Astma oskrzelowa – czym jest? Przyczyny i metody leczenia

Astma oskrzelowa (dychawica oskrzelowa) jest przewlekłą, nieuleczalną zapalną chorobą dróg oddechowych, która prowadzi do ograniczenia wydolności dróg oddechowych w wyniku niekontrolowanych skurczów oskrzeli oraz gromadzenia się w nich gęstego śluzu. Choroba pojawia zwykle w dzieciństwie i trwa zazwyczaj przez całe życie, z okresami zaostrzeń i remisji. Astma oskrzelowa została uznana przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) za jedną z poważniejszych chorób cywilizacyjnych. Według Szacunków GINA (Global Initiative for Asthma, Światowa Strategia Rozpoznawania, Leczenia i Prewencji Astmy) z 2019 r. na astmę choruje ponad 300 mln ludzi na całym świecie. W Polsce liczba chorych – zarówno zdiagnozowanych, jak i niezdiagnozowanych, jest szacowana na ok. 4 mln. To choroba, której nie wolno bagatelizować – nie leczona lub leczona niewłaściwie może prowadzić do wielu powikłań. Śmiertelność z powodu astmy wynosi 20-40/100 tys. chorych i zależy od jakości opieki zdrowotnej.

Przyczyny i objawy astmy oskrzelowej

Według GINA (Global Inititive for Asthma, Światowa Inicjatywa na Rzecz Zwalczania Astmy) astma oskrzelowa jest to „heterogenna choroba, która zazwyczaj charakteryzuje się przewlekłym zapaleniem dróg oddechowych. Jest definiowana przez zespół objawów ze strony układu oddechowego jak świsty, duszności, ucisk w klatce piersiowej i kaszel, a objawy te zmieniają się w czasie i mają różne nasilenie. Towarzyszy im zmienne ograniczenie wydechowego przepływu powietrza (obturacja), która z czasem może stać się trwała”.

Objawy astmy oskrzelowej mogą pojawiać się i zanikać, mogą występować okresy nasilania się objawów i nasilenia obturacji dróg oddechowych, ale stan zapalny w drogach oskrzelowych trwa bez przerwy.

Przyczyny astmy oskrzelowej

Etiologia astmy jest wieloczynnikowa. Głównymi czynnikami, które przyczyniają się do wystąpienia astmy są: atopia (dziedzicznie uwarunkowana nadprodukcja immunoglobulin klasy E-IgE) oraz nadreaktywność oskrzeli (zwiększona tendencja oskrzeli do reagowania skurczem w warunkach narażenia na bodźce immunologiczne, chemiczne i fizyczne). Czynniki wpływające na ryzyko wystąpienia astmy oskrzelowej podzielono na czynniki ryzyka rozwoju tej choroby oraz czynniki wpływające na rozwój zaostrzeń. Do pierwszej grupy można zaliczyć czynniki genetyczne, które predysponują do rozwoju samej astmy lub nadreaktywności oskrzeli, oraz płeć i rasę. Ryzyko wystąpienia astmy ulega zwiększeniu u dzieci, których rodzice chorują na astmę, częściej występuje u bliźniąt jednojajowych niż u dwujajowych oraz u kobiet niż u mężczyzn. Bardzo dużą rolę w wystąpieniu napadu astmy oskrzelowej, odgrywają czynniki środowiskowe. Do grupy tej należą: alergeny zewnątrzpochodne (pyłki roślin, zarodniki grzybów pleśniowych), alergeny wewnątrzpochodne (roztocza kurzu domowego, alergeny zwierząt domowych), dym papierosowy (zarówno czynne jak i bierne palenie), infekcje wirusowe i bakteryjne, czynniki drażniące w miejscu pracy oraz zanieczyszczenia powietrza (w tym spaliny samochodowe). Obecność alergenu wywołującego lub nasilającego objawy astmy oskrzelowej może być zmienna, w związku z czym napady dolegliwości mogą pojawiać się o różnych porach i w zmiennych okolicznościach. Do innych czynników powodujących zaostrzenie astmy oskrzelowej należą: ćwiczenia fizyczne, choroba refluksowa przełyku, ciężkie przewlekłe zapalenie zatok obocznych nosa, otyłość, zaburzenia hormonalne, obturacyjny bezdech senny, nadczynność tarczycy, zimne powietrze, czynniki emocjonalne (śmiech, strach, stres) oraz niektóre leki (kwas acetylosalicylowy, niesteroidowe leki przeciwzapalne, beta – blokery) i niektóre produkty spożywcze. Istnieje kilka rodzajów astmy oskrzelowej – stosowane podziały tworzy się, biorąc pod uwagę etiologię, przebieg i ciężkość choroby oraz odpowiedź organizmu na leczenie.

Ze względu na etiologię wyróżnia się:

•  astmę alergiczną (zewnątrzpochodną), w rozwoju, której istotną rolę odgrywa alergia, najczęściej rozpoczyna się w dzieciństwie i towarzyszą jej atopowe zapalenie skóry, alergiczne zapalenie spojówek i alergiczny nieżyt nosa lub alergia pokarmowa,
• astmę niealergiczną (wewnątrzpochodną), w której nie stwierdza się udziału znanych alergenów w wyzwalaniu objawów choroby, może być powodowana powikłaniami po infekcjach układu oddechowego, występuje zwykle u osób dorosłych i ma charakter postępujący,
• astmę o późnym początku – zwykle jest to astma niealergiczna, występująca przede wszystkim u dorosłych kobiet,
• astmę z utrwaloną obturacją – u niektórych chorych, po wielu latach trwania choroby na skutek trwałej przebudowy ściany oskrzeli dochodzi do nieodwracalnego ich zwężenia,
• astmę współistniejącą z otyłością – u niektórych chorych z otyłością objawy astmy mogą być bardzo nasilone, pomimo niewielkiego stanu zapalnego w ścianie oskrzeli, często współwystępuje z innymi chorobami.

Biorąc pod uwagę przebieg i ciężkość choroby, wymienia się astmę sporadyczną, astmę przewlekłą lekką, astmę przewlekłą umiarkowaną i astmę przewlekłą ciężką. Podział ten uwzględnia nasilenie objawów, stopień ograniczenia przepływu powietrza w drogach oddechowych i zmienność parametrów czynności płuc, ale nie obejmuje odpowiedzi na leczenie i nie jest przydatny w monitorowaniu skuteczności leczenia. Ponadto stopień ciężkości astmy nie jest cechą stałą, może się zmieniać w trakcie trwania choroby, w ciągu miesięcy lub lat. Z kolei ze względu na stopień kontroli i reakcję organizmu na zastosowane leczenie oraz ocenę ryzyka chorobę można podzielić na: astmę w pełni kontrolowaną, astmę częściowo kontrolowaną i astmę niekontrolowaną. Stopień kontroli ustala się na podstawie oceny stanu zdrowia oraz kategorii ryzyka. Ocena stanu zdrowia z kolei opiera się na wywiadzie uzyskanym od pacjenta lub opiekuna, dotyczącym ostatnich 2 – 4 tygodni i spirometrii lub pomiarze szczytowego przepływu wydechowego (PEF). Klasyfikacja ta uwzględnia dolegliwości w ciągu dnia, ograniczenie aktywności fizycznej, objawy nocne (przebudzenia), konieczność sięgania po leki doraźne, czynność płuc FEV1 (natężona objętość wydechowa w trakcie pierwszej sekundy) oraz ilość zaostrzeń. Pełna kontrola astmy jest celem terapii, oznacza optymalny stan kliniczny pacjenta i najlepsze rokowanie.

Objawy astmy oskrzelowej

Głównymi objawami astmy oskrzelowej są wymienione w definicji:

• świszczący oddech;
• duszność;
• trudność w oddychaniu;
• uczucie uścisku w klatce piersiowej;
• kaszel (początkowo suchy, nieproduktywny, męczący, później z odkrztuszaniem wydzieliny).

Występowanie typowych objawów uzależnione jest od ciężkości napadu, czasu trwania, podatności na terapię i stopnia kontroli astmy. Inne rozpoznane objawy astmy to: sinica, nabrzmienie żył szyjnych, wytrzeszcz gałek ocznych, skóra chorego pokryta lepkim potem, ponadto u chorego występuje lęk przed uduszeniem, pobudzenie psychoruchowe, rozdrażnienie oraz niewydolność oddechowa.

W przypadku ostrego napadu astmy, głównymi symptomami zaostrzenia oprócz duszności wydechowej i kaszlu są: tachypnoe (ok. 30/min), tachykardia, hipotensja, uruchomienie dodatkowych mięśni oddechowych, lęk, pobudzenie, niepokój, zaburzenia świadomości, pacjent nie jest w stanie wypowiedzieć całego zdania lub nawet słowa.

Dolegliwości towarzyszące astmie oskrzelowej

Dolegliwości towarzyszące astmie oskrzelowej, najczęściej mają charakter napadowy – mogą wystąpić nagle, w trakcie snu, w wyniku stresu, po intensywnym wysiłku fizycznym, ale również na skutek infekcji lub wysokiego zanieczyszczenia powietrza. Typowe dla astmy jest występowanie objawów w nocy i nad ranem. Ponadto, nie u każdego astmatyka obserwuje się wymienione symptomy – zdarza się, że jedynym przejawem choroby jest kaszel. Dolegliwości o charakterze napadowym, jak uczucie duszności czy uciążliwy kaszel, ustępują zwykle dopiero po podaniu leków. Przy braku odpowiedniego leczenia, objawy astmy nasilają się, w konsekwencji prowadząc do trwałego upośledzenia pracy dróg oddechowych.

W przypadku występowania astmy, charakterystyczny jest jej rytm dobowy, z najbardziej dokuczliwymi objawami i największym upośledzeniem czynności płuc wcześnie rano. Szczególnie w słabo kontrolowanej astmie takie dolegliwości, jak kaszel i świsty, zaburzają sen. U niektórych pacjentów dominującym objawem jest kaszel, dlatego brak świstów lub duszności może opóźnić rozpoznanie tzw. wariantu kaszlowego astmy. Część pacjentów chorujących na astmę ma cechy reakcji zapalnej dotyczącej również górnych dróg oddechowych, dlatego bardzo pomocne jest zebranie starannego wywiadu w kierunku zapalenia zatok przynosowych, zatokowych bólów głowy, niedrożności nosa lub wycieku z nosa oraz utraty czucia zapachu.

Diagnostyka i leczenie astmy oskrzelowej

Rozpoznanie astmy jest przede wszystkim kliniczne i opiera się na prawidłowo przeprowadzonym wywiadzie lekarskim. Podejrzenie tej choroby należy powziąć u każdego chorego, który zgłasza w wywiadzie napadową duszność, występującą zwłaszcza we wczesnych godzinach porannych, towarzyszący jej suchy kaszel oraz epizody świszczącego oddechu. W wywiadzie powinny zostać też uwzględnione pytania dotyczące charakteru i częstości pojawiających się objawów, wpływu czynników prowokujących te objawy (np. wysiłek fizyczny, alergeny, czynniki drażniące, przyjmowanie niektórych leków). Ważne są także dane dotyczące chorób współtowarzyszących (szczególnie występowanie atopii u chorego i u jego rodziny), od kiedy pojawiają się objawy, a także informacje na temat dotychczasowego przebiegu choroby.

W ustaleniu rozpoznania astmy pomocne jest wykazanie obturacji dróg oddechowych przy użyciu spirometrii w celu pomiaru FEV1 (natężona objętość wydechowa pierwszosekundowa) i FVC (nasilona pojemność życiowa). Na podstawie tych parametrów ocenia się wystąpienie obturacji, jej ciężkość i możliwość jej odwrócenia. Jeśli spirometria jest niedostępna, można zastosować pomiar PEF (szczytowy przepływ oddechowy). Ocena tego wskaźnika może być wykonywana samodzielnie przez pacjenta za pomocą indywidualnych mierników przepływu wydechowego tzw. pikflometrów. Pacjentom, u których występują objawy należy zlecić pomiar szczytowego przepływu wdechowego wcześnie rano i przed położeniem się spać. Dobowa zmienność PEF większa niż 20% (najniższe wartości odnotowywane są zwykle nad ranem) ma wartość diagnostyczną, a zakres zmienności daje wskazówki dotyczące ciężkości choroby. Do badań spirometrycznych należy także test odwracalności obturacji, czyli próba rozkurczowa z zastosowaniem leku rozszerzającego oskrzela. Test ten polega na badaniu wskaźników wentylacji (FEV1 i FVC) w 10 i 20 minucie po wziewnym podaniu 400 µg salbutamolu. Za dodatni wynik testu (istotna poprawa) przyjmuje się wzrost FEV1 i/lub FVC powyżej 200 ml i 12% w stosunku do wartości wyjściowej. Wykazanie odwracalności obturacji oskrzeli daje podstawę do rozpoznania astmy oskrzelowej.

Astma zazwyczaj wiąże się z nadreaktywnością oskrzeli i zapaleniem dróg oddechowych, lecz nie są one konieczne lub wystarczające do rozpoznania astmy, gdyż mogą także występować w innych chorobach. Często pacjenci z objawami sugerującymi astmę mają prawidłową czynność płuc. W tych wypadkach, aby potwierdzić rozpoznanie astmy przydatne może być wykazanie nadreaktywności oskrzeli poprzez wykonanie testów prowokacji nieswoistej z histaminą lub metacholiną oraz testów prowokacji wysiłkiem.

Do innych badań pomocniczych wykorzystywanych w rozpoznaniu i monitorowaniu leczenia astmy oskrzelowej jest pomiar stężenia tlenku azotu (FeNO) w powietrzu wydychanym z oskrzeli.

Diagnozę może dodatkowo potwierdzić obecność atopii za pomocą testów skórnych albo wykazując podwyższone wartości IgE w surowicy krwi. Zdjęcie RTG klatki piersiowej jest często prawidłowe, ale czasami można potwierdzić zapadnięte płuca, gdy śluz zatyka duże oskrzele.

Leczenie astmy oskrzelowej

Astma jest chorobą przewlekłą, której na poziomie obecnej wiedzy medycznej nie można całkowicie wyleczyć, u większości pacjentów można jednak kontrolować jej objawy poprzez właściwie dobrane leczenie. Celem leczenia powinno być osiągnięcie i utrzymanie całkowitej kontroli nad chorobą. Skuteczne leczenie powinno skupiać się na opanowaniu objawów klinicznych (zarówno dziennych, jak i nocnych), utrzymywaniu normalnej aktywności życiowej pacjenta (w tym zdolności do wykonywania wysiłku fizycznego), utrzymywaniu czynności płuc na poziomie jak najbardziej zbliżonym do prawidłowego oraz zapobieganiu zaostrzeniom choroby.

Postępowanie z chorym na astmę obejmuje cały szereg interwencji niefarmakologicznych oraz sposobów leczenia farmakologicznego. W leczeniu astmy oskrzelowej odmienne jest postępowanie w ostrym napadzie astmy i poza stanem ostrym. W przypadku gdy zaskoczy Cię atak i obawiasz się, że nie będziesz w stanie właściwie pełnić swoich obowiązków np. w pracy możesz skorzystać z elektronicznego zwolnienia lekarskiego.

Leczenie stanu astmatycznego polega na:

• intensywnej terapii (monitorowanie czynności serca, krążenia, wentylacji płuc, gospodarki wodno-elektrolitowej);
• podawaniu tlenu;
• farmakoterapii;
• pomocy i umożliwieniu przyjęcia i ciągłego pozostawania w pozycji siedzącej;
• uspokojeniu chorego, zapewnieniu mu ciszy, spokoju i wsparcia.

W napadzie astmy należy unikać podawania leków przeciwkaszlowych, kwasu acetylosalicylowego i leków uspokajających. Leczenie przyczynowe polega na wyeliminowaniu lub czasowym unikaniu alergenów, ewentualnym odczulaniu i unikaniu infekcji. Dużą pomocą w leczeniu jest edukacja w tym zakresie.

Leki stosowane w leczeniu astmy, dostępne są na e-receptę, można je podzielić na kontrolujące przebieg choroby i doraźne. Leki kontrolujące przebieg choroby stosowane są w terapii przewlekłej, przyjmuje się je codziennie, a ich celem jest utrzymanie klinicznej kontroli nad przebiegiem choroby dzięki działaniu przeciwzapalnemu. Leki doraźne (tzw. interwencyjne) przyjmowane są w razie potrzeby szybkiego zniesienia skurczu oskrzeli i jego objawów podmiotowych.

Najbardziej efektywną metodą leczenia jest terapia wziewnymi glikokortykosteroidami (GKS). W przypadku większości pacjentów stale przyjmowane nawet niewielkie dawki są wystarczające. Ponadto, w terapii farmakologicznej osób chorych na astmę stosuje się również leki rozszerzające oskrzela. Najczęściej są to długo działające β2- mimetyki wziewne (LABA) lub krótko działające β2- mimetyki. Leki te stosuje się doraźnie, więc nie powinny być podstawą terapii farmakologicznej. Zgodnie z aktualnymi zaleceniami, preferowaną metodą leczenia doraźnego nagłych ataków duszności jest stosowanie małych dawek wziewnego glikokortykosteroidu z długo działającym β2- mimetykiem.

Dodatkowo astmę można leczyć stosując:

• GKS (glikokortykosteroidy) doustne (OCS);
• przeciwciała monoklonalne przeciwko IgE (omalizumab) i IL-5 (mepolizumab, reslizumab);
• termoplastykę oskrzeli.

Stosując leczenie farmakologiczne, u każdego pacjenta powinno się dążyć do osiągnięcia jak największej kontroli choroby – poprzez dostosowanie intensywności jej leczenia do nasilenia objawów, normalnej aktywności życiowej, oraz minimalizowania ryzyka zaostrzeń, utrwalonej obturacji oskrzeli i skutków niepożądanych leczenia. Ocena choroby (kontroli astmy) stanowi podstawę podejmowania decyzji dotyczących farmakoterapii. Dla usprawnienia procesu leczenia farmakologicznego skorzystaj z e-recepty, aby mieć ciągły dostęp do niezbędnych leków.

Obok leczenia farmakologicznego dla pacjentów z rozpoznaną astmą oskrzelową dużą rolę odgrywa leczenie niefarmakologiczne i zmiana stylu życia. Wszystkim pacjentom zaleca się:

• zaprzestanie palenia tytoniu oraz unikanie biernego narażenia na dym tytoniowy;
• unikanie leków prowokujących objawy astmy;
• zmniejszenie narażenia na alergeny wewnątrzdomowe i unikanie zanieczyszczeń powietrza;
• regularną aktywność fizyczną;
• stosowanie treningu technik oddychania;
• zmianę sposobu żywienia i ograniczenie spożycia alergenów pokarmowych w grupie osób ze zdiagnozowaną alergią pokarmową oraz redukcję masy ciała;
• wykonywanie szczepień ochronnych: przeciwko grypie u pacjentów z umiarkowanym i ciężkim stopniem astmy oraz przeciwko pneumokokom u dzieci i osób starszych;
• stosowanie aktywnych i relaksacyjnych technik radzenia sobie ze stresem, zwłaszcza w grupie osób, u których stres powoduje nasilenie objawów choroby.

Sposób leczenia astmy oskrzelowej jest dobierany indywidualnie dla danego pacjenta i zależy od jej stopnia nasilenia. Za pomocą znanych i dostępnych aktualnie metod leczenia astma oskrzelowa może być skutecznie leczona i w pełni kontrolowana. Duże znaczenie w leczeniu astmy oskrzelowej mają: wczesne jej rozpoznanie, leczenie farmakologiczne pod kontrolą specjalistów, rehabilitacja oraz akceptacja choroby przez pacjenta. Ponadto skuteczność leczenia w dużym stopniu zależy od edukacji chorego.

Jakość życia pacjenta z astmą oskrzelową

Jakość życia jest pojęciem wieloznacznym, które początkowo określano jako ocenę położenia życiowego dokonaną przez człowieka w wybranym czasie. Według definicji przyjętej przez Światową Organizację Zdrowia jakość życia określana jest jako „poczucie satysfakcji jednostek lub grup społecznych, wynikające ze świadomości zaspokojenia własnych potrzeb oraz postrzegania możliwości rozwoju jednostkowego i społecznego”.

Wraz z rozwojem badań nad jakością życia w aspekcie medycznym sformułowano definicję „jakości życia uwarunkowanej stanem zdrowia (HQRL – health related quality of life), określając ją jako funkcjonalny efekt choroby i jej leczenia postrzegany przez pacjenta”. Inaczej mówiąc, jakość życia można określić jako ocenę własnego położenia życiowego dokonaną przez pacjenta w okresie choroby i leczenia. Na jakość życia człowieka, zależną od jego stanu zdrowia, składają się: stan fizyczny i sprawność ruchowa, stan psychiczny, sytuacja społeczna i warunki ekonomiczne oraz doznania somatyczne (emocje), które pod wpływem procesów chorobowych ulegają zakłóceniu.

Badania jakości życia, mogą być dla lekarza istotnym wskaźnikiem oceny procesu terapeutycznego, zwłaszcza w chorobach przewlekłych, o szczególnym znaczeniu społecznym. Właściwe leczenie jest bowiem niezbędne do utrzymania dobrej jakości życia. Jedną z chorób przewlekłych, w której ocena jakości życia pacjentów może mieć kluczowe znaczenie w kształtowaniu opieki medycznej zmierzającej do ograniczenia następstw choroby jest astma oskrzelowa.

Przewlekły charakter astmy oskrzelowej i często bardzo różny jej przebieg, sprawia, że w znacznym stopniu ogranicza ona codzienne funkcjonowanie, życie chorych, wpływa negatywnie na stan fizyczny, emocjonalny i funkcjonowanie społeczne. Można powiedzieć, że astma oskrzelowa, może wpływać na ogólnie pojętą sytuację życiową chorego. Z kolei szereg czynników składających się na tę sytuację może wpływać na sam przebieg choroby. Objawy astmy nie tylko ograniczają aktywność fizyczną chorych, ale sprawiają też, że chorzy odbierają je jako sygnały niepokojących zmian w organizmie i zapowiedź niekorzystnych następstw, co powoduje dodatkowe obciążenia psychiczne. Można zatem powiedzieć, że pogorszenie jakości życia następuje szczególnie wtedy, gdy objawy choroby są źle kontrolowane, dlatego wszelkie wątpliwości odnośnie postępowania w chorobie najlepiej omówić na konsultacji z lekarzem online.

Zasadniczym problemem, jaki wywołuje astma oskrzelowa, jest przede wszystkim duże obciążenie spowodowane nie tylko ponoszonymi kosztami opieki medycznej, zmniejszeniem produktywności oraz codziennej aktywności, ale także ograniczeniem udziału chorych w życiu rodzinnym, jak i zawodowym. Napadowa duszność oraz męczący kaszel w znacznym stopniu wpływają na jakość życia chorych, co niewątpliwie powoduje spadek wydajności pracy i efektywności uczenia się oraz jest przyczyną częstej absencji chorobowej i dużej ilości świadczeń rentowych.

Astma może być przeszkodą w realizacji różnych dążeń i powodować konieczność rezygnacji z niektórych celów życiowych lub ich modyfikacji. Bywa też tak, że ogranicza możliwości realizacji celów zawodowych, utrudniając rozwój zawodowy czy awans, a niekiedy też powoduje przejście na rentę, wcześniejszą emeryturę czy konieczność skorzystania z elektronicznego zwolnienia. Chory w takiej sytuacji traci poczucie własnej wartości, czuje się zbędny w społeczeństwie. Brak możliwości wykonywania pracy zarobkowej nierzadko wiąże się z pogorszeniem sytuacji finansowej w rodzinie, a co za tym idzie może pogorszyć stan psychiczny pacjenta i potęgować uczucie przygnębienia i bezsilności. Natomiast jeśli opisany stan utrzymuje się długo, warto przeprowadzić wywiad z osobą wykwalifikowaną pod kątem depresji i wraz z lekarzem online rozważyć farmakoterapię odpowiednimi środkami, na które szybko uzyskasz e-receptę.

Chorzy na astmę, szczególnie w jej zaawansowanym stadium żyją w ciągłym poczuciu zagrożenia kolejnym zaostrzeniem choroby w postaci napadu duszności, co powoduje częstsze występowanie stanów lękowych i depresyjnych. Z kolei duszność może się nasilać w wyniku silnych emocji związanych z katastroficznymi myślami wywołującymi lęk przed zagrożeniem. Silne emocje wiążą się zwłaszcza z lękiem przed uduszeniem i śmiercią.

 Znaczenie czynników emocjonalnych oraz stopień ograniczenia aktywności społecznej mogą stać się jeszcze większe, gdy objawy astmy, takie jak: duszność, kaszel, lęk, nie zostaną wystarczająco opanowane. Dodatkowym czynnikiem niekorzystnym dla pacjenta jest nieprzewidywalny przebieg choroby. Świadomość czynników, które mają istotny wpływ na jakość życia pacjentów chorych na astmę jest niezwykle istotnym elementem w procesie leczenia. Posiadając taką wiedzę, można zastosować odpowiednio dobraną terapię bądź podjąć jej modyfikację, a co za tym idzie, również modyfikację w sposobie edukacji pacjenta poprzez dostosowanie jej do indywidualnych potrzeb chorego.

Na podstawie przeprowadzonych badań udowodniono, że podczas tworzenia terapii, jej modyfikacji, czy w trakcie procesów edukacyjnych, konieczne jest uwzględnienie czynników wpływających istotnie na jakość życia poszczególnych pacjentów tj. wiek, wykształcenie, stopień kontroli choroby. Wykazano również, że wiek powyżej 50 lat wpływa negatywnie na funkcjonowanie fizyczne oraz aktywność psychiczną pacjentów. Za konieczne należałoby też uznać uwzględnianie różnic wynikających z płci (np. różnic w sposobie i intensywności odczuwania objawów choroby przez kobiety). Wielu badaczy uważa, że kobiety chorujące na astmę cierpią bardziej w porównaniu z odczuciami mężczyzn i zwykle to kobiety częściej i dłużej przeżywają negatywne zdarzenia. Wśród mężczyzn można zauważyć bardziej pozytywne podejście do życia. Świadomość istnienia takiej odmienności może przyczynić się pozytywnie do przygotowania oraz wdrożenia sposobu leczenia i edukacji ukierunkowanej na potrzeby kobiet oraz na ich indywidualne odczuwanie choroby.

Wyniki badań pokazują także, że istotny wpływ na jakość życia chorych na astmę w zakresie funkcjonowania fizycznego i psychicznego ma wykształcenie. Im wyższy poziom wykształcenia, tym wyższa samoocena jakości życia. Można stąd wnioskować, że osoby z wyższym wykształceniem posiadają większą wiedzę i świadomość na temat choroby oraz potrafią lepiej kontrolować jej objawy.

Z kolei dla prawidłowego funkcjonowania sfery psychicznej człowieka ogromne znaczenie stanowi pomoc i wsparcie ze strony osób bliskich. Rodzina odgrywa niezastąpioną rolę w życiu każdego człowieka, co szczególnie widać w sytuacji choroby jednego z jej członków. Brak wsparcia ze strony najbliższych osób, przyjaciół i znajomych ma swoje przełożenie w przebiegu i jakości procesu leczenia osoby chorej.

Na stan psychoemocjonalny pacjenta bardzo często negatywny wpływ wywiera przewlekły charakter choroby. Badania wskazują, że czas trwania choroby wpływa na samoocenę jakości życia pacjentów. Dłuższy czas trwania choroby wpływa na gorszą ocenę jakości życia w zakresie funkcjonowania fizycznego oraz psychicznego.

Leczenie astmy polega w głównej mierze na opanowaniu objawów klinicznych zarówno dziennych jak i nocnych, utrzymywaniu normalnej aktywności życiowej pacjenta, zdolności do wykonywania wysiłków oraz utrzymanie czynności płuc na poziomie zbliżonym do normalnego. Badania wykazują, że istnieją istotne różnice w jakości życia chorych w zależności od stopnia kontroli astmy oskrzelowej. U pacjentów, u których stwierdza się obniżenie jakości życia, niezbędne jest wprowadzenie działań interwencyjnych, takich jak poradnictwo psychologiczne czy rehabilitacja. Działania te mogą pomóc w kontrolowaniu objawów choroby, między innymi poprzez stłumienie lęku związanego z pojawiającymi się dolegliwościami oraz świadomością, że choroba ma przewlekły, postępujący charakter. Uzyskanie całkowitej kontroli nad chorobą oznacza dla pacjenta nie tylko lepszy stan zdrowia, ale przede wszystkim dobrą jakość życia oraz normalne funkcjonowanie w życiu rodzinnym i społecznym.

Właściwe funkcjonowanie pacjenta z astmą oskrzelową, zachowanie sprawności i samodzielności w życiu mimo choroby możliwe jest jedynie wtedy, gdy będzie się on stosował do zasad właściwego trybu życia. Zasady te powinny zostać przekazane choremu z wypracowanym optymalnym dla niego planem terapii, a konsultacja lekarska online pozwoli zadbać o Twój komfort psychiczny związany z leczeniem i kontrolą astmy.

Literatura

1. NFZ o zdrowiu, astma, Warszawa, 2020, online: https://ezdrowie.gov.pl/5678 Kupryś-Lipińska I., Kuna P., Zmiany najnowszych wytycznych Leczenia i Prewencji Astmy – GINA 2014. Na co powinniśmy zwrócić uwagę?, „Pneumonologia i Alergologia Polska”, 2014.
2. Cegła B., Dowbór-Dzwonka A., Szynkiewicz E., Pielęgnowanie pacjentów w chorobach układu oddechowego w: Kędziora-Kornatowska K., Muszalik M., Krajewska-Kułak E., Wrońska I. (red.) Repetytorium z pielęgniarstwa, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2010.
3. Grzywa-Celińska A., Lachowska-Kotowska P., Prystupa A., Celiński R., Kotowski M., Astma i stan astmatyczny w codziennej praktyce lekarskiej, „Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu”, 2013.
4. Nowicki G. J., Prystupa A., Astma oskrzelowa, w: Ślusarska B., Marcinowicz L., Kocka K. (red.) Pielęgniarstwo rodzinne i opieka środowiskowa, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2019
5. Balińska-Miśkiewicz W., Diagnostyka i leczenie astmy oskrzelowej u osób dorosłych, „Farmakologia Polska”, 2009.
6. Książkiewicz A., Kwilosz E., Fornal R., Dworzańska E., Astma oskrzelowa – zasady rozpoznawania i leczenia choroby u pacjentów dorosłych i małych dzieci w oparciu o najnowsze dane, „Postępy Higieny i Medycyny Doświadczalnej”, 2020.
7. Latos M., Astma, anafilaksja i wstrząs anafilaktyczny w pielęgniarstwie ratunkowym, „Magazyn Pielęgniarki i Położnej”, 2018.
8. https://www.poradnikzdrowie.pl/zdrowie/uklad-oddechowy/astma-oskrzelowa-objawy-przyczyny-i-skuteczne-leczenie.
9. Raiston S. H., Penman I. D., Strachan M. W. J., Hobson R. P., Choroby układu oddechowego w: Davidson – Choroby wewnętrzne, t. 1, wyd. 23, red. Różański J., Wrocław 2020.
10. Macêdo TM, Freitas DA, Chaves GS, Holloway EA, Mendonça KM. Breathing exercises for children with asthma. Cochrane Database Syst Rev. 2016 Apr 12;4(4):CD011017. doi: 10.1002/14651858.CD011017.pub2. PMID: 27070225; PMCID: PMC7104663.
11. Kuna P., Rola lekarza pierwszego kontaktu w leczeniu astmy, „Pneumonologia i Alergologia Polska”, 2014.
12. Likońska A., Kowalski M., Chałubiński M., Zmiany w zaleceniach Światowej Inicjatywy na Rzecz zwalczania Astmy (GINA) 2019 – ważne modyfikacje sposobu leczenia, „Alergia, Astma, Immunologia”, 2019.
13. Dudzisz-Śledź M., Polanin J., Kaczanowska E., Milanowski J., Postępowanie w astmie oskrzelowej, „Medycyna Rodzinna”, 2004,
14. Ścibor M., Balcerzak B., Malinowska-Cieslik M., Czy środowisko może mieć wpływ na jakość życia pacjentów z astmą oskrzelową?, „Zdrowie Publiczne i Zarządzanie”, 2012.
15. Trzebiatowski J., Jakość życia w perspektywie nauk społecznych i medycznych – systematyzacja ujęć dedefinicyjnych, „Hygeia Public Health”, 2011.
16. Lewandowska K., Kuziemski K., Górska L., Wajda B., Jassem E., Słomiński J. M., Jakość życia u chorych na astmę oskrzelową, „Polska Medycyna Paliatywna” 2006,
17. Uchmanowicz I., Jankowska-Polańska B., Bronowicka A., Rosińczuk J., Determinanty jakości życia chorych na astmę oskrzelową, „Problemy Pielęgniarstwa”, 2013.
18. Chełmińska M., Werachowska L., Niedoszytko M., Bolałek M., Szymanowska A., Damps-Konstańska I., Słomiński J. M., Jassem E., Jakość życia chorych na astmę dobrze i źle kontrolowaną, „Pneumonologia i Alergologia Polska”, 2007.
19. Haktanir Abul M, Phipatanakul W. Severe asthma in children: Evaluation and management. Allergol Int. 2019 Apr;68(2):150-157. doi: 10.1016/j.alit.2018.11.007. Epub 2019 Jan 14. PMID: 30648539.
20. Peters U, Dixon AE, Forno E. Obesity and asthma. J Allergy Clin Immunol. 2018 Apr;141(4):1169-1179. doi: 10.1016/j.jaci.2018.02.004. PMID: 29627041; PMCID: PMC5973542.
21. Wu TD, Brigham EP, McCormack MC. Asthma in the Primary Care Setting. Med Clin North Am. 2019 May;103(3):435-452. doi: 10.1016/j.mcna.2018.12.004. PMID: 30955512; PMCID: PMC6776421.
22. Alwarith J, Kahleova H, Crosby L, Brooks A, Brandon L, Levin SM, Barnard ND. The role of nutrition in asthma prevention and treatment. Nutr Rev. 2020 Nov 1;78(11):928-938. doi: 10.1093/nutrit/nuaa005. PMID: 32167552; PMCID: PMC7550896.