Wpływ fluoru na zdrowie człowieka

W organizmie człowieka fluor występuje w ilości około 3 mg/kg masy ciała, a zapotrzebowanie na ten pierwiastek zmienia się w zależności od wieku, płci i masy ciała. U dzieci 80% pobranego fluoru zostaje wykorzystane na potrzeby rosnących kości i zębów, z kolei u osób młodych oraz w średnim wieku około 50% fluoru jest zużytkowane do przebudowy kości. Dawka toksyczna wynosi powyżej 20 mg F/dobę. W 2003 roku Komisja Europejska opublikowała listę naturalnych składników obecnych w wodach mineralnych oraz ich dopuszczalne stężenie. Maksymalna zawartość fluoru została określona na 5 mg/l, a jej przekroczenie uznawane jest za niebezpieczne dla zdrowia. W Polsce najwyższe dopuszczalne stężenie fluoru w wodzie pitnej lub do celów gospodarczych wynosi 1,5 mg/l, natomiast wśród napojów produkowanych w Polsce, napoje z ekstraktem herbaty oraz niektóre wody mineralne mogą zawierać nawet do 1,39 mg F/l. Jednak analiza zawartości fluoru w diecie wykazała, że spożycie fluorków wraz z pewnymi produktami może występować poza zalecaną bezpieczną dawkę tego pierwiastku. Związki fluoru są wykorzystywane w wielu dziedzinach medycyny, jednak przede wszystkim preparaty fluorowe stosowane są w stomatologii, ze względu na swoje działanie przeciwpróchnicze.

Czym jest fluor?

Fluor jest pierwiastkiem o znacznym rozpowszechnieniu w przyrodzie. To niemetal, który zalicza się do jednych z najbardziej aktywnych pierwiastków. Ze względu na dużą aktywność chemiczną nie występuje w stanie wolnym, a w postaci licznych związków. Przede wszystkim jest on mikroelementem, a jego zawartość w ludzkim organizmie nie przekracza 0,01%. W temperaturze pokojowej jest trującym żółto-zielonym gazem o charakterystycznym ostrym, zapachu. Związki fluoru występują w przyrodzie powszechnie. Znajdują się w glebie, wodach gruntowych i powierzchniowych, powietrzu i organizmach żywych. Fluor w organizmie ludzkim pełni szereg istotnych funkcji. Jest niezbędny do prawidłowego rozwoju kości i zębów. Stymuluje powstawanie nowej tkanki kostnej i uczestniczy w przemianach fosforanu wapnia do apatytu, będącego głównym mineralnym składnikiem kości. Fluor zwiększa mineralizację tkanki zębów, ogranicza wzrost bakterii próchnicotwórczych, wspomaga remineralizacji i zwiększa odporność zębów na działanie kwaśnego środowiska w jamie ustnej, dzięki czemu zapobiega próchnicy. U dzieci, większość dostarczanego fluoru, wykorzystywana jest w procesach rozwojowych kości i zębów. U osób dorosłych natomiast, fluor potrzebny jest do przebudowy kości. Związki fluoru są wykorzystywane w stomatologii (m.in. są rekomendowane w profilaktyce domowej oraz profesjonalnej w gabinecie stomatologicznym, jako jedna z form zapobiegania próchnicy), w leczeniu przeciwnowotworowym oraz w leczeniu zakażeń układu moczowego (fluorochinolony na przykład ciprofloksacyna czy norfloksacyna).

Zawartość fluoru w ludzkim organizmie wynosi około 3 mg/kg masy ciała. Zapotrzebowanie na fluor zależy od wieku, płci i wagi. Niemowlętom w ich pierwszych miesiącach życia wystarcza ilość fluoru zawartego w mleku pochodzącym od matki. Za wystarczające spożycie fluoru:

• dla niemowląt w wieku 7-11 miesięcy uważa się wartość 0,5 mg/dobę;
• dla dzieci od 1 do 3 r.ż. – 0,7 mg/dobę;
• 4-6 r.ż. – 1 mg/dobę;
• 7-9 r.ż. – 1,2 mg/dobę;
• zarówno dla chłopców, jak i dziewczynek w wieku 10-12 lat, wystarczające spożycie fluoru osiąga wartość 2 mg/dobę;
• dla młodzieży do 18 lat – 3 mg/ dobę. Taka sama ilość fluoru będzie odpowiednia dla dorosłych kobiet, niezależnie od wieku, również kobiet ciężarnych i karmiących piersią.

Fluor złotym standardem w profilaktyce próchnicy

Próchnica jest chorobą wieloprzyczynową, powodującą zniszczenie twardych tkanek zęba. Próchnica w początkowym stadium uwidacznia się w postaci kredowobiałej plamy próchnicowej (tak zwana demineralizacja) i obejmuje po kolei szkliwo i zębinę, później natomiast dochodzi do ubytku tkanek twardych zęba. Próchnica nieprzekraczająca granicy szkliwno-zębinowej jest chorobą odwracalną, pod warunkiem, że zostanie wystarczająco wcześnie zdiagnozowana. Ważne jest wówczas wprowadzenie odpowiedniego postępowania leczniczo-profilaktycznego. Próchnica występuje zarówno u dzieci, jak i dorosłych; dotyczy części korzeniowej i koronowej oraz wszystkich powierzchni zębów mlecznych i stałych. Lokalizuje się na powierzchniach gładkich, ale najczęściej w bruzdach i zagłębieniach anatomicznych na powierzchni żującej, w okolicy szyjki zęba, wokół wypełnień – koron czy też przęseł mostów i na powierzchniach stycznych, czyli w tak zwanych miejscach retencyjnych, które są trudne do oczyszczania.

Wyróżnia się 4 składowe, które muszą wystąpić, aby rozwinęła się próchnica. Jest to obecność szczególnych szczepów bakteryjnych w jamie ustnej (bakterii próchnicotwórczych), podaż cukrów prostych w diecie, czas potrzebny do oddziaływania produktów przemiany metabolicznych cukrów przez bakterie próchnicotwórcze oraz podatność tkanek zęba na działanie kwasów. By powstała próchnica sam cukier nie wystarczy, potrzebne są również bakterie w płytce nazębnej, które są w stanie przekształcić cukier w kwas. To właśnie te kwasy rozpuszczają struktury szkliwa i zębiny. Bakterie jako substrat do produkcji kwasów mogą wykorzystywać m.in. sacharozę, glukozę, fruktozę czy laktozę, dostarczane codziennie w naszej diecie. Błonnik pokarmowy również zaliczany do węglowodanów, nie jest on metabolizowany przez bakterie, dlatego nie pełni roli cukru sprzyjającego próchnicy, ważne jest, aby dbać o jego odpowiednią podaż w diecie (zaleca się 25 g lub więcej błonnika na dzień dla zdrowej osoby dorosłej). Przez bakterie nie są również wykorzystywane takie składniki pokarmowe jak białka czy tłuszcze. By mogły zostać uznane za próchnicotwórcze, muszą posiadać pewne cechy – produkować kwasy na drodze fermentacji cukrów, dobrze tolerować kwaśne środowisko i tworzyć zewnątrzkomórkowe wielocukry. Istotną rolę w etiologii próchnicy ma płytka nazębna. Jest ona przykładem naturalnie występującego biofilmu, wyspecjalizowanej formy życia, niezwykle korzystnej dla drobnoustrojów. W skład tej struktury wchodzą wspomniane komórki bakterii, zarówno żywe, jak i martwe, otoczone wydzielanymi przez nie zewnątrzkomórkowymi wielocukrami i glikoproteinami występującymi naturalnie w ślinie, stanowiącymi około 30 objętości dojrzałej płytki. Jej formowanie rozpoczyna się już w kilka minut po oczyszczeniu zębów. Innym istotnym czynnikiem w rozwoju próchnicy jest zawartość śliny w jamie ustnej. Ślina oprócz powszechnie znanej roli jaką odgrywa w trawieniu pokarmów, jest podstawową barierą ochronną dla naszych zębów. Substancje zawarte w ślinie stabilizują pH, dzięki czemu po spożyciu pokarmów ślina z czasem przywraca właściwe pH w jamie ustnej, chroniąc tym samym nasze zęby przed tworzeniem się płytki nazębnej, a w konsekwencji przed próchnicą. Niektóre leki na receptę przyjmowane przez długi okres powodują niedobór śliny (suchość jamy ustnej). Do takich leków należą farmaceutyki rozszerzające oskrzela, leki moczopędne (najczęściej stosowane w niewydolności serca oraz innych chorobach układu krążenia, takich jak nadciśnienie tętnicze czy po przebytym zawale serca), leki przeciwdepresyjne, leki przeciwhistaminowe (stosowane w leczeniu alergii), leki przeciwbólowe (morfina, metadon, kodeina) oraz leki cytostatyczne.

Z dużej liczby mikroorganizmów, które zasiedlają jamę ustną (jest ich tam około pięćdziesiąt miliardów), najbardziej zaangażowane w wywoływanie i rozwój próchnicy zębów są paciorkowce jamy ustnej, głównie Streptococcus mutans i Streptococcus sobrinus, ale również Lactobacillus acidophillus. Ich szczególne znaczenie w patogenezie próchnicy wynika z faktu, że wykorzystują one sacharozę, a następnie wytwarzają budujące szkielet płytki nazębnej, rozpuszczalne i nierozpuszczalne w wodzie zewnątrzkomórkowe wielocukry zwane glukanami (dekstran i mutan). Lepki, nierozpuszczalny w wodzie mutan ułatwia adsorbowanie do powierzchni szkliwa bakterii, przez co doprowadza do wytworzenia połączenia między bakteriami i błoną nazębną. Bakterie przyczepiają się do powierzchni zębów przez zjawisko adherencji, zwiększając dzięki temu masę płytki nazębnej, która jest bezpośrednią przyczyną powstawania próchnicy. Gatunek Streptococcus mutans uznaje się za pierwotny patogen w etiologii próchnicy szkliwa, cementu korzeniowego i próchnicy „butelkowej” u niemowląt (usypianie niemowlęcia słodkim pokarmem lub napojem). Przypisuje mu się też udział w zapoczątkowaniu procesu próchnicowego w bruzdach i na powierzchniach stycznych. Streptococcus sobrinus odpowiedzialny jest przypuszczalnie za próchnicę powierzchni gładkich. Drobnoustroje z rodzaju Lactobacillus uważa się za istotne w dalszym rozwoju próchnicy, czyli w przejściu próchnicy początkowej w stadium ubytku. Streptococcus salivarius jako pierwszy zasiedla jamę ustną niemowlęcia już w ciągu pierwszego dnia po urodzeniu. Streptococcus sangius pojawia się w trakcie wyrzynania zębów mlecznych w okresie roku po urodzeniu. Natomiast Streptococcus mutans u niemowląt pojawia się dopiero w późniejszym okresie i przenoszony jest za pośrednictwem śliny. Na samym końcu po uformowaniu się okolicy przyszyjkowej dochodzi do zasiedlania się w kieszonkach przyzębnych drobnoustrojów beztlenowych.

Mechanizm procesu chorobowego jest taki sam we wszystkich rodzajach próchnicy. Utrata składników mineralnych, czyli ucieczka fosforanów wapnia i węglanów do śliny (demineralizacja) pod wpływem kwasów produkowanych przez bakterie z wielocukrów zewnątrzkomórkowych i wewnątrzkomórkowych. Demineralizacja ma miejsce, gdy pH śliny spadnie poniżej 5,5. Gdy pH wzrasta do obojętnego, następuje remineralizacja tkanek zęba, czyli wnikanie ze śliny jonów wapnia, fosforanu i fluoru. Wykres zmiany pH w naszej jamie ustnej przedstawia Krzywa Stephana, obrazując w jakim czasie neutralizowane są kwasy w płytce nazębnej. Na szybkość neutralizacji pokarmów wpływa m.in. częstość ich spożywania, lepkość produktów oraz stopień ich przetworzenia. pH poniżej 5,5 to tak zwane pH krytyczne dla hydroksyapatytów, przy którym następuje uszkodzenie szkliwa co długotrwale może przyczynić się do powstania próchnicy. Dlatego tak ważna jest szybka neutralizacja kwasów po posiłku dla utrzymania zdrowia zębów. W tym celu dobrze sprawdzi się przepłukanie zębów płynem do płukania jamy ustnej albo wodą, lub jeżeli to możliwe szczotkowanie zębów po każdym posiłku. Szczotkowanie zębów pozwoli oczyścić powierzchnię z resztek pokarmu i zneutralizować pH. Bardzo ważne jest również, by do codziennej higieny jamy ustnej stosować pasty zawierające substancje działające przeciwbakteryjnie i wspomagające remineralizację takie jak fluor i arginina. W tym duecie fluor oddziałuje na powierzchnię zęba, natomiast arginina wpływa na płytkę nazębną. Arginina działa w sposób synergiczny z fluorem. Podwyższa poziom pH poprzez neutralizację kwasów wytwarzanych przez bakterie po spożyciu cukru podwyższając jednocześnie tym samym poziom amoniaku. Ponadto arginina w połączeniu z fluorem i wapniem pomaga w uzyskaniu naturalnej flory bakteryjnej. Jednak w przypadku, gdy dojdzie do infekcji ustno-twarzowej patogennymi drobnoustrojami wymagane jest szybkie podjęcie odpowiedniego leczenia, ponieważ nieleczone infekcje bakteryjne mogą prowadzić do ciężkich powikłań, takich jak zapalenie kości i szpiku, ropień mózgu, niedrożność dróg oddechowych, zakażenie tętnic szyjnych, zapalenie zatok, posocznica, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, zakrzepica zatoki jamistej, ropień oczodołu i utrata wzroku. Do metod leczenia infekcji ustno-twarzowych zalicza się interwencję chirurgiczną, leczenie endodontyczne (znane jako kanałowe) oraz antybiotykoterapię. Na niezbędne w drodze leczenia infekcji bakteryjnej antybiotyki możesz za pomocą naszej strony szybko uzyskać elektroniczną receptę, a cała procedura nie zajmie Ci więcej niż kilka minut.

Mechanizm działania fluoru

Fluor jest niezwykle ważnym związkiem, który posiada wielokierunkowe działanie profilaktyczne na nasze zęby. Jony fluoru, posiadając silne powinowactwo do wapnia, reagują z hydroksyapatytami szkliwa, wchodząc w miejsce jonów wodorotlenowych. W wyniku reakcji wymiany hydroksyapatyty szkliwa przekształcają się we fluoroapatyty, które mają znacznie lepsze właściwości krystaliczne niż hydroksyapatyty, prze co są słabiej rozpuszczalne w kwasach. Nie wywołuje to żadnych zmian w szkliwie czy to w zakresie jego morfologii, czy też twardości. Obecnie przyjmuje się powszechnie, że głównym mechanizmem działania fluoru jest jego miejscowe oddziaływanie na procesy remineralizacyjno-demineralizacyjne po wyrznięciu się zęba. Drobne uszkodzenia szkliwa mogą przy dostarczeniu fluorków z zewnątrz ulec powtórnej mineralizacji, dzięki czemu nie dojdzie do progresji procesu próchnicowego. Według najnowszych badań to właśnie profilaktyka ma najbardziej wyraźny wpływ przeciw próchnicy. Niezbędny jest dlatego stan dopływ nawet niewielkich ilości jonów fluorkowych do środowiska w naszej jamie ustnej. Dochodzi do tego przede wszystkim za pośrednictwem past, które zawierają fluor. Ilość powstałego fluoroapatytu i fluorku wapnia zależy od stężenia fluoru zastosowanego przez pacjenta oraz jego pH. Przy niskiej zawartości fluoru (to jest mniej niż 50 ppm) i kwaśnym odczynie powstaje fluoroapatyt, a przy większej zawartości fluoru- więcej niż 100 ppm)- fluorek wapnia, którego ilość zwiększa się przy niskim pH, gdyż wzrasta wtedy rozpuszczalność szkliwa i liczba jonów wapnia, z których powstaje.

Na powierzchni zęba, w zmianach próchnicowych i w płytce nazębnej tworzy się fluorek, który stanowi długotrwałe źródło fluoru przez stałe uwalnianie jonów fluoru, gdy nastąpi atak kwasów na powierzchnię zęba po dostarczeniu cukrów prostych i spadku pH. Promuje wówczas powstawanie fluoroapatytu i hamowanie demineralizacji. Powstający fluoroapatyt ma niższe pH krytyczne dla rozpuszczalności szkliwa- pH krytyczne dla szkliwa (a konkretnie hydroksyapatytu w kryształach szkliwa) wynosi 5,5, a dla fluoroapatytu 4,5. Ponadto bakterie używają enzymu enolazy, która pomaga w rozkładzie węglowodanów do kwasów po tym, jak nastąpi transport glukozy do wnętrza komórek bakteryjnych. Jest ona hamowana przez fluor, prawdopodobnie na skutek łączenia się fluoru z magnezem zawartym w tym enzymie, co wpływa na zmniejszenie produkcji kwasów podczas cyklu glikolizy beztlenowej. Dodatkowo fluor utrudnia transport glukozy przez błonę komórkową bakterii kwasotwórczych lub hamuje zdolność syntezy wielocukrów przez paciorkowce kwasotwórcze.

Zasady działania fluoru

Zasady działania fluoru:

1. Ogranicza wpływ bakterii próchnicotwórczych (dzięki czemu dochodzi do zmniejszenia produkcji kwasów produkowanych przez bakterie kariogenne i odkładania płytki bakteryjnej na powierzchniach zębów) Hamuje on przemiany metaboliczne węglowodanów w komórce bakteryjnej.
2. Hamuje demineralizację poprzez stałą obecność niskich stężeń jonów fluorkowych, co umożliwiają repozycję związków mineralnych traconych w czasie powtarzających się ataków kwasów z tworzeniem mniej podatnych na rozpuszczanie kryształów fluorohydroksyapatytu.
3. Wspomaga i przyspiesza remineralizację poprzez dostarczanie wyższych stężeń jonów fluorkowych, które zapewniają tworzenie związków fluorku wapnia (CaF2) stanowiącego rezerwuar jonów fluorkowych uwalnianych podczas działania kwasów na szkliwo. Stabilna warstwa fluoru tworzy się nieustannie na skutek codziennego stosowania past i płukanek z fluorem do higieny jamy ustnej. Przy codziennej podaży jonów fluoru w niskich stężeniach obecne w kryształach szkliwa jony magnezu i jony węglanowe są zastępowane m.in. przez jony fluorkowe powstają fluoroapatyty znacznie odporniejsze na działanie kwasów.
4. Fluorki dostarczane w wyższych stężeniach reagują ze szkliwem w odmienny sposób. Duże stężenia fluoru (np. w lakierach o zawartości procentowej fluorku sodu) dostarczane w krótkich okresach czasu powodują powstanie labilnej warstwy fluorku wapnia, który osadza się na szkliwie oraz w płytce nazębnej stanowiąc zapas fluoru. Jony fluorkowe są uwalniane podczas działania kwasów, a następnie wbudowują się w hydroksyapatyt.

Metody profilaktyki fluorkowej

Jednym z najprostszych sposobów ochrony zębów przed próchnicą jest profilaktyka. Profilaktykę fluorową dzielimy na egzogenną i endogenną. Fluoryzacja egzogenna zwana jest też fluoryzacją zewnętrzną lub miejscową. Polega ona na stosowaniu preparatów takich jak żele, pianki, lakiery i pasty do zębów o odpowiednim stężeniu fluoru. Pasty do zębów, płukanki, pianki, żele i lakiery zawierają różne stężenia związków fluoru. Mogą być stosowane w domu samodzielnie przez pacjenta (profilaktyka domowa) lub w gabinecie stomatologicznym (profilaktyka profesjonalna). Warunkiem skuteczności i bezpieczeństwa profilaktyki fluorkowej jest przestrzeganie zasady indywidualnego doboru metod profilaktycznych, z uwzględnieniem ekspozycji na związki fluoru pochodzące z różnych źródeł, wieku oraz poziomu ryzyka próchnicy.

Pedzlowanie (wcieranie) jest to wcieranie w zęby roztworów, żeli i lakierów fluorkowych. Przeprowadza je lekarz stomatolog lub higienistka (przeszkolona asystentka) w gabinecie. Do tego zabiegu stosuje się silniejsze preparaty fluorkowe. Lakiery fluorkowe utrzymują się na powierzchni szkliwa kilka godzin do kilku dni, zapewniając w ten sposób lepsze wchłanianie jonu fluorkowego do szkliwa. Najbardziej powszechną metodą jest szczotkowanie zębów specjalnymi roztworami z fluorem lub żelem w szkołach lub przedszkolach. Metodę tę stosuje się u dzieci od 6. roku życia. Dzieci otrzymują trochę preparatu lub żelu na szczoteczkę i szczotkują zęby okrężnymi ruchami przez określony czas. Metoda ta jest bardzo pożyteczna, gdyż łączy profilaktyczne wcieranie fluoru w zęby z nauką prawidłowego ich szczotkowania. Wyróżnia się również płukanie jamy ustnej roztworem fluorku sodu (metoda Torella). Stosuje się ją w niektórych krajach zbiorowo w szkołach i przedszkolach u dzieci powyżej 6. roku życia. Dzieci otrzymują wówczas w szklankach określoną ilość roztworu w czasie około dwóch lub trzech minut. Do innych metod kontaktowym zaliczamy codzienne szczotkowanie zębów fluorkowaną pastą, czyli ranne i wieczorne mycie zębów, stosowanie fluorkowanej nitki dentystycznej w celu oczyszczania powierzchni stycznych czy też gum do żucia. Szczotkowanie zębów z użyciem fluorkowanych past dwa lub trzy lub więcej razy w ciągu dnia jest najbardziej skuteczną metodą profilaktyki kontaktowej. Lekarz stomatolog może zalecić stosowanie past z wysoką zawartością fluoru wówczas, gdy powstają zmiany próchnicowe mimo codziennego, regularnego stosowania past do zębów o standardowym działaniu. Na skutek stosowania tych past koncentracja fluoru w jamie ustnej jest większa niż przy stosowaniu standardowych past. Osłabione zostają procesy demineralizacyjne, a nasilone remineralizacyjne, co w konsekwencji daje efekt kariostatyczny. Codzienne żucie gumy po posiłku może wpływać redukując na próchnicę ze względu na stymulację ślinianek do wydzielania śliny.

Szczotkowanie zębów wykonuje się dwukrotnie w ciągu dnia, rano i wieczorem po ostatnim posiłku, od momentu pojawienia się pierwszego zęba w jamie ustnej dziecka, Po oczyszczeniu zębów należy wypluwać pastę, a nie płukać jamy ustnej wodą, w wy- branych przypadkach można zastosować płukanie jamy ustnej płynem zawierającym fluorki; patrz niżej). W przypadku fluoryzacji endogennej fluor dostarczany jest do organizmu poprzez spożywanie konkretnych produktów (fluoryzacja mleka, soli kuchennej lub wody pitnej) a także prostych leków, takich jak tabletki i krople. Fluor wchłania się wówczas bardzo szybko, zwłaszcza w jelicie i żołądku. W osoczu krwi pojawia się nawet po połowie godziny od spożycia. Jest to bardzo istotne, ponieważ to właśnie drogą krwionośną fluor trafia do kości i zębów.

Pokarmy zawierające fluor

Podstawowym źródłem fluoru jest woda pitna, a także pasta do zębów z fluorem. Pierwiastek ten zawierają ponadto takie produkty jak: herbata, ryby, m.in. łosoś i sardynki, owoce morza, algi, mięso, sery. W obecnie proponowanej żywności dostępnej na rynku znajdujemy jedynie niewielką zawartość fluoru. Najczęściej jednak, zdarza się, że jego zwiększona ilość jest spotykana w niektórych gatunkach ryb i przetworów z nimi związanymi. Fluoru, jak już wcześniej zostało to wspomniane, można doszukać się również w naparach niektórych herbat na przykład czarnej herbaty liściastej. Obecnie, na polskim rynku produkty z dużą zawartością fluoru to przede wszystkim sardynki w oleju i konserwy, których bazę stanowią szprotki. Najczęściej wybieranymi źródłami tego pierwiastka są chociażby buraki, ogórki, bakłażany, sery podpuszczkowe, czosnek czy przetwory mięsne. W przypadku wód, wysoka zawartość fluoru jest zauważalna wyłącznie w niektórych wodach leczniczych.

Nadmiar fluoru

Przedawkowanie fluoru jest konsekwencją spożywania dużych ilości fluoryzowanej wody, jednak należy podkreślić, że w Europie tego typu woda nie jest dostępna dla konsumentów. Skutki nadmiaru fluoru w organizmie to przede wszystkim rozwój fluorozy, czyli rozmiękczenia i brązowego zabarwienia zębów oraz fluorozę kości szkieletowych. Może pojawić się łamliwość kości, bóle i sztywność stawów, stwardnienie ścięgien, uszkodzenie nerwów; zatrucie śmiertelne może powodować jednorazowa dawka powyżej 2,5 g. Do przyczyn narażenia na nadmierne ilości fluoru i zatrucia (zarówno ostrego jak i przewlekłego) zalicza się zbyt wysokie spożycie fluoru wraz z dietą oraz ekspozycję na szkodliwe związki fluoru w efekcie zanieczyszczenia środowiska. Ostre zatrucia fluorem u ludzi mogą być też spowodowane przypadkowym lub samobójczym spożyciem środków zawierających fluorki. Długotrwałe narażenie na większe niż zalecane dawki fluoru wpływa negatywnie na organizm. Fluor może się w nim kumulować, co w konsekwencji może prowadzić do wielu nieodwracalnych zmian. Nadmierna podaż fluoru może powodować uszkodzenia nerek w mechanizmie degeneracji nabłonka kanalików nerkowych, przerostu miąższu nerkowego, a nawet jego zaniku. Fluor w stężeniu toksycznym może uszkadzać wątrobę, powodując zmiany martwicze, a także zaburzać funkcję detoksykacyjną.

Związki fluoru są silnie neurotoksyczne, co w konsekwencji może prowadzić do zmian neurodegeneracyjnych w niektórych obszarach mózgu – móżdżek, hipokamp i kora mózgowa. Prowadzi to do pogorszenia zdolności uczenia się i zapamiętywania. Nadmierna podaż fluoru może także wpływać na narządy rodne, prowadząc do poronień czy niepłodności. Należy wiedzieć, że pomimo dobroczynnych właściwości fluoru jego długotrwałe stosowanie w dawkach przekraczających zalecaną ilość może być niebezpieczne dla zdrowia. Długotrwałe przyjmowanie fluoru osłabia również przyswajanie magnezu, prowadzić może do kruchości kości, a także częstszych złamań i osteoporozy. Dzieci używając past fluorem, powinny początkowo szczotkować zęby pod nadzorem rodziców. Myjąc zęby, często zamiast wypluwać pastę, połykają ją. Poza tym dawkują zbyt wielkie jej porcje – na szczoteczce nie powinno być więcej niż ilość wielkości ziarnka grochu. Poniżej 2 roku dzieci nie powinny w ogóle używać pasty zawierającej fluor. Dawki toksyczne fluoru przedstawiają się następująco:

• 1 mg F/kg m.c. – wczesne objawy zatrucia;
• 5 mg F/kg m.c. – prawdopodobna dawka toksyczna;
• 14 – 28 mg F/kg m.c. – dawka letalna (śmiertelna);
• 32 – 64 mg F/kg m.c. – pewna dawka letalna.

Po upływie godziny od spożycia 1 mg F/kg m.c. obserwuje się łagodne objawy żołądkowo-jelitowe: nudności, nadmierne ślinienie, ból żołądka, wymioty, biegunka. Zaburzenia żołądkowo-jelitowe spowodowane są powstawaniem w żołądku kwasu fluorowodorowego. Inne objawy: ból głowy, łzawienie, wydzielanie śluzu z nosa i ust, pocenie się i ogólne osłabienie. Objawy toksyczne mogą wystąpić w wyniku nieostrożnego miejscowego stosowania preparatów fluorkowych np. połknięcie preparatu fluorkowego. Po przedawkowaniu fluoru pojawiają się następujące objawy: patologiczne ze strony mięśni – skurcze kończyn, tężyczka, konwulsje, postępująca niewydolność serca (układu sercowo-naczyniowego), słabo wyczuwalny puls, niedociśnienie i arytmia serca, zaburzenia równowagi elektrolitowej (hipokalcemia – wywołana powinowactwem fluorków do kationów surowicy oraz hiperkaliemia – wywołana przez zmianę przepuszczalności błon komórkowych), rozwijająca się kwasica oddechowa na skutek depresji oddechowej, uszkodzenie nerek czy też utrata przytomności.

Fluoroza

Fluoroza może manifestować się jako jakościowy defekt szkliwa (hipomineralizacja) oraz w cięższych postaciach jako defekt ilościowy (hipoplazja). Istotą fluorozy jest podpowierzchniowa hipomineralizacja szkliwa, w obrębie której znajdują się pasma hipermineralizacji. Fluoroza może być spowodowane kumulacją czynników fluorkowych:

• suplementacja fluorkowa;
• fluor w indywidualnej diecie np. woda fluorkowa, sól;
• fluorkowanie pasty do zębów;
• miejscowe stosowanie wysoko stężonych roztworów fluorkowych podczas tworzenia szkliwa.

Dawka progowa to 0,1 mg F/kg m.c. na dzień. Zmiany fluorotyczne obejmują głównie zęby stałe, najczęściej zęby mineralizujące się najdłużej np. przedtrzonowce oraz okolice guzków, a ich intensywność zależy od dostarczonej dawki fluoru.

Literatura:

1. Hilt A., Daszkowska M., Wochna-Sobańska M.: Spostrzeżenia dotyczące stanu i potrzeb leczniczych uzębienia dzieci przedszkolnych w Łodzi. Nowa Stomatologia 2006, 1, 3-6.
2. Szczepańska J., Lubowidzka-Gontarek B., Pawłowska E. i wsp.: Czynniki ryzyka próchnicy związane z żywieniem, a liczebność bakterii próchnicotwórczych w ślinie dzieci w wieku 3 lat. Dental and Medical Problems 2008, 45, 2, 156-164.
3. Thorild I, Lindau B, Twetman S. Effect of maternal use of chewing gums containing xylitol, chlorhexidine or fluoride on mutans streptococci colonization in the mothers’ infant children. Oral Health and Preventive Dentistry 2003, 1, 1, 53-57.
4. Robinson C., Connell S., Kirkham J., Brookes S.J., Shore R.C., Smith A.M.: The effect of fluoride on the developing tooth. Caries Res.2004, 38, 268–276.
5. Kurdi MS. Chronic fl uorosis: The disease and its anaesthetic implications. Indian J Anaesth. 2016; 60: 157–162.
6. Ekstrand J., Ziegler E.E., Nelson S.E. Forman SJ. Absorption and retention of dietary and supplemental fluoride by infants. Adv. Dent. Res. 1994, 8, 175–180.
7. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 7 grudnia 2017 r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi. Dz.U. 2017 poz. 2294.
8. Dębiński A., Nowicka G., Sekuła W., Figurska K.: Zawartość fluoru w diecie populacji polskiej – próba oszacowania. Żyw. Człow. Metab. 2006, 4, 300–308.
9. Meler J., Meler G.: Fluoryzacja wody pitnej – wady i zalety. J. Elementol. 2006, 11, 379–387.
10. Bagińska J: Próchnica wczesna – problem nie tylko stomatologiczny. Nowa Stomatologia 2004; 3: 128-132.
11. Szczepańska J, Lubowiedzka B, Szydłowska B, Pawłowska E: Wpływ zwyczajów żywieniowych na ryzyko występowania próchnicy wczesnego dzieciństwa. Czas Stomatol 2007; LX(4): 249-256.