Alergie pokarmowe

Alergia pokarmowa rozwija się na skutek defektu doustnej tolerancji, co jest wynikiem zaburzenia prawidłowej odpowiedzi immunologicznej na białka pokarmowe. Nie należy mylić jej z nietolerancją pokarmową u podłoża której leżą mechanizmy nieimmunologiczne tj. reakcje toksyczne, reakcje metaboliczno-biochemiczne czy także farmakologiczne. Szacuje się, że alergie pokarmowe dotykają 4-6% dzieci, a częstość występowania alergii pokarmowej w Polsce wśród dzieci w wieku od 1. do 3. roku życia wynosi 2,8%. Alergia może być przyczyną wielu różnych objawów, choć nie wszystkie z nich bezpośrednio wykazują związek z alergenami w żywności. Wyróżnia się objawy natychmiastowe, które pojawiają się w kilka minut do 2 godzin od zjedzenia pokarmu oraz objawy opóźnione, które z kolei mogą wystąpić dopiero po kilku godzinach lub nawet dniach od spożycia danego pokarmu. Najczęstszymi objawami są manifestacje ze strony układu pokarmowego, takie jak: biegunka, wymioty , zgaga, wzdęcia, zaparcia, mdłości czy odbijanie. Z niniejszego artykułu dowiesz się czym jest alergia pokarmowa, jakie są najczęstsze przyczyny jej występowania i jak ją diagnozować. Omówimy także jak uzyskać elektroniczne zwolnienie lekarskie w przypadku wystąpienia objawów alergicznych u Ciebie bądź Twojego dziecka oraz e-receptę na niezbędne środki farmakologiczne.

Kiedy może się pojawić alergia?

Alergia pokarmowa może wystąpić w każdym wieku, jednak najczęściej ujawnia się ona u niemowląt i małych pacjentów. Jest to powiązane z występującą we wczesnym okresie życia zwiększoną podatnością układu immunologicznego przewodu pokarmowego na nieprawidłowe reakcje na pokarm. Tak więc, w wielu przypadkach alergia pokarmowa ustępuje wraz z wiekiem. Charakterystyczne jest także złagodzenie się objawów alergii po wyeliminowaniu z diety malucha określonego pokarmu (np. unikanie krowiego mleka) i ich nawrót po jego ponownym wprowadzeniu do dziennego jadłospisu. Do najczęstszych alergenów pokarmowych uczulających dzieci należą mleko krowie, stanowiące 1—5% alergii oraz jajka. Z kolei dorosłych uczulają najczęściej takie produkty jak: ryby, owoce morza, orzechy, seler, soja, pomidor, zboża, przyprawy i cytrusy. Wystąpienie alergii pokarmowej u dziecka zwykle zapowiada rozwój alergicznego nieżytu nosa (katar) i astmy oskrzelowej . Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) alergie pokarmowe dotykają od 4 do 6% dzieci. Częstość występowania alergii pokarmowej w Polsce wśród dzieci w wieku od 1 do 3 r.ż. wynosi 2,8%. Ocenia się, że w populacji dziecięcej najpowszechniejsza jest alergia na białko mleka krowiego, której częstość występowania szacuje się na 2-3% w pierwszym roku życia dziecka oraz <1% u pacjentów powyżej 6 r.ż. Około 1/3 ludzi przypisuje sobie „uczulenie” na dany pokarm, jednak prawdziwa alergia pokarmowa występuje u 4-8% dzieci i 2-4% dorosłych. Istotnie duży wzrost ilości przypadków alergii i nietolerancji pokarmowej obserwuje się w krajach wysoko rozwiniętych. Za przyczynę tej zależności uważa się wzrastające tempo życia, towarzyszący mu stres oraz pogłębiające się zanieczyszczenie środowiska, jak również wzrost udziału w diecie żywności wysokoprzetworzonej i nadmierną higienę.

Szacunkowe występowanie alergii

W roku 2014 Europejska Akademia Alergologii i Immunologii Klinicznej (EAACI) przedstawiła podsumowanie szacunków częstości występowania alergii na określone pokarmy w Europie dla wszystkich grup wiekowych. Opracowano zbiorcze dane na temat najpowszechniej alergizujących pokarmów, tj. pszenica, mleko krowie, soja, jaja kurze, ryby, skorupiaki i owoce morza oraz orzechy. Określono częstość zgłaszania alergii na mleko krowie na poziomie 6%, jaja kurze 2,5%, pszenicę 3,6%, soję 0,4%, orzeszki ziemne 1,3 %, orzechy 2,2%, ryby 1,3%. Obserwowana częstotliwość występowania alergii na pokarmy istotnie spada, jeśli wymagamy potwierdzenia wywiadu próbą prowokacji i wynosi odpowiednio na mleko krowie 0,6%, na jaja kurze 0,2%, na pszenicę 0,1%, soję 0,3%, orzeszki ziemne 0,2 %, orzechy 0,5%, rybę 0,1%, owoce morza 0,1%. Powyższe szacunki powstały na podstawie podsumowania badań opublikowanych w Europie w latach 2000-2012. Do najsilniej uczulających pokarmów wśród osób dorosłych zalicza się m.in.: orzechy laskowe, orzechy ziemne, jaja kurze, cytrusy, seler, pomidory, ryby i owoce morza.

Czym są alergeny?

Alergenami nazywamy białka pochodzenia zwierzęcego, roślinnego, a także te pochodzące z grzybów, które po wniknięciu do organizmu powodują wystąpienie reakcji uczuleniowej. O alergenach pokarmowych mówimy, jeżeli dostały się one przez przewód pokarmowy (wyróżniamy także alergeny wziewne, dostające się do organizmu przez drogi oddechowe i alergeny kontaktowe dostające się poprzez skórę). Natychmiastowa alergia pokarmowa nie rozwija się po jednorazowym kontakcie z danym alergenem, nie można również mieć alergii na produkt, którego nigdy wcześniej się nie spożywało, ponieważ to dopiero w kolejnym kontakcie układu immunologicznego z alergenem może dojść do patologicznej reakcji organizmu, czyli nadprodukcji przeciwciał IgE (Immunoglobulina E) oraz wydzielenia mediatorów reakcji alergicznej (np. histaminy), co w konsekwencji prowadzi do ujawnienia się objawów alergicznych. Nasilenie objawów alergii pokarmowej zależy od ilości spożytego alergenu, stopnia odpowiedzi immunologicznej oraz ilości wytworzonych mediatorów. U dzieci objawy pojawiają się nawet po spożyciu śladowych ilościach alergenu, natomiast u dorosłych zwykle potrzebne jest około 10g uczulającego białka, chociaż nie jest to regułą. Objawy mogą pojawić się również wtedy, gdy spożyciu alergenu towarzyszy intensywna aktywność fizyczna. Zawsze w alergiach IgE-zależnych objawy będą pojawiać się natychmiastowo, czyli w ciągu kilku minut do kilku godzin od spożycia produktu, który stanowi alergen. W przypadku nieumyślnego spożycia alergenu możesz skorzystać z teleporady, na której lekarz online podpowie Ci jakie działania należy podjęć.

Czynniki ryzyka wystąpienia alergii pokarmowej

W rozwoju alergii pokarmowej największe znaczenie mają uwarunkowania genetyczne. Ryzyko wystąpienia alergii u dzieci zdrowych rodziców ocenia się na 5-15%, natomiast w przypadku, gdy jedno z rodziców jest chore prawdopodobieństwo pojawienia się alergii wzrasta do 40%, a wówczas, gdy oboje rodzice są chorzy ryzyko waha się od 60 do 80%. Inne czynniki ryzyka wystąpienia alergii pokarmowej prezentują się następująco:

• ciężkie atopowe zapalenie skóry u dziecka w pierwszych 3 miesiącach życia;
• wiek dziecka – uczulenie na pokarmy jest częstsze u najmłodszych dzieci, a im dziecko jest starsze, tym mniejsze prawdopodobieństwo wystąpienia alergii pokarmowej;
• uczulenie na pokarm u dziecka w przeszłości (objawy alergii mogą powrócić) oraz obecne uczulenie na inne alergeny np. na pyłki roślin;
• astma oskrzelowa nierzadko współwystępuje u dziecka z alergią pokarmową, wówczas objawy są cięższe;
• zanieczyszczenie powietrza oraz palenie papierosów (także bierne palenie) sprzyjają wystąpieniu alergii;
• jednym z ważniejszych czynników sprzyjających rozwojowi choroby alergicznej jest także uszkodzenie bariery jelitowej, najczęściej przez wirusy i bakterie, stosowanie dostępnych na receptę antybiotyków itd.;
• ponadto wskazuje się na powiązania nadreaktywności układu immunologicznego z nadmierną higieną, która to miałaby sprawiać, że organizm zamiast walczyć z patogenami, zwalcza białka obecne w otoczeniu.

Mechanizm powstawania alergii

Proces uczulania się na określony alergen można podzielić na dwie fazy. Faza pierwsza to faza uczulenia, która następuje po pierwszym kontakcie organizmu z alergenem. Komórki układu immunologicznego obecne w skórze i błonach śluzowych, zwane makrofagami, uznają go za niebezpieczny czynnik. Taka informacja zostaje przekazana obecnym we krwi limfocytom B, które następnie przekształcają się w plazmocyty i wytwarzają przeciwciała IgE, wiążące się z mastocytami, których zadaniem jest zareagować na ten uznany za niebezpieczny czynnik przy następnym kontakcie. Jednocześnie limfocyty T, przechowują pamięć o alergenie. Pierwsza faza uczulenia przebiega bezobjawowo, a osoba uczulona nawet nie wie, że właśnie jego organizm uznał przykładowy pyłek brzozy za coś groźnego i przygotował się do obrony przeciwko niemu w kolejnym kontakcie.

W fazie drugiej wspomniane powyżej mastocyty (komórki tuczne), zawierają na swojej powierzchni receptory dla przeciwciał IgE. Następny kontakt z alergenem powoduje związanie dwóch cząsteczek IgE na powierzchni mastocytu, co jest dla niego sygnałem, że ,,wróg” zaatakował organizm po raz kolejny. Następuje wówczas uwolnienie z komórek tucznych substancji odpowiedzialnych za symptomy uczulenia, a związki tj. heparyna czy histamina wywołują wczesną fazę alergii, która może objawić się wysypką, biegunką , katarem, utrudnionym oddychaniem itp. Pod wpływem kontaktu z alergenem mastocyty zaczynają produkować czynniki zapalne, które są uwalniane dopiero po kilku godzinach. Wtedy następuje późna faza alergii, charakteryzująca się powstaniem stanu zapalnego i nawrotem objawów wczesnej fazy. Drugi kontakt z substancją uznaną za groźną tylko utrwala reakcję alergiczną, natomiast częste działanie alergenu może prowadzić do przejścia alergii w fazę przewlekłą.

Objawy alergii

Alergia może być przyczyną wielu różnych objawów, choć nie wszystkie bezpośrednio sugerują swój związek z alergenami w żywności. Wyróżniamy objawy natychmiastowe, które pojawiają się w kilka minut do 2 godzin od zjedzenia pokarmu oraz objawy opóźnione mogące pojawiać się dopiero po kilku godzinach lub nawet dniach od spożycia alergenu. Najczęstszymi objawami są jednak manifestacje ze strony układu pokarmowego, tj. biegunka, wymioty, zgaga, wzdęcia, zaparcia, mdłości, odbijanie. Inne częste objawy to m.in.:

• obrzęk- spowodowany rozszerzeniem i zwiększeniem przepuszczalności naczyń oraz przesączaniem osocza przez naczynia włosowate do tkanek;
• skurcz mięśniówki gładkiej, które mogą prowadzić do skurczu oskrzeli;
• zwiększone wydzielanie w obrębie błon śluzowych;
• reakcje miejscowe, np. katar sienny, pokrzywka.

Ponadto objawy alergiczne możemy podzielić w zależności od układu bądź narządku, który dotykają:

• ze strony powłok ciała (objawy skórne stanowią 45% wszystkich objawów nadwrażliwości pokarmowych, są one najbardziej specyficzne i intuicyjnie najszybciej wiążemy je z spożytym pokarmem). Najczęściej występują także u dzieci, dzięki czemu można szybko reagować. Alergię lub nietolerancję pokarmową powinniśmy podejrzewać zawsze wtedy, gdy na skórze pojawią się: wysypka, swędzenie, rumienie, grudki obrzękowe, bąble pokrzywkowe, obrzęki, atopowe zapalenie skóry;
• ze strony błon śluzowych to: zapalenie błony śluzowej nosa lub jamy ustnej, katar, kichanie, zatkany nos, łzawienie, swędzenie nosa i oczu;
• ze strony układu krążenia to: ból i kłucie w sercu, duszność, dłuższe lub krótsze zatrzymywanie akcji serca, krótkie utraty świadomości, wzrost ciśnienia krwi, kołatanie serca;
• ze strony układu oddechowego to: przewlekły katar, kaszel , nieżyt nosa, astma , zapalenie płuc, trudności w oddychaniu;
• ze strony centralnego układu nerwowego (CUN) to: bóle głowy, migreny , zaburzenia snu, przewlekłe zmęczenie, zaburzenia koncentracji, drażliwość, szum w głowie, senność.

Wstrząs anafilaktyczny

Najbardziej niebezpiecznym objawem alergii pokarmowej może być wstrząs anafilaktyczny, który bezpośrednio zagraża życiu. Charakteryzuje się on zawrotami głowy , silnym osłabieniem, skróconym świszczącym oddechem, kołataniem serca, chrypką, kaszlem , nudnościami i wymiotami , bólem głowy i/lub brzucha, zaburzeniami rytmu, zawału i nagłego wstrzymania pracy serca (głównie u osób z chorobami serca), dusznościami, ponadto towarzyszy mu nagły spadek ciśnienia krwi, który zagraża życiu. Wstrząs anafilaktyczny jest rodzajem wstrząsu dystrybucyjnego. Polega on na poszerzeniu naczyń krwionośnych, w następstwie czego dochodzi do zmniejszenia wolemii (całkowita objętość krwi może być taka sama lub zwiększona). Leczenie wstrząsu anafilaktycznego to przede wszystkim jak najszybsza iniekcja adrenaliny w przednio-boczną powierzchnię uda. Wstrząs anafilaktyczny występuje co roku u około 1–3% osób i częstszy jest u osób młodych oraz kobiet. Pożywienie stanowi 31% przyczyny anafilakcji u dorosłych. Wstrząs anafilaktyczny rozpoznaje się na podstawie szczególnie szybko przebiegających, gwałtownych, charakterystycznych objawów połączonych często ze spadkiem ciśnienia tętniczego. Warto pamiętać, że wstrząs anafilaktyczny można pomylić z innymi chorobami, np. napadem astmy oskrzelowej czy zatruciem pokarmowym. Najpoważniejszym skutkiem reakcji anafilaktycznej jest śmierć.

Anafilaksja indukowana wysiłkiem

Niektórzy pacjenci mają objawy alergii pokarmowej w postaci pokrzywki, obrzęku naczynioruchowego lub wstrząsu anafilaktycznego tylko wówczas, gdy zaraz po zjedzeniu uczulającego produktu następuje aktywność fizyczna . Jest to tak zwana anafilaksja indukowana wysiłkiem. W większości przypadków czynnikiem sprawczym jest alergen pokarmowy z reguły dobrze tolerowany przez dziecko, pod warunkiem, że zaraz po zjedzeniu nie jest ono aktywne fizycznie. Najczęstszymi alergenami pokarmowymi wywołującymi taką reakcję są gluten, skorupiaki oraz seler.

Wielka ósemka alergenów

Istnieje ponad 170 pokarmów, które według doniesień wywołują reakcję alergiczną, jednak za ponad 90% z nich odpowiada 8 określonych rodzajów żywności. Do wielkiej ósemki alergenów zaliczamy mleko, jajka, orzeszki ziemne, orzechy, pszenica, soja, ryby i skorupiaki. Do niedawna alergia na białka orzeszków ziemnych (arachidowych) była diagnozowana głównie w USA, jednak obecnie stanowi ona poważny problem wśród pacjentów na całym świecie, w tym w populacji europejskiej. Orzeszki ziemne, zwane arachidowymi, czy też fistaszkami, zawierają cały szereg uczulających białek, do których zaliczamy:

• Ara h 1 (7s globuliny);
• Ara h 2 (2s albuminy);
• Ara h 3 (11s globuliny);
• Ara h 6 (2s albuminy);
• Białka Ara h 8 z rodziny PR-10;
• Ara h 9 z rodziny nsLTP;
• Profilina i oleozyny.

Manifestacja alergii na białka orzeszków ziemnych obejmuje głównie: zespół alergii jamy ustnej, zaczerwienienie i świąd skóry, nudności i wymioty, biegunkę, obrzęk naczynioruchowy, skurcz oskrzeli i obrzęk krtani oraz spadek ciśnienia tętniczego, a u części pacjentów obserwowany jest także wstrząs anafilaktyczny.

Nieprawidłowe reakcje obserwuje się również na białka orzechów laskowych, które stają się jednym z najczęściej zgłaszanych przypadków alergii pokarmowej w populacji dorosłych osób w Europie. Najczęściej obserwowane są objawy to manifestacje ze strony układu oddechowego, choć możliwe jest także występowanie dysfunkcji w obrębie układu pokarmowego czy powłok ciała. Dominującym alergenem w orzechach laskowych jest białko Cor a 1 z rodziny PR-10. Oprócz tego za alergię pokarmową odpowiedzialne są:

• Cor a 9 (11s globuliny);
• Cor a 11 (7s globuliny);
• Cor a 14 (2s albuminy);
• Cor a 2 (profilina);
• Cor a 8 z rodziny nsLTP;
• Cor a 12 i 13 (oleozyny).

Warto pamiętać, że u wielu pacjentów występuje tzw. alergia krzyżowa na orzechy laskowe i pyłek brzozy, co jest spowodowane wysokim podobieństwem alergenów znajdujących się w obu tych gatunkach.

Alergia na białka mleka krowiego dotyczy zwłaszcza dzieci, jednak aktualnie z ooblemem tym spotyka się coraz większa liczba osób dorosłych. Należy zaznaczyć, że alergii pokarmowej nie wolno mylić z nietolerancją laktozy, gdyż schorzenie to jest spowodowane defektem metabolicznym, a mianowicie brakiem enzymu – laktazy, a nie mechanizmem immunologicznym. Mleko krowie zawiera około 30 różnych białek, z których reakcje alergiczne wywołują najczęściej białka przedstawione poniżej:

• kazeina (Bos d 8), w której zawarte są frakcje: αS1, αs2, β, κ oraz γ (Bos d 9, Bos d 10;
• Bos d 11, Bos d 12, Bos d γ), α-laktoalbumina (Bos d 4);
• β-laktoglobulina (Bos d 5);
• albumina surowicza (Bos d 6);
• laktoferyna (Bos d LFa).

Alergia na białka mleka krowiego zazwyczaj opiera się o mechanizm IgE-zależny, który powoduje nieprawidłowe reakcje skórne oraz dysfunkcje ze strony układu oddechowego i pokarmowego. Z uwagi na możliwość wystąpienia reakcji krzyżowych, pacjenci z alergią na białka mleka krowiego nie powinni spożywać mleka pochodzącego od innych gatunków, np. mleka koziego.

Manifestacja objawów alergii pokarmowej po spożyciu jajek kurzych jest zwykle podobna do objawów występujących w przypadku spożycia mleka krowiego przez osoby na nie uczulone. Dochodzi więc do pojawienia się zmian skórnych oraz nieprawidłowych reakcji na poziomie układu pokarmowego i oddechowego. Do alergizujących białek jaja kurzego zalicza się:

• owomukoid (Gal d 1);
• owoalbuminę (Gal d 2);
• transferynę (Gal d 3);
• lizozym (Gal d 4);
• albuminę surowiczą (Gal d 5).

Alergia na białka ryb i owoców morza oparta jest najczęściej na mechanizmie IgE-zależnym. Najpowszechniej opisywanym alergenem znajdującym się w rybach jest parwalbumina (Gad c 1). Choć białko to jest obecne w mięśniach dorsza bałtyckiego, alergicy z powodu ryzyka wystąpienia reakcji krzyżowych nie powinni spożywać także poniżej wymienionych gatunków:

• węgorz;
• karp;
• sardynki;
• śledź;
• szprotki.

Należy zauważyć, że alergia na białka ryb może mieć postać pokarmową, ale także wziewną. Nadwrażliwi pacjenci często skarżą się na dokuczliwe objawy nawet po wdychaniu oparów powstających przy przygotowaniu potraw z ryb lub podczas pracy w przetwórstwie ryb. Wśród wszystkich owoców morza, najczęściej alergię pokarmową wywołują krewetki. Zawarta w ich mięśniach tropomiozyna powoduje szereg nieprawidłowych reakcji skórnych oraz objawów ze strony układu pokarmowego.

Alergia na pszenicę. Pszenica zawiera cały szereg alergenów, z których największe znaczenie ma białko tri a 14, określane jako panalergen. Panalergeny należy rozumieć jako alergeny o podobnej budowie i występujące w wielu niezależnych źródłach. Są one decydującą przyczyną tzw. reakcji krzyżowych. Alergia na białka pszenicy może mieć postać:

• alergii na pyłki pszenicy;
• alergii pokarmowej;
• astmy;
• reakcji anafilaktycznej.

Często obserwujemy uczulenie również na warzywa, a najczęściej jest to seler. Do alergenów zawartych w selerze zaliczamy:

• Api g 1;
• Api g 2 (prolaminy);
• Api g 3 (białko wiążące chlorofil);
• Api g 4 (profilina);
• Api g 5 (glikoproteina);
• Api g 6 (prolamina).

Po zjedzeniu selera nierzadko obserwuje się reakcje krzyżowe z alergenami pyłku brzozy, marchwi, a także z niektórymi przyprawami. W efekcie dochodzi do manifestacji objawów w postaci zespołu alergii jamy ustnej (OAS), możliwy jest także wstrząs anafilaktyczny, czyli najgroźniejsza reakcja ogólnoustrojowa z powodu alergii pokarmowej.

Reakcje krzyżowe

Układ odpornościowy niestety nie jest nieomylny i w pewnych sytuacjach może wywołać objawy reakcji alergicznej po kontakcie z innym alergenem niż ten, na który jest uczulony. Dzieje się tak wówczas, gdy dwa alergeny posiadają kompatybilną budowę chemiczną w co najmniej 70%. Dochodzi wtedy do tzw. reakcji krzyżowej, która może zachodzić nie tylko w zakresie alergii pokarmowych, lecz także pomiędzy alergenami pokarmowymi i wziewnymi lub kontaktowymi. Jeśli więc dziecko jest uczulone na dany produkt spożywczy, to może mieć objawy alergii również po innych pokarmach, które zawierają podobne do siebie budową białka, co nazywamy reakcją krzyżową. Dlatego też u pacjenta uczulonego na białko mleka krowiego może dojść do wyżej wspomnianej reakcji krzyżowej, po spożyciu np. mleka koziego, cielęciny czy wołowiny. Natomiast dziecko uczulone na orzechy laskowe może mieć symptomy także po zjedzeniu innych orzechów, a dziecko uczulone na krewetki może również patologicznie reagować po spożyciu kraba. Jeśli z kolei dziecko jest uczulone na jabłka, należy zwrócić uwagę na produkty należące do tej samej grupy, tj. morele, brzoskwinie, gruszki, czereśnie czy śliwki. Do najczęstszych reakcji krzyżowych należą:

• roztocza ze skorupiakami;
• pyłki brzozy z jabłkiem lub selerem, np. reakcja na jabłka, gdy pylą brzozy;
• lateks z cytrusami;
• mleko krowie z mlekiem innych ssaków;
• sierść kota z wieprzowiną;
• zarodniki grzybów z serami pleśniowymi;
• pszenica z innymi zbożami glutenowymi;
• jaja kurze z jajami innych gatunków, a także mięsem drobiowym lub pierzem ptaków.

Diagnostyka alergii

Jeśli odczuwamy dolegliwości i łączymy je ze spożywanym pokarmem powinniśmy skontaktować się z lekarzem online lub udać się do lekarza specjalisty. Alergolog rozpoczyna diagnostykę alergii pokarmowej od dokładnego wywiadu. Pacjent pytany jest o występujące objawy, stosowaną dietę oraz o przypadki alergii w najbliższej rodzinie, po takim wywiadzie lekarz kieruje pacjenta na dalsze badania. W przypadku diagnostyki laboratoryjnej alergii pokarmowej są to bezpieczne dla pacjenta oznaczenia alergenowo-specyficznej IgE. Natomiast w diagnostyce ambulatoryjnej stosuje się wykonywane w obecności lekarza, ze względu na niebezpieczeństwo dla osoby badanej, testy skórne oraz dosyć rzadko, próby prowokacyjne.

Testy na alergie pokarmowe z badań krwi. W przypadku większości alergii pokarmowych diagnostyka może przebiegać poprzez testy alergiczne opierające się o oznaczenie stężenia IgE całkowitego w surowicy krwi przeciwko określonym alergenom pokarmowym znajdującym się w konkretnych pokarmach. W tym przypadku badany nie musi przygotowywać się w szczególny sposób. Takie testy dają najbardziej szczegółowe i precyzyjne wyniki w diagnostyce alergicznej.

Punktowe testy skórne badają swoiste przeciwciała IgE znajdujące się w skórze. Kroplę roztworu z alergenem nakłada się na oczyszczoną skórę wewnętrznej strony przedramienia, a następnie wykonuje się w jej obrębie maleńkie nacięcie przy użyciu tzw. lancetu. Obok przeprowadza się testy kontrolne z użyciem histaminy (dodatnie) i roztworu soli fizjologicznej (ujemne). O pozytywnym wyniku testu na alergie pokarmowe będzie decydować średnica pęcherza powstałego w miejscu podania alergenu o 3 mm większa od tej uzyskanej z kontroli. Czas reakcji skóry na alergen wynosi ok. 20 minut. Wyróżniamy punktowe testy skórne z alergenami komercyjnymi, czyli wytwarzanymi seryjnie wystandaryzowanymi alergenami typowo powodującymi uczulenia oraz z alergenami natywnymi, czyli konkretnym, przyniesionym przez pacjenta pokarmem, który prawdopodobnie wywołał reakcję alergiczną. Testy z alergenami natywnymi wykonujemy zazwyczaj z surowymi warzywami i owocami lub z produktami odpowiednio przetworzonymi np. po ugotowaniu bądź upieczeniu.

Próba eliminacji i próba prowokacji. Próba eliminacji polega na całkowitym wyeliminowaniu z jadłospisu podejrzanego produktu spożywczego na określony czas (najczęściej dwa tygodnie). W tym czasie obserwuje się objawy i jeśli takowe ustąpią, lekarz zlecający taką próbę prosi o ponowne wprowadzenie pokarmu do diety. Nawrót takich samych lub podobnych symptomów potwierdza alergię na uprzednio wykluczony pokarm. Skuteczność próby eliminacyjnej można zwiększyć, jeśli pacjent prowadzi dzienniczek żywieniowy, w którym zapisuje wszystkie spożyte produkty i występujące dolegliwości. Z kolei próba prowokacji wykonywana jest w warunkach szpitalnych, poprzez podawanie pacjentowi zwiększających się dawek alergenu oraz placebo (najczęściej w postaci kapsułek) aż do wystąpienia objawów. Konieczna jest hospitalizacja, ze względu na ryzyko wystąpienia wstrząsu anafilaktycznego, co wymaga szybkiej interwencji medycznej.

Alergologia molekularna jest najnowszym osiągnięciem diagnozowania chorób alergicznych, nazwana jest również diagnostyką komponentową. W zestawieniu z tradycyjnymi metodami diagnostycznymi, umożliwia ona ocenę swoistych przeciwciał E (sIgE), nie tylko przeciwko ekstraktom, czyli całym alergenom, lecz także wobec określonych molekuł (komponent budujących dany alergen). Pozwala to na stworzenie precyzyjnego profilu uczulenia pacjenta z chorobą alergiczną i dobranie jeszcze lepiej dopasowanego leczenia.

Test ALEX to największy panel molekularny, zawiera aż 295 alergenów w jednym teście, badanie wykonuje się bez przerywania stosowanego leczenia i można je wykonywać już od 6 miesiąca życia. Test ALEX to kompletna diagnostyka dla: alergenów wziewnych, sierści zwierząt, mikroorganizmów i zarodników pleśni, owadów i lateksu, jak również dla alergenów pokarmowych, w tym: owoców, warzyw, roślin strączkowych, orzechów, mleka, jaj, różnych gatunków mięs, ryb, owoców morza, a nawet przypraw czy protein zwierzęcych. Dokładniejsza znajomość uczulających alergenów pokarmowych wiąże się również ze wskazaniem możliwych źródeł, w których mogą być uczulające molekuły. Znajomość uczulających produktów, ogranicza konieczność eliminacji pokarmów według tzw. tablic reakcji krzyżowych, dzięki czemu nie trzeba wykluczać tak wielu pokarmów, co w praktyce oznacza znacznie mniej restrykcyjną dietę eliminacyjną.

Czy jest możliwe całkowite wyleczenie z alergii pokarmowej?

Podstawą leczenia alergii pokarmowej jest zastosowanie właściwej diety eliminacyjnej, czyli stałego lub czasowego wykluczenia z diety szkodliwego pokarmu. Dieta eliminacyjna może być stosowana w celach diagnostycznych, przed zidentyfikowaniem, które pokarmy są dla pacjenta źródłem alergenów, jest także zalecana w celach leczniczych, po zdiagnozowaniu przyczyny alergii, kiedy to z diety wyklucza się konkretne produkty odpowiedzialne za uczulenie. Brak poprawy po okresie wstępnym stosowanej diety eliminacyjnej może wskazywać na to, że:

• eliminowany pokarm nie był przyczyną obserwowanych objawów chorobowych;
• istnieją inne dodatkowe czynniki poza wyeliminowanym pokarmem, wywołujące objawy chorobowe;
• przyczyną objawów chorobowych jest inny składnik diety eliminacyjnej;
• pacjent nie przestrzegał diety eliminacyjnej, co mogło być wynikiem niewystarczającej edukacji pacjenta;
• współistnieją inne choroby wywołujące objawy podobne do alergii;
• oprócz alergii pokarmowej uwarunkowanej odpowiedzią immunologiczną zdarzają się reakcje anafilaktoidalne (pseudoalergiczne), wynikające ze spożycia produktów pokarmowych, w których występują naturalne salicylany, aminy biogenne czy dodatki pokarmowe.

Szacuje się, że około 30% pacjentów wyzbywa się alergii pokarmowej w ciągu 1-2 lat od rozpoczęcia unikania uczulających ich pokarmów (stosowania diety eliminacyjnej). Dotyczy to przede wszystkim dzieci, których większość „wyrasta” z alergii pokarmowej, co często dzieje się w przypadku alergii na białko mleka krowiego, gdzie u 85% małych pacjentów alergia na nie zanika w wieku 3 lat. Natomiast aż 80% dzieci uczulonych na orzechy arachidowe nie wyzbywa się alergii na nie w późniejszym okresie, co jest bezwzględnym wskazaniem do wykluczenia ich z diety. Wielu pacjentów z alergią pokarmową musi więc unikać uczulających ich pokarmów przez całe życie.