Żywienie w zespole jelita drażliwego

Zespół jelita drażliwego (z ang. Irritable Bowel Syndrome – IBS) jest jedną z najczęściej diagnozowanych chorób przewodu pokarmowego. IBS przy braku jakiejkolwiek innej choroby przyczynowej, definiuje się jako występujące bóle brzucha lub dyskomfort z zaburzoną pracą jelit bądź ich nadreaktywnością. Diagnoza IBS ewoluowała od czasu jej pierwszego odkrycia, a dziś do jej diagnozowania stosuje się kryteria diagnostyczne Rome IV. Zespól jelita drażliwego ze względu na występujące objawy można podzielić na bardziej szczegółowe diagnozy, które obejmują IBS z biegunką (IBS-D), IBS z zaparciami (IBS-C) i IBS z mieszanymi wzorami jelit (IBS-M). W zależności od podklasy IBS objawy można leczyć różnymi farmaceutykami i środkami niefarmaceutycznymi np. odpowiednim postępowaniem dietetycznym. Niemniej jednak leczenie IBS powinno być zindywidualizowane, to znaczy dostosowane indywidualnie do potrzeb konkretnego pacjenta, a istotnym czynnikiem w efektywnym postępowaniu pozostaje oparta na zaufaniu relacja pomiędzy pacjentem a osobą odpowiadającą za terapię IBS u chorej osoby. Na zespół jelita drażliwego choruje około 3,8 % ludzi na całym świecie biorąc pod uwagę obecnie stosowane kryteria diagnostyczne, u dzieci występowanie szacuje się na 8,8 %. Dodatkowo objawy IBS występują 1,5 do 2 razy częściej wśród kobiet niż mężczyzn, co jednak nie musi oznaczać ich większej zachorowalności, ponieważ może to być wynik częstszego zgłaszania się kobiet na konsultację lekarską . Statystycznie kobiety częściej zgłaszają ból brzucha i zaparcia jako manifestację IBS, podczas gdy mężczyźni częściej uskarżają się na biegunki. Częstość występowania IBS zmniejsza się wraz z wiekiem (większość przypadków rozpoznaje się u osób do 50 roku życia). Ponadto uważa się, że pomimo dokuczliwych objawów jakie daje IBS wiele przypadków pozostaje niezdiagnozowanych, gdyż chorzy często nie szukają fachowej pomocy medycznej. Jednak w trosce o Twoje zdrowie zalecamy wszelkie dolegliwości skonsultować z lekarzem online , który wskaże odpowiednie kroki terapeutyczne oraz udzieli e-recepty na właściwy środek farmaceutyczny, co będzie skutkować Twoim lepszym samopoczuciem oraz poprawą stanu zdrowia.

Czym jest IBS?

Polega ona na nawracających zaburzeniach pracy jelit i ich nadreaktywności, niezwiązanych ze zmianami organicznymi lub biochemicznymi w organizmie, manifestującymi się nawracającymi bólami brzucha związanymi z defekacją, zmianą rytmu wypróżnień i/lub zmianą konsystencji stolca.

Przyczyny IBS

Przyczyna choroby jest prawdopodobnie złożona i nie do końca wyjaśniona. Na patogenezę IBS składa się wiele czynników, a najważniejszą rolę odgrywają zaburzenia interakcji jelitowo-mózgowej. Ich istotnym elementem są zaburzenia mikrobioty jelitowej, co wpływa na pozostałe mechanizmy. Jako znaczące przyczyny IBS wymienia się:

• Zaburzenia interakcji jelitowo-mózgowych, zaburzenie mikrobioty jelitowej (dysbioza). Biorą tu udział mechanizmy neurogenne, endokrynne i immunologiczne, modyfikowane przez mikrobiotę jelitową. Składa się ona z bakterii, wirusów i eukariotów, których równowaga ilościowa i jakościowa jest niezbędna dla zachowania zdrowia. W wyniku IBS zauważono redukcje ilości bakterii Lactobacillus, Bifidobacterium. A zwiększenie populacji bakterii Escherichia coli, Streptoccocus, Clostridium spp., zmiany w proporcji Firmicutes, do Bacteroidetes. Lactobacillus są najliczniejszą grupą bakterii mikrobioty jelitowej, maja zdolność produkowania kwasu mlekowego i mogą wpływać na aktywacje sygnałów układu odpornościowego;
• SIBO (Small Intestinal Bacterial Overgrowth) – u osób z IBS występuje wyższe ryzyko pojawienia się zespołu rozrostu bakteryjnego SIBO, czyli zespołu objawów klinicznych związanego z obecnością zwiększonej liczby bakterii w jelicie cienkim; najczęstszym objawem SIBO są wzdęcia, a ryzyko wystąpienia przerostu mikrobioty bakteryjnej w jelicie cienkim u chorych z IBS, jest 5-krotnie większe w porównaniu z grupą kontrolną;
• Poinfekcyjny zespół jelita drażliwego, przebyta w przeszłości infekcja przewodu pokarmowego wywoływana przez bakterie, pierwotniaki, pasożyty i wirusy, skutkująca zaburzeniami czucia trzewnego u około 20% pacjentów może doprowadzić do mikrozapaleń i aktywacji układu autoimmunologicznego, IBS może występować nawet u 8-31 proc. pacjentów po ostrym infekcyjnym epizodzie zapalenia żołądkowo-jelitowego;
• Nieprawidłowa motoryka przewodu pokarmowego, nadwrażliwość trzewna. Zaburzenia powstawania, przekazywania i analizy bodźców czuciowych, prowadzące do nieprawidłowej odpowiedzi organizmu. Wzmożona produkcja neurotransmiterów (serotonina, substancja P), uwalnianie mediatorów zapalnych z komórek tucznych, przewlekły lub przemijający stan zapalny – pozapalny zespół jelita drażliwego (post-inflammatory irritable bowel syndrome);
• Czynniki psychologiczne, których rola jest coraz bardziej zauważalna. Takim czynnikiem wyzwalającym może być silny przewlekły stres, traumatyczne doświadczenia oraz zaburzenia psychiczne, jak depresja czy zaburzenia lękowe. U 50-80% pacjentów obserwuje się zwiększoną reaktywność na bodźce stresowe, występuje także zależność między stresem, a wystąpieniem i nasileniem objawów IBS;
• Czynniki psychospołeczne – na wystąpienie lub zaostrzenie objawów IBS mogą wpłynąć m.in. przewlekły stres, traumatyczne przeżycia, a u 20-60% pacjentów występują epizody depresji i zaburzenia lękowe;
• Czynniki genetyczne – ryzyko wystąpienia dolegliwości jest większe, jeśli opisywana choroba wystąpiła u członków rodziny, duże znaczenie ma tutaj rola polimorfizmu genów m.in. układu serotoninergicznego oraz immunologicznego;
• Czynniki dietetyczne, które wpływają na nasilenie i powstawanie objawów zespołu jelita drażliwego. Szczególne znaczenie mają słabo wchłanialne, łatwo fermentujące, krótkołańcuchowe węglowodany (fermentujące oligosacharydy, disacharydy, monosacharydy i poliole FODMAPs) występujące w diecie;

• Aktywacja układu odpornościowego błony śluzowej jelita i zmiany w przepuszczalności jelitowej, wynikająca m.in. z dysbiozy, czynników dietetycznych, stresu;
• Zaburzenia wchłaniania kwasów żółciowych – szacuje się, że nawet u 1,3 osób z zespołem jelita drażliwego z dominująca biegunką mogą współwystępować zaburzenia wchłaniania kwasów żółciowych.

Objawy IBS

Do objawów zespołu jelita drażliwego należą:

• silny, skurczowy ból brzucha – objaw konieczny do rozpoznania zespołu jelita drażliwego (najczęściej w lewym podbrzuszu),
• zmiana częstości wypróżnień,
• zmiana konsystencji (wyglądu) stolca,
• mogą współwystępować wzdęcia,
• dodatkowo do niepokojących objawów można zaliczyć występujące po 50 roku życia, ciężkie lub postępujące objawy takie jak: niewyjaśniona utrata masy ciała, biegunka nocna, krwawienie z odbytu, niedokrwistość z niedoboru żelaza.

Mogą pojawiać się również inne dodatkowe objawy IBS, które nie są brane pod uwagę w rozpoznaniu zespołu jelita drażliwego, są to np.:

• wymioty, odbijanie po posiłku,
• wczesne uczucie pełności po posiłku,
• pieczenie w nadbrzuszu,
• uczucie zalegania pokarmu w żołądku, opisywane przez pacjentów często jako niestrawność pokarmowa,
• obecność śluzu w stolcu,
• ból głowy , ból pleców
• uczucie zmęczenia i niepokoju, dyskomfort psychiczny, senność,
• nocne oddawanie moczu, częstomocz, parcie na mocz,
• u kobiet także mogą pojawiać się zaburzenia miesiączkowania czy nawet ból odczuwany w trakcie stosunku seksualnego.

Podział IBS za względu na towarzyszące mu dolegliwości

Ze względu na rodzaj dominujących objawów wyróżnia się cztery postacie zespołu jelita drażliwego:

• IBS-D – (ang. „Diarrhoea”), to zespół jelita drażliwego z dominującą biegunką – około 1/3 chorych. IBS z przewagą biegunki charakteryzuje się dominującym oddawaniem luźnego lub wodnistego stolca. Może pojawiać się nagłe silne parcie na stolec;
• IBS-C (ang. “Constipation”), to zespół jelita drażliwego z dominującym zaparciem. W przypadku IBS z przewagą zaparcia przeważa stolec twardy lub grudkowaty. Może być oddawany z trudem i wiązać się z uczuciem niepełnego wypróżnienia;
• IBS-M (Mix) gdy pacjenci na zmianę doświadczają zaparć i biegunki, czyli zespół jelita drażliwego ze zmiennym rytmem wypróżnień – częstość biegunek i zaparć jest zbliżona. 
• IBS-U (ang. “Unspecified”), to typ zespołu jelita drażliwego, który nie spełnia kryteriów powyższych rodzajów: IBS-C, IBS-D czy IBS-M, mimo to pacjenci nadal cierpią na różne objawy IBS, to inaczej postać nieklasyfikowana zespołu jelita drażliwego.

Czynniki ryzyka i czerwone flagi IBS

Zespół jelita drażliwego często daje szeroki zakres objawów, ale czasami pojawiają się takie, które wymagają pilnej konsultacji lekarskiej . Lekarz powinien zwrócić szczególną uwagę na nieprawidłowości w badaniu fizykalnym oraz na informacje zawarte w wywiadzie rodzinnym, czyli na czynniki ryzyka i objawy alarmowe (tzw. red flags). Należą do nich: 

• wiek >50 lat,
• anemia, inaczej niedokrwistość,
• obecność krwi w stolcu,
• nagłe, niezamierzone obniżenie masy ciała (bez jednoczesnych drastycznych zmian w diecie pacjenta),
• występowanie nieswoistych chorób zapalnych jelit, nowotworu jelita grubego, celiakii w wywiadzie rodzinnym,
• pobyt w rejonach endemicznego występowania chorób zakaźnych lub pasożytniczych,
• krótki czas trwania objawów,
• wodobrzusze,
• zwiększona liczba białych krwinek (leukocytów),
• stan podgorączkowy lub gorączka .

Rozpoznanie zespołu jelita drażliwego

Rozpoznanie zespołu jelita drażliwego często nie jest łatwe i nierzadko przysparza dużo kłopotów lekarzom. Wymaga ono bardzo uważnej oceny klinicznej badaniem podmiotowym i przedmiotowym oraz wnikliwej obserwacji, w celu uniknięcia wykonywania licznych, niepotrzebnych testów dodatkowych. Już w latach siedemdziesiątych XX. wieku opracowano pierwsze kryteria diagnostyczne IBS, tak zwane Kryteria Manninga, które na podstawie objawów pacjenta umożliwiały postawienie właściwej diagnozy. W 1990 roku pojawiły się bardziej precyzyjne Kryteria Rzymskie I, w 1999 Kryteria Rzymskie II, a w 2006 Kryteria Rzymskie III. Po kolejnych dziesięciu latach opracowano aktualizację kryteriów diagnostycznych zespołu jelita drażliwego i obecnie podstawę właściwego rozpoznania IBS stanowią Kryteria Rzymskie IV. Rozpoznanie zespołu jelita drażliwego ustala lekarz na podstawie:

• wnikliwego wywiadu,
• oceny objawów – zespół jelita drażliwego rozpoznaje się na podstawie objawów, nie istnieją obecnie testy diagnostyczne potwierdzające rozpoznanie,
• diagnostyki mającej na celu wykluczenie innych chorób, dających podobny obraz kliniczny.

Według wspomnianych Kryteriów Rzymskich IV zespół jelita drażliwego rozpoznawany jest wówczas, gdy nawracający ból w obrębie jamy brzusznej trwa co najmniej jeden dzień w tygodniu w ciągu ostatnich 3 miesięcy i towarzyszą mu co najmniej dwie spośród poniższych zmiennych:

• jest zależny od wypróżnienia,
• wiąże się ze zmianą częstości wypróżnień,
• nastąpiła zmiana konsystencji stolca.

Z kolei badania stosowane w diagnostyce różnicującej obejmują:

• podstawowe badania laboratoryjne z krwi: morfologia, OB, białko C-reaktywne (CRP), i inne parametry biochemiczne;
• badanie kału na obecność kalprotektyny;
• badanie serologiczne w kierunku celiakii (przeciwciała przeciwko transglutaminazie tkankowej IgA i IgA całkowite), szczególnie w postaci z dominująca biegunką lub mieszanej (wynik dodatni testu serologicznego u osób dorosłych potwierdza się gastroskopią, zanim rozpozna się celiakię);
• wodorowe testy oddechowe w kierunku SIBO – szczególnie w przypadku występowania zespołu jelita drażliwego z dominującą biegunką i wzdęciami;
• badanie endoskopowe (kolonoskopia) w uzasadnionych przypadkach, np. u osób po 45. roku życia lub z rakiem jelita grubego w rodzinie.

Niekiedy za konieczne są uznawane również inne badania, takie jak:

• badanie parazytologiczne i posiew kału, np. w przypadku występowania zespoły jelita drażliwego z dominującą biegunką;
• badanie tyreotropiny (TSH) w uzasadnionych przypadkach;
• USG jamy brzusznej;
• badanie ginekologiczne u kobiet;
• gastroskopia (np. przy podwyższonym stężeniu transglutaminazy tkankowej IgA);
• pasaż jelita cienkiego.

Z jakimi innymi chorobami możemy pomylić IBS?

Istnieją choroby, w których przebiegu występują objawy zbliżone do tych obecnych w przebiegu zespołu jelita drażliwego. Wiele tych chorób, w zależności od postaci IBS (IBS-C, IBS-D, IBS-M czy IBS-U) charakteryzuje się podobnymi objawami, wskutek czego łatwo o postawienie niewłaściwej diagnozy. Dlatego istotne jest, aby wszelkie dolegliwości konsultować z lekarzem online , którego wiedza pozwoli na uniknięcie błędnego rozpoznania i wdrożenie właściwej formy leczenia. Wyróżnić możemy:

• Choroby podobne do IBS w postaci z przewagą biegunki (IBS-D), tutaj zaliczana jest: biegunka infekcyjna, nieswoiste zapalne choroby jelit (w tym choroba Leśniowskiego-Crohna i wrzodziejące zapalenie jelita grubego), alergie i nietolerancje pokarmowe, celiakia, nowotwory jelit, nadczynność tarczycy, choroba Whipple’a, amyloidoza czy niedobory immunologiczne.
• Choroby podobne do IBS w postaci z przewagą zaparcia (IBS-C), to schorzenia takie jak: nowotwory (w tym rak trzustki), kamica żółciowa, choroba wrzodowa żołądka, zapalenie wyrostka robaczkowego, porfiria, choroby układu moczowo-płciowego, endometrioza jelitowa, przepuklina, kiła.

Leczenie zespołu jelita drażliwego

Dotychczas nie udało się jednoznacznie ustalić przyczyny IBS, dlatego też nie dysponujemy możliwością terapii przyczynowej i skutecznego wyleczenia choroby. Zespół jelita drażliwego to schorzenie przewlekłe, a u większości pacjentów objawy nawracają, niekiedy nawet przez całe życie. Najważniejszym elementem leczenia jest utrzymywanie dobrej relacji pomiędzy lekarzem, a pacjentem poprzez budowę wzajemnego zaufania oraz akcentowanie łagodnego charakteru choroby i dobrego rokowania. Następną składową leczenia IBS jest przekonanie pacjenta do zmiany stylu życia, zwłaszcza do zwiększenia aktywności fizycznej (np. regularne spacery, prace ogrodowe, aktywne obowiązki domowe, uprawianie sportu), poprawy umiejętności radzenia sobie ze stresem oraz dbanie o odpowiednio długi i dobry jakościowo sen. Ponadto pacjentom z zespołem jelita drażliwego zaleca się modyfikacje dietetyczne z unikaniem spożywania produktów nasilających dolegliwości (konserwanty, używki, sztuczne substancje słodzące), a szczególną skutecznością wykazuje się dieta nisko fermentująca, czyli low-FODMAP. FODMAP to skrót angielskiego terminu Fermentable Oligosaccharides, Disaccharides, Monosaccharides And Polyols, czyli fermentujące oligo- di- i monosacharydy oraz poliole, co określa grupę fermentujących węglowodanów, których organizm nie jest w stanie rozłożyć i wchłonąć w jelicie cienkim. Z kolei podstawą leczenia IBS w postaci zaparciowej, jest stosowanie błonnika rozpuszczalnego (babka jajowata, babka płesznik), a nie jak sądzono przed laty nierozpuszczalnego (otręby pszenne). Ponad składowe wymienione powyżej uzupełniającą rolę w leczeniu zespołu jelita drażliwego ogrywa również leczenie farmakologiczne. Podsumowując postępowanie lecznicze obejmuje zarówno przyjmowanie środków farmakologicznych jak i konieczną do uzyskania zadowalających efektów terapeutycznych zmianę diety oraz stylu życia. Leczenie zespołu jelita drażliwego skupia się przede wszystkim na łagodzeniu objawów towarzyszących chorobie, przez co na minimalizowaniu ich negatywnego wpływu na jakość życia pacjenta. 

Dietoterapia IBS

W przypadku zespołu jelita drażliwego dieta jest niezmiernie istotna. Postępowanie dietetyczne jest integralną częścią leczenia IBS. Szczególną skutecznością wykazuje się tutaj wspomniana powyżej dieta z ograniczeniem FODMAP (czyli łatwo fermentujących krótkołańcuchowych węglowodanów – fermentujących oligosacharydów, disacharydów, monosacharydów i polioli). Zaliczamy do nich:

• fruktozę (występującą głównie w owocach, miodzie, słodyczach w formie syropu glokozowo-fruktozowego);
• laktozę (występującą głównie w produktach mlecznych);
• fruktany (występujące głównie w pszenicy, czosnku, cebuli);
• galaktany (występujące głównie w roślinach strączkowych);
• poliole (m.in. mannitol, sorbitol, ksylitol).

Te bogate w FODMAP produkty przechodzą do jelita w formie niezmienionej, a dzięki swoim właściwościom osmotycznym, w jelicie cienkim przyczyniają się do zwiększonej absorpcji (wchłaniania) wody, co może prowadzić do rozciągania ściany jelita, czego wynikiem są dolegliwości brzuszne m.in. ból, uczucie przelewania, biegunki, zaparcia. Następie przechodzą do jelita grubego i ulegają fermentacji przez bakterie jelitowe z wytworzeniem nadmiernej ilości gazów wywołując ból, dyskomfort oraz wzdęcia. U większości zdrowych osób produkty bogate w FODMAP nie będą powodowały dolegliwości, jednakże u osób z chorobami układu pokarmowego np. omawianym zespołem jelita drażliwego (IBS) czy z nieswoistymi chorobami zapalanymi jelit jak wrzodziejące zapalanie jelita grubego czy choroba Leśniewskiego Crohna produkty te mogą nasilać dolegliwości chorobowe i wiązać się z znacznym dyskomfortem.

Dieta ta stosowana jest w celu złagodzenia objawów towarzyszących IBS. Polega ona na ograniczeniu spożywanych produktów przez wyeliminowanie z diety tych, które mają wysoki poziom FODMAP. Ze względu na swoje ograniczenia odżywcze nie jest dietą zalecaną na całe życie. Zazwyczaj stosuje się ją przez kilka tygodni, a po upływie tego czasu stopniowo przywraca się kolejne produkty pokarmowe, rezygnując jedynie z tych, które nasilają objawy chorobowe. Według rekomendacji Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii (2018), zaleca się jej stosowanie przez określony czas (6 tygodni), a jeśli po 6 tygodniach stosowania diety, nie obserwuje się zmniejszenia dolegliwości, nie jest rekomendowana jej kontynuacja. Głównym celem tej diety jest przede wszystkim identyfikacja produktów, które mogą nasilać dolegliwości i tych, które są dobrze tolerowane przez pacjentów i na tej podstawie dokonanie takich modyfikacji dietetycznych, które pozwoliłyby w dłuższej perspektywie czasu na zmniejszenie dolegliwości bez stosowania restrykcyjnej diety. Dieta o niskiej zawartości FODMAP łagodzi objawy choroby u około 75-80% pacjentów. Wpływa też na polepszenie pracy przewodu pokarmowego. Dieta ta składa się z trzech etapów:

1. Etap pierwszy obejmuje eliminację produktów z wysoką lub umiarkowaną zawartością jakichkolwiek FODMAP (tj. nadmiar fruktozy, laktozy, galaktooligosacharydów, fruktanów, mannitolu, sorbitolu) – do 6 tygodni;
2. Na drugi etap składa się ponowne, stopniowe wprowadzanie pojedynczych grup FODMAP, w celu sprawdzenia indywidualnej tolerancji pacjenta na dany produkt spożywczy i wybadnia, które FODMAP powodują/nasilają objawy (etap ten trwa kilka tygodni, jeden produkt jest testowany zazwyczaj przez 3 dni ze stopniowym zwiększaniem porcji produktu). Na tym etapie warto pamiętać, że na pojawienie się objawów IBS może wpłynąć także stresujące wydarzenie, co należy odnotować w dzienniczku żywieniowym;
3. Z kolei trzeci etap to indywidualizacja diety (ang. adapted diet, „modified-FODMAP diet”, FODMAP personalisation) – polega on na eliminacji tylko tych produktów i FODMAP, które są słabo tolerowane przez pacjenta i tylko w ilości wyzwalającej objawy (co określa się podczas trwania drugiego etapu).

Jest to schemat najczęściej stosowanej diety z ograniczeniem FODMAP (ang. strict low-FODMAP diet), ale u niektórych osób lub w pewnych populacjach np. u dzieci może być stosowana uproszczona wersja diety, która polega na ograniczeniu często spożywanych pokarmów o wysokiej zawartości FODMAP i podejrzewanych jako czynniki nasilające objawy zespołu jelita drażliwego. Należy jednak pamiętać, że dieta low-FODMAP to dieta eliminacyjna, która wyklucza lub znacznie ogranicza m.in. produkty mleczne, zbożowe, warzywa i owoce, w związku z tym niewłaściwie skomponowana, może przyczynić się do wystąpienia niedoborów wapnia, błonnika, żelaza, witamin z grupy B, witaminy D czy naturalnych przeciwutleniaczy, dlatego powinna być prowadzona pod ścisłą opieką dietetyka. 

Rola aktywności fizycznej w przebiegu IBS

Umiarkowana, regularna aktywność fizyczna przynosi poprawę u wielu pacjentów zmagających się z IBS, działając pobudzająco na perystaltykę jelit, co jest korzystne przede wszystkim dla osób cierpiących na zaparcia oraz oddziałując korzystnie na stan psychiczny. Wysiłek fizyczny od dawna jest zalecany pacjentom z zespołem jelita drażliwego jako skuteczny sposób na zminimalizowanie objawów towarzyszących chorobie. Podejmowanie regularnej aktywności fizycznej ułatwia odprowadzanie gazów jelitowych i zmniejsza częstotliwość wzdęć. Badanie opublikowane w czasopiśmie Cytokine (2018) wykazało korzystny wpływ treningu wysiłkowego o niskiej lub umiarkowanej intensywności u osób cierpiących na zespół jelita drażliwego. W badaniu tym oceniano zmiany w statusie stresu oksydacyjnego krwi, biomarkery zapalne i nasilenie objawów choroby po 24 tygodniach umiarkowanych ćwiczeń aerobowych u pacjentów z IBS charakteryzujących się siedzącym trybem życia. Łącznie 109 ochotniczek (w wieku 18-41 lat), które spełniły kryteria rzymskie w diagnozowaniu IBS, poddano badaniom przesiewowym, a 60 losowo przydzielono do ćwiczeń (n = 30) i bez ćwiczeń (n = 30). Dowiedziono, iż interwencja wysiłkowa zredukowała stany zapalne, zmniejszyła stres oksydacyjny oraz zwiększyła ilość przeciwutleniaczy w organizmie. Z tego wnioskujemy, że umiarkowanie intensywna i regularna aktywność fizyczna zmniejsza uciążliwe objawy ze strony układu pokarmowego u pacjentów z IBS w porównaniu z nieaktywnymi fizycznie pacjentami. Aktywność fizyczna i odpowiednia dieta powinna być stosowana, jako podstawowy sposób poprawy jakości życia oraz skutecznego leczenia osób zmagających się z zespołem jelita drażliwego.

Probiotyki w zespole jelita drażliwego

W związku z istotną rolą mikrobioty jelitowej w patogenezie IBS ważne wydaje się być dbanie o jej korzystną modyfikację. Można to osiągnąć za pomocą odpowiedniej diety, probiotyków lub eubiotyków. W tym celu od wielu lat stosowane są dostępne bez recepty probiotyki. Metaanaliza czterdziestu trzech badań z użyciem różnych preparatów potwierdza korzystne działanie probiotyków pod względem ogólnego nasilenia objawów IBS oraz bólu, wzdęcia i gazów. Rekomendacje zalecają rozważne stosowanie szczepów przebadanych pod względem skuteczności i bezpieczeństwa. Ponadto w wielu badaniach stwierdzono, że skuteczność probiotyków jest szczepozależna. Polskie Towarzystwo Gastroenterologii sugeruje, by w łagodzeniu objawów ogółem, czy też wzdęć i biegunki, wykorzystywać preparaty zawierające konkretne szczepy probiotyczne lub mieszanki szczepów o potwierdzonej skuteczności w badaniach klinicznych z udziałem osób z zespołem jelita drażliwego. Są pewne probiotyki, które najprawdopodobniej wykazują korzystny wpływ na wyciszanie objawów zespołu jelita drażliwego, to m.in. Bifidobacterium bifidum MIMBb75, Bufudobacterium infantis 35624, Bifidobacterium lactis, Lactobacillus plantarum 299v, czy też pewne preparaty skojarzone. Wskazanie, wybór i dawkowanie preparatu probiotycznego należy ustalić na konsultacji z lekarzem online. Jednakże, wskazuje się na konieczność dalszych badań nad skutecznością stosowania probiotyków w leczeniu zespołu jelita drażliwego.  

Farmakoterapia

W celu zmniejszenia natężenia objawów IBS często zalecane jest stosowanie dostępnych w aptekach bez recepty wybranych preparatów z mięty pieprzowej w przeliczeniu na mg olejku miętowego w ilości 180–225 mg olejku dwa razy na dobę od dwóch do dwunastu tygodni. W następnej kolejności do leków powszechnie stosowanych we wszystkich postaciach IBS należą leki rozkurczowe (tj. hioscyna, drotaweryna, alweryna, pinaweryna, dicyklomina, otylonium, cymetropium mebeweryna, trimebutyna). Leki rozkurczowe to duża grupa farmaceutyków działających w różnych mechanizmach, o różnej skuteczności, stosunkowo bezpiecznych dla pacjenta. Te farmaceutyki zazwyczaj można dostać bez recepty, jednak na rynku dostępne są również takie lekarstwa, które wymagają od pacjenta okazania ważnej recepty. W przypadku braku poprawy po zastosowaniu wyżej omówionych sposobów leczenia niezbędne może być użycie trójpierścieniowych leków przeciwdepresyjnych lub selektywnych inhibitorów zwrotnego wychwytu serotoniny , są to leki które, wymagają okazania recepty. Na naszym portalu szybko uzyskasz e-receptę na niezbędny środek farmaceutyczny bez wychodzenia z domu. Polskie rekomendacje sugerują stosowanie tych leków w jak najmniejszych dawkach przez okres od czterech do dwunastu tygodni, chociaż maksymalny czas nie został jednoznacznie określony. Natomiast jeżeli leczenie jest skuteczne i dobrze tolerowane, to może być kontynuowane przez dłuższy okres. 

W ostatnich latach zaburzenia czynnościowe przewodu pokarmowego, w tym zespół jelita drażliwego, uważa się za manifestację zaburzeń interakcji mózg–jelito–mikrobiota, dlatego w niezaparciowej postaci tej choroby (typ IBS-D, IBS-M i IBS-U) w celu ogólnego złagodzenia objawów oraz zmniejszenia częstotliwości występowania wzdęć i/lub biegunek rekomenduje się stosowanie dostępnej na receptę ryfaksyminy α. Ryfaksymina α jest niewchłanialnym antybiotykiem https://e-lekarz24h.pl/baza-lekow/antybiotyki/ o szerokim spektrum działania, a ściślej eubiotykiem, ponieważ przywraca ona prawidłowy skład mikrobioty jelitowej na drodze różnych mechanizmów. Najistotniejszymi badaniami klinicznymi, które potwierdziły skuteczność ryfaksyminy α w leczeniu IBS były Target 1 i 2, a w terapii nawrotów, u osób które odpowiedziały na leczenie wstępne Target 3. Lekiem powszechnie stosowanym jedynie w postaci biegunkowej zespołu jelita drażliwego wciąż jest loperamid, na przykład w postaci dostępnego na receptę Loperamid WZF 2 mg. Lek ten stosowany jest w celu zmniejszenia nasilenia biegunki, ale nie wpływa na ogólne zminimalizowanie objawów tej choroby. Z kolei w IBS z dominującym zaparciem, jeśli modyfikacje dietetyczne nie przyniosą poprawy, ostatnie rekomendacje sugerują stosowanie preparatów glikolu polietylenowego (makrogole). Niestety, podobnie jak loperamid, nie wpływają one na zmniejszenie objawów IBS ogółem, zatem są przeznaczone do stosowania jedynie pomocniczo. Nowymi lekami, które są jeszcze niedostępne w Polsce, a mają udowodnioną skuteczność w ciężkich przebiegach omawianej choroby poprzez działanie na różne receptory jelitowe są leki przeznaczone do leczenia postaci zaparciowej (lubiproston, linaklotyd, plekanatyd) i biegunkowej IBS (alosetron u mężczyzn, eluksadolina u kobiet).

Reasumując, wszelkie środki farmaceutyczne stosowane są w zależności od dominującego objawu występującego w przebiegu IBS i prezentują się następująco:

• ból i/lub wzdęcia: ryfaksymina alfa, leki rozkurczowe, przeciwdepresyjne trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne (TLPD) lub selektywne inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny (SSRI);
• biegunka: ryfaksamina alfa, loperam;
• zaparcie: preparaty glikolu polietylenowego (makrogole);
• leki rozkurczowe, które mogą być stosowane w leczeniu IBS to np. hioscyna, drotaweryna;
• leki przeciwdepresyjne są stosowane, żeby podwyższyć próg czucia trzewnego i łagodzić objawy zespołu jelita drażliwego: trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne (TLPD) lub selektywne inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny (SSRI).

Na każdy z powyższych farmaceutyków za pomocą naszej strony możesz szybko uzyskać elektroniczną receptę bez wychodzenia z domu, a cała procedura potrwa nie więcej niż kilka, maksymalnie kilkanaście minut.

Powikłania IBS

Uważa się, że całkowite wyleczenie zespołu jelita drażliwego nie jest możliwe. Choroba ma charakter przewlekły i nawrotowy, jednak ze względu na łagodny przebieg nie prowadzi do wyniszczenia i nie daje istotnych powikłań. Może jednak, ze względu na przewlekłe biegunki lub zaparcia być częstą przyczyną hemoroidów, prowadzić do zwiększonej absencji w pracy czy też pogarszać jakość życia pacjenta a przez to prowadzić do pogorszenia samopoczucia a nawet stanów depresyjnych. W przypadku pogorszenia stanu zdrowia warto skorzystać z elektronicznego zwolnienia lekarskiego , którym usprawiedliwisz nieobecność zarówno w pracy jak i na uczelni, jednocześnie zyskując czas na wypoczynek i złagodzenia objawów chorobowych.

Literatura

1. Oka P, Parr H, Barberio B, Black CJ, Savarino EV, Ford AC. Global prevalence of irritable bowel syndrome according to Rome III or IV criteria: a systematic review and meta-analysis. Lancet Gastroenterol Hepatol. 2020 Oct;5(10):908-917.
2. Lacy BE, Pimentel M, Brenner DM, Chey WD, Keefer LA, Long MD, Moshiree B. ACG Clinical Guideline: Management of Irritable Bowel Syndrome. Am J Gastroenterol. 2021 Jan 1;116(1):17-44.
3. National Institute for Health and Care Excellence (NICE). Irritable bowel syndrome in adults: diagnosis and management. Last updated: 04 April 2017.
4. Wasiluk D., Ostrowska L. Leczenie dietetyczne pacjentów z zespołem jelita nadwrażliwego; Nowa Medycyna, 3/2010, s. 89-95.
5. Dieta FODMAP – zasady i zastosowanie, mgr inż. Magdalena Siuba-Strzelińska, Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej.
6. Pietrzak A, Skrzydło-Radomańska B, Mulak A, et al. Rekomendacje diagnostyczno-terapeutyczne w ze – spole jelita nadwrażliwego. Gastroenterology Rev. 2018; 13(4): 167–196.
7. Maleki B.H, Tartibian B., C.Mooren F., Z. FitzGerald L., Krüger K., Chehrazi M., Malandish A.: Low-to-moderate intensity aerobic exercise training modulates irritable bowel syndrome through antioxidative and inflammatory mechanisms in women: Results of a randomized controlled trial. Cytokine Volume 102; 18-25 (2018).
8. Heiman, Diana L., Lishnak, Timothy S., Trojian, Thomas H.: Irritable Bowel Syndrome in Athletes and Exercise. Current Sports Medicine Reports Volume 7(2); 100-103 (2008).
9. Lacy BE, Mearin F, Chang L, et al. Bowel disorders. Gastroenterology. 2016; 150(6): 1393–1407, doi: 10.1053/j.gastro.2016.02.031 .
10. Pimentel M, Lembo A, Chey WD, et al. TARGET Study Group. Rifaximin therapy for patients with irritable bowel syndrome without constipation. N Engl J Med. 2011; 364(1): 22–32, doi: 10.1056/NEJMoa1004409, indexed in Pubmed: 21208106.
11. Menees SB, Maneerattannaporn M, Kim HM, et al. The efficacy and safety of rifaximin for the irritable bowel syndrome: a systematic review and meta- -analysis. Am J Gastroenterol. 2012; 107(1): 28–35, doi: 10.1038/ajg.2011.355, indexed in Pubmed: 22045120.
12. Yang Y, Fang JY, Guo X, et al. Mo1646 efficacy and safety of linaclotide in patients with IBS-C: results from a phase 3, randomized, double-blind, placebo- -controlled trial in china and other regions. Gastroenterology. 2016; 150(4): 741, doi: 10.1016/s0016- 5085(16)32517-3.
13. Ford AC, Quigley EMM, Lacy BE, et al. Efficacy of prebiotics, probiotics, and synbiotics in irritable bo – wel syndrome and chronic idiopathic constipation: systematic review and meta-analysis. Am J Gastro – enterol. 2014; 109(10): 1547–1561, doi: 10.1038/ ajg.2014.202, indexed in Pubmed: 25070051 .
14. Niedzielin K, Kordecki H, Birkenfeld B. A controlled, double-blind, randomized study on the efficacy of Lactobacillus plantarum 299V in patients with irrita – ble bowel syndrome. Eur J Gastroenterol Hepatol. 2001; 13(10): 1143–1147, doi: 10.1097/00042737- 200110000-00004, indexed in Pubmed: 11711768 .