają nadwrażliwość na dźwięk i światło, senność, dezorientacja, niewielkie wybroczyny na skórze; zapalenie mózgu - boreliozowe zapalenie mózgu objawia się gorączką, bólami głowy, którym towarzyszą nudności i wymioty, zaburzeniami świadomości, osłabieniem lub niepełnosprawnością pojedynczej kończyn/ kilku kończyn, zaburzeniami/utratą czucia w obrębie jednej lub kilku kończyn, zaburzeniami mowy itp.; porażenie nerwu twarzowego (Bella) - pojawiają się m.in. opadanie kącika ust, niemożności gwizdania lub zmarszczenia czoła. Mogą wystąpić także nadwrażliwość na dźwięki oraz zaburzenia wydzielania śliny; niedomykalność szpary powiek - jest powikłaniem po porażeniu nerwu twarzowego. Gdy powieki nie domykają się, rogówka i spojówka łatwo wysychają, co może doprowadzić np. do owrzodzenia rogówki; zapalenie nerwu wzrokowego - pojawiają się zaburzenia widzenia (opisywane jako zamazane widzenie). Powikłania stawowe obejmują boreliozowe zapalenie stawów, które objawia się bólami stawów - najczęściej dużych (kolana, łokcie, stawy biodrowe, barki), mimo że, choroba może zająć także te mniejsze stawy (tj. nadgarstki, palce, dłonie). Bóle te opisywane są jako silne i krótkotrwałe. Charakterystyczna jest także sztywność szyi. Ponadto pojawiają się parestezje, czyli mrowienie, palenie lub drętwienie, głównie kończyn. Powikłania sercowo-naczyniowe po boreliozie są obserwowane stosunkowo rzadko i występują u 0,3-4 proc. nieleczonych chorych w Europie i 4-10 proc. nieleczonych chorych w Ameryce Północnej. Obejmują one: boreliozowe zapalenie mięśnia sercowego - pojawiają się ból w klatce piersiowej, nieregularne lub szybkie bicie serca, duszność w spoczynku lub przy niewielkim wysiłku, zmęczenie, obrzęki kostek i podudzi. Bardzo rzadko boreliozowe zapalenie serca może przypominać swoimi objawami ostry zespół wieńcowy (to niebezpiecznie manifestacje choroby wieńcowej, do których zalicza się niestabilną dusznicę bolesną, ostry zawał mięśnia sercowego oraz nagły zgon sercowy); zapalenie wsierdzia - objawy zapalenia płuc (duszność, kaszel i ból w klatce piersiowej, gorączka), wybroczyny na skórze, linijne wybroczyny pod paznokciami, bolesne zgrubienia na palcach rąk i stóp (zależy od tego, która część serca została zajęta); zapalenie osierdzia - ból w okolicy zamostkowej, suchy kaszel, duszność, obrzęk kostek nóg, zmęczenie; kardiomiopatia rozstrzeniowa - może być późnym następstwem boreliozowego zapalenia serca. Pojawiają się bóle w klatce piersiowej, duszność, złe znoszenie wysiłku, przyspieszenie liczby oddechów i akcji serca, zawroty głowy, zmęczenie, duszności; objawy przypominające zapalenie płuc, czyli dreszcze, gorączka, nocne poty, osłabienie. Zakażenie krętkiem B.bg. jest znacznie częstsze niż się wydaje. W diagnozie potrzebna jest staranna ewaluacja kliniczna objawów z różnych narządów, dokładne wywiady oraz badania serologiczne, aby jak najwcześniej rozpocząć właściwie dobrane leczenie przyczynowe, dające szanse całkowitego ustąpienia objawów.