Leki przeciwbólowe

Proces powstawania bólu, a dokładnie odczucia bólowego nosi nazwę „nocycepcji” od receptorów bólowych - nocyreceptorów, które występują niemal we wszystkich tkankach ludzkiego organizmu. Nocycepcja obejmuje cztery etapy: transdukcję, przewodzenie, modulację i percepcję. W procesie transdukcji zamiana energii działającego bodźca uszkadzającego (mechanicznego, termicznego czy chemicznego) na impuls elektryczny przewodzony włóknami nerwowymi odbywa się w obwodowych zakończeniach nerwowych neuronu nocyceptorowego. Receptory bólowe są zlokalizowane w zakończeniach nerwowych sieci włókien wyspecjalizowanej w przekazywaniu informacji nocyceptywnej. Uszkodzenie tkanek prowadzi do uwalniania wielu mediatorów, między innymi: substancji P, bradykininy, histaminy, serotoniny, prostanoidów czy cytokin, które są odpowiedzialne za rozwój tak zwanego zapalenia neurogennego w miejscu urazu. Klinicznie przejawia się to właśnie bólem, a także obrzękiem i zaczerwienieniem oraz obecnością hiperalgezji w uszkodzonych tkankach. Informacja nocyceptywna, zakodowana w postaci impulsu elektrycznego, dociera w procesie przewodzenia do zwoju korzeni grzbietowych nerwów rdzeniowych. Tam powoduje uwalnianie aminokwasów pobudzających, substancji P, neurokininy A oraz innych peptydów, które poprzez dendryty komórek są transportowane z rdzenia do synaps tworzonych przez ośrodkowe zakończenia neuronu nocyceptorowego w rogu tylnym rdzenia kręgowego. Razem z innymi czynnikami pełnią tam rolę neuroprzekaźników lub neuromodulatorów. Z rogu tylnego rdzenia kręgowego informacja nocyceptywna jest przekazywana do wyższych pięter ośrodkowego układu nerwowego, przede wszystkim drogami zlokalizowanymi w przedniobocznym kwadrancie istoty białej rdzenia kręgowego i w sznurach tylnych. Końcowym etapem procesu nocycepcji jest percepcja mająca miejsce w mózgowiu. Spełnia ona rolę poznawczą i jest odpowiedzialna za świadomość działania stymulacji bólowej, jej ocenę oraz za reakcje afektywne i emocjonalne. Tutaj powstają lęk, agresja i gniew oraz są kształtowane modele zachowań związanych z zapamiętanym bólem. By wyjść naprzeciw opisanemu odczuciu bólowemu naszą pierwszą reakcją jest sięgnięcie po środki przeciwbólowe, które mają za zadanie złagodzenie lub całkowitą eliminacje występującego bólu. Obecnie dysponujemy szeroką gamą leków przeciwbólowych zarówno tych ogólnodostępnych, jaki tych o silniejszym działaniu przeciwbólowym, dostępnych jedynie na receptę, a to jaki lek wybrać by zadziałał szybko i skutecznie stanowi często niemały dylemat. Poniżej postaramy się udzielić wszelkich potrzebnych informacji na temat leków przeciwbólowych, byś mógł bezpiecznie dobrać dla siebie odpowiedni środek przeciwbólowy.

Spis treści

Definicja bólu
Czynniki wpływające na odczuwanie bólu
Leczenie farmakologiczne bólu
Jakie są rodzaje leków przeciwbólowych?
Działanie leków przeciwbólowych i ich ewentualne skutki uboczne
Leki przeciwbólowe a ciąża i karmienie piersią
Leczenie niefarmakologiczne bólu
Jak wybrać odpowiedni lek przeciwbólowy?

Definicja bólu

Ból według definicji Międzynarodowego Towarzystwa Badania Bólu to subiektywnie przykre i negatywne wrażenie zmysłowe i emocjonalne, powstające pod wpływem bodźców (tzw. nocyceptywnych) uszkadzających tkankę lub zagrażających jej uszkodzeniem. Ból jest odczuciem subiektywnym, dlatego jest nim wszystko to, co osoba go odczuwająca w ten sposób nazywa, bez względu na obiektywne objawy z nim związane. Receptory bólowe to nocyceptory, które odpowiadają za odczuwanie bólu, któremu towarzyszy pobudzenie układu nerwowego współczulnego, a co za tym idzie przyspieszenie czynności serca oraz wzrost ciśnienia tętniczego i wzmożenie wydzielania niektórych hormonów, np. hormonów kory nadnerczy. Ból ma istotne znaczenie dla rozpoznania i umiejscowienia procesu chorobowego oraz uniknięcia lub zminimalizowania uszkodzenia tkanki. Niepowodzenie w leczeniu bólu ostrego może w niektórych przypadkach doprowadzić do rozwinięcia się stanu bólu przewlekłego. Ostry ból trwa od kilku dni do 12 tygodni i jest zazwyczaj wywoływany przez określone zdarzenie i spowodowany bezpośrednim uszkodzeniem tkanki. Percepcja bólu jest kontrolowana przez czynniki biofizyczne, w tym elementy zmysłowe, emocjonalne, poznawcze i społeczne. Leczenie farmakologiczne bólu powinno być dostosowane do każdego pacjenta, a skuteczna farmakoterapia może zapobiec przechodzeniu do bólu przewlekłego. Ból ze względu na czas trwania dzielimy na: Ból ostry, towarzyszący urazowi, ostremu stanowi choroby, zabiegom diagnostycznym i operacyjnym, występuje w roli sygnału ostrzegawczego. Często to pierwszy objaw schorzenia zmuszający do konsultacji z lekarzem. W przypadku ostrego bólu należy zajęć się rozpoznaniem przyczyny, jeśli nie została ona jeszcze poznana. Ból przewlekły, trwa mimo wygojenia tkanek lub towarzyszy schorzeniom o długotrwałym przebiegu, np. nowotwory czy choroba zwyrodnieniowa stawów. Traktujemy go jako samodzielną jednostkę chorobową. Pamiętaj, że ból w organizmie odgrywa bardzo ważną rolę, gdyż jest to naturalny sygnał chorobowy, który wskazuje na istnienie procesu chorobowego i wzywa do podjęcia właściwych kroków terapeutycznych.

Ból przewlekły

Przewlekły ból dotyka miliony ludzi na całym świecie i często towarzyszą mu dramatyczne zmiany w jakości życia, które wynikają z bezsenności, immunosupresji, zaburzeń odżywiania, problemów z funkcjami poznawczymi, nieprzystosowawczych reakcji na stres i poważnej depresji. Leczenie bólu przewlekłego jest dużym wyzwaniem terapeutycznym, ponieważ większość dostępnych leków wykazuje słabą skuteczność, towarzyszą im poważne skutki uboczne przy długotrwałym stosowaniu lub w przypadku opioidów, mogą prowadzić do rozwoju uzależnienia od stosowanej substancji. W rzeczywistości liczba przypadków uzależnienia lub przedawkowania środków przeciwbólowych, takich jak oksykodon, znacznie wzrosła w ciągu ostatniej dekady. Duża część naszej wiedzy na temat mechanizmów bólu przewlekłego dotyczy badań w zwojach korzeni grzbietowych, rdzeniu kręgowym lub klasycznej zstępującej ścieżce modulacyjnej, która obejmuje neurony pnia mózgu i śródmózgowia. Jednakże, wśród pacjentów z przewlekłym bólem powszechne jest cierpienie na współwystępujące zaburzenia emocjonalne (np. lęk, depresja) i deficyty poznawcze. Badania kliniczne sugerują, że deprywacja snu, lęk i depresja należą do czynników, które uniemożliwiają powrót do zdrowia po bólu lub znacząco zmniejszają skuteczność leków przeciwbólowych. Tak więc interwencje farmakologiczne w leczeniu przewlekłego bólu powinny być ukierunkowane nie tylko na obwody kontrolujące transmisję sensoryczną, ale także na te, które pośredniczą w istotności, afekcie, nastroju i motywacji.

Czynniki wpływające na odczuwanie bólu

Czynniki obniżające próg odczuwania bólu

Osobowość introwertyczna, lęk, depresja; Gniew, smutek, nuda; Zmęczenie, bezsenność; Dyskomfort związany z wszelkimi stanami chorobowymi; Izolacja i zaniedbanie społeczne. Czynniki podwyższające próg bólu Dobre samopoczucie, sympatia, zrozumienie; Wspierające towarzystwo; Regularna aktywność fizyczna; Dobry sen, wypoczynek, regeneracja; Zredukowanie stanów lekowych; Stan ogólnego zdrowia, dobry nastrój.

Leczenie farmakologiczne bólu

Celem leczenia bólu jest złagodzenie cierpienia, poprawa samopoczucia pacjenta i zminimalizowanie działań niepożądanych dolegliwości bólowych. Leczenie bólu powinno w stosownych przypadkach obejmować przede wszystkim zajęcie się przyczyną bólu, np. unieruchomienie złamania. Leczenie farmakologiczne ostrego bólu powinno być dostosowane indywidualnie do każdego pacjenta, w tym zastosowana powinna być właściwa dawka terapeutyczna i spersonalizowany plan czasu trwania recepty. Paracetamol i niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) są opcjami leczenia pierwszego rzutu dla większości pacjentów zmagających się z ostrym bólem o nasileniu łagodnym do umiarkowanego. Miejscowe NLPZ są zalecane w przypadku urazów mięśniowo-szkieletowych innych niż dolnego odcinka kręgosłupa. Paracetamol jest dobrze tolerowany; jednak mniejsze dawki należy stosować u pacjentów z zaawansowaną chorobą wątroby, niedożywieniem lub ciężkimi zaburzeniami spożywania alkoholu. Nieselektywne NLPZ są skuteczne, ale należy je stosować ostrożnie u pacjentów z występującymi krwawieniami z przewodu pokarmowego, chorobami układu krążenia lub przewlekłą chorobą nerek. Selektywne NLPZ cyklooksygenazy-2 są droższą alternatywą leczenia i są stosowane w celu uniknięcia niepożądanych skutków żołądkowo-jelitowych nieselektywnych NLPZ. W razie potrzeby dodaje się leki wspomagające w określonych warunkach, jeśli zalecana dawka i schemat stosowania leków pierwszego rzutu są niewystarczające. W przypadku silnego lub opornego na leczenie bólu ostrego leczenie można krótko eskalować, stosując leki działające na receptory opioidowe i monoaminowe (np. tramadol, tapentadol) lub stosując kombinacje paracetamol/opioid lub NLPZ/opioid. Szkodliwości leków opioidowych jest dobrze poznana, jednak silny ostry ból może wymagać krótkotrwałego stosowania opioidów, zwracając uwagę na minimalizację ryzyka ich stosowania.

Jakie są rodzaje leków przeciwbólowych?

Leki przeciwbólowe ze względu na siłę i mechanizm działania można podzielić na dwie podstawowe grupy: Opioidowe środki przeciwbólowe - są to mocne tabletki przeciwbólowe, zazwyczaj stosowane w leczeniu szpitalnym, w przypadku bardzo ciężkich i bolesnych chorób, a także po operacjach, opioidy są uznawane za narkotyczne leki przeciwbólowe, podstawowym lekiem z tej grupy jest morfina a także fentantyl, buprenorfina, oksykodon. Są to alkaloidy fantrenowe występujące w opium oraz słabsze leki narkotyczne jak kodeina, dihydrokodeina czy tramadol; Niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ), należące do analgetyków nieopioidowych to wszelkiego rodzaju maści i tabletki, które działają na ból o niewielkim i średnim nasileniu. Obdarzone są działaniem przeciwgorączkowym i przeciwzapalnym, a powszechnie nazywamy je słabymi analgetykami. Leki te na ogół nie są w stanie znieść silnych bólów na przykład bólów po złamaniu kości lub nowotworowych, natomiast są pomocne w bólach o mniejszym natężeniu takich jak bóle głowy czy bóle mięśniowe. Niektóre leki mogą znosić bóle w określonych sytuacjach klinicznych, choć ich działania przeciwbólowego w innych stanach wykazać się nie da. Przykładowo kalcytonina znosi bóle kości (złamania, dna moczanowa), a sumatriptan bóle głowy w migrenie.

Działanie leków przeciwbólowych i ich ewentualne skutki uboczne

Niesteroidowe leki przeciwzapalne

NLPZ hamując wytwarzanie prostaglandyn w czasie trwania procesu zapalnego hamują równocześnie wytwarzanie tych prostaglandyn w tkankach zdrowych. U osób zdrowych natomiast prostaglandyny pełnią różnorodne funkcje fizjologiczne tj. ochrona śluzówki przewodu pokarmowego przed czynnikami uszkadzającymi, utrzymanie homeostazy nerkowej i naczyniowej, kontrola prawidłowej czynności macicy, wspomaganie procesu zagnieżdżenia się zarodka w macicy i przebiegu porodu, regulacja cyklu snu i budzenia oraz utrzymanie prawidłowej temperatury ciała. Możliwe działania nieporządane NLPZ: Przewód pokarmowy: objawy dyspeptyczne, krwawienia, owrzodzenie jelita grubego przypominające wrzodziejące zapalenie jelita, enteropatia z towarzyszącą utratą białka i następową hipoproteinemią; Nerki: retencja sodu, obrzęki, skłonność do nadciśnienia, zmniejszenie filtracji kłębuszkowej i przepływu nerkowego, w szczególności u osób starszych, ostre śródmiąższowe zapalenie nerek jako wynik nadwrażliwości. Istotne znaczenie w procesie uszkadzania nerek ma odsetek wydalanego leku z moczem (lub jego czynnego metabolitu) i biologiczny okres półtrwania leku; Wątroba: zaburzenia procesów metabolicznych, stres oksydacyjny, indukcja apoptozy; Zespół Reye’a (uszkodzenie wątroby i encefalopatia) po podaniu kwasu acetylosalicylowego dzieciom przed 12 rokiem życia; Alergie: postać skórna (rumien, pokrzywka, obrzęk), astma ,,aspirynowa”, reakcje fototoksyczne (podczas stosowania NLPZ nie należy eksponować się na światło słoneczne); Układ krwiotwórczy: anemia aplastyczna; Układ sercowo-naczyniowy: działanie antyagregacyjne, wydłużenie czasu krzepnięcia krwi; Ośrodkowy układ nerwowy: zaburzenia snu, halucynacje, depresja, psychozy.

Opioidy

Opioidy swoje działanie przeciwbólowe opierają na specyficznym wiązaniu się z różnymi receptorami opioidowymi umieszczonymi w OUN, ich największe zagęszczenie stwierdza się w układzie limbicznym, wzgórzu, podwzgórzu, ciele prążkowany, śródmózgowiu i rdzeniu kręgowym. Na podstawie badan podstawowych stwierdza się, że pobudzenie receptorów opioidowych powoduje efekt analgetyczny (zniesienie czucia bólu), ale jednocześnie prowadzi do wystąpienia działan niepożądanych np. zaparcia czy senność. Po podaniu systemowym opioidy oddziałują na poziomie rdzenia, na poziomie ponadrdzeniowym (poprzez aktywowanie układów hamowania bólu) oraz obwodowo w tkankach zmienionych zapalnie. Działania niepożądane opioidów to: zaparcia, suchość w ustach, nudności, wymioty, pocenie się; rzadziej: koszmary senne, skurcze mięśni, swędzenie, wysypka, depresja ośrodka oddechowego.

Leki przeciwbólowe a ciąża i karmienie piersią

Wiele kobiet zastanawia się, czy w okresie ciąży możliwe jest przyjmownie jakichkolwiek leków przeciwbólowych. Najlepiej byłoby, gdyby udało się obejść bez nich całkowicie, ale co zrobić, jeśli nie jest to możliwe? Warto przed zażyciem tabletki skonsultować się z lekarzem, by omówić możliwe działania, także te niepożądane. Bezwzględnie zabronione jest stosowanie opioidowych leków przeciwbólowych. W ciąży preferowany jako lek przeciwbólowy jest jedynie paracetamol (np. Apap). Należy to robić jedynie w rzadkich, koniecznych sytuacjach. Sprawdzi się on na ból o umiarkowanym nasileniu. Ważne jest, by pod żadnym pozorem nie wybierać leków złożonych o przedłużonym działaniu. Pamiętajmy - tabletki przeciwbólowe w ciąży należy zażywać wyłącznie pod kontrolą i z zalecenia lekarza. Podczas karmienia piersią niezbędna jest konsultacja z lekarzem przed rozpoczęciem farmakoterapii bólu. Jak w przypadku ciąży preferowany jest paracetamol, ibuprofen również jest dopuszczalny, ponieważ tylko 1-2% leku podanego matce przechodzi do mleka. Natomiast opioidowe leki przeciwbólowe (z wyjątkiem petydyny) w przypadku występowania bólu o dużym stopniu nasilenia mogą być stosowane krótkotrwale (1-2 dni).

Leczenie niefarmakologiczne bólu

Do niefarmakologicznych sposobów radzenia sobie z bólem zaliczamy: Metody anastezjologiczne i neurochirurgiczne (blokady, neurolizy, zewnątrzoponowe podawanie analgetyków); Metody wspomagające, takie jak akupunktura, fizykoterapia czy psychoterapia; Radioterapia, polegająca na leczeniu bólu związanego z przerzutami do kości (dożylne podawanie izotopu promieniotwórczego (np. stront).

Jak wybrać odpowiedni lek przeciwbólowy?

W obliczu bólu większość z nas sięga po ogólnodostępne leki przeciwbólowe dostępne bez recepty. Jednak lek przeciwbólowy najlepiej dopasować do konkretnej dolegliwości, aby zapewnić jego największą skuteczność. Tak więc np. paracetamol dobrze sprawdzi się przy bólu głowy czy zęba, ale nie należy go stosować, jeśli cierpimy na niewydolność wątroby, niewydolność nerek, nadciśnienie tętnicze czy niedokrwistość. Z kolei NLPZ najlepiej sprawdzą się przy bólach przebiegających ze stanem zapalnym i gorączką, jednak również w przypadku występowania innych schorzen lub stanów ich stosowanie może doprowadzić do wystąpienia reakcji niepożądanych. Warto więc swoje dolegliwości bólowe skonsultować z lekarzem online, który wskaże najbardziej odpowiedni i bezpieczny dla Ciebie preparat zarówno z tych dostępnych bez recepty, jak i tych dostępnych na receptę, skuteczniejszych w walce z silnym bólem. Jeśli na Twojej e-recepcie znajdzie się silny lek przeciwbólowy należy bezwzględnie przestrzegać zaleceń lekarza co do ich dawkowania.