Postępowanie dietetyczne w cukrzycy typu 2

Podczas spożywania zbyt dużych ilości węglowodanów prostych organizm reaguje gwałtownym wyrzutem insuliny, czyli anabolicznego hormonu, który transportuje glukozę z krwi do tkanki tłuszczowej oraz mięśniowej. Powtarzające się wyrzuty dużych ilości insuliny prowadzą do rozwoju oporności tkanek na insulinę a w konsekwencji do rozwoju cukrzycy typu 2 . Cukrzyca to przewlekła choroba, która charakteryzuje się zwiększonym stężeniem glukozy we krwi, polegająca na zaburzeniach wydzielania lub działania insuliny. Jest groźną chorobą przewlekłą i stanowi coraz większy problem wśród populacji krajów wysokorozwiniętych. Przełom w leczeniu tej śmiertelnej choroby nastąpił w XX wieku, w którym poznano jej złożoną patogenezę. Według raportu International Diabetes Federation, co 6 sekund ktoś umiera z powodu cukrzycy i/lub jej powikłań. Szacuje się, że w 2035 r. liczba chorych ma wzrosnąć nawet do 592 milionów, z czego coraz większą część chorych będą stanowiły dzieci. Wielu pacjentów nie jest świadomych postępującego schorzenia, a w Polsce około 50% stanowią przypadki cukrzycy nierozpoznanej i nieleczonej. Ponadto, co piąty Polak nigdy nie wykonał badania sprawdzającego stężenie glukozy we krwi, a tylko 26% z badanych twierdzi, że wykonuje to badanie corocznie. Ponadto w ostatnich latach obserwuje się niepokojącą tendencję do występowania w populacjach coraz większej liczby osób z zespołem metabolicznym korelującym z cukrzycą typu 2, a problem ten ma zakres ogólnoświatowy. Zespół metaboliczny, opisany przez Reavena w 1988 roku, jest rozpoznawany w przypadku współwystępowania zaburzeń gospodarki węglowodanowej, lipidowej i nadciśnienia tętniczego, których podłożem są otyłość oraz insulinooporność . Stąd w kryteriach diagnostycznych, na podstawie których można rozpoznać zespół metaboliczny, uwzględnia się obecność hipertrójglicerydemii, zwiększenie frakcji LDL cholesterolu i nieodpowiedni stosunek HDL do LDL, zwiększone stężenie glukozy w surowicy krwi na czczo, nadciśnienie tętnicze oraz obwód pasa powyżej wartości mieszczących się w granicach przyjętej normy. U chorych na cukrzycę dochodzi do wzrostu ryzyka wystąpienia powikłań dotyczących zarówno małych, jak i dużych naczyń krwionośnych. Prowadzi to w rezultacie do pogorszenia jakości życia chorych, a także do skrócenia ich czasu przeżycia. W niniejszym artykule przedstawimy jak skutecznie wspomóc leczenie farmakologiczne właściwą dietą, aby osiągnąć jak najlepsze rezultaty leczenia, natomiast wykorzystywane przez Ciebie w terapii cukrzycy środki farmaceutyczne możesz szybko uzyskać za pomocą naszej strony na elektroniczną receptę , a cała procedura zajmie nie więcej niż kilka minut.

Cukrzyca typu 2 – patogeneza

Cukrzyca charakteryzuje się przewlekłą hiperglikemią i upośledzonym metabolizmem węglowodanów, lipidów i białek, spowodowanym całkowitym lub częściowym niedostatecznym wydzielaniem insuliny i/lub działaniem insuliny. Istnieją dwie podstawowe postacie cukrzycy, cukrzyca insulinozależna (cukrzyca typu 1) i cukrzyca insulinoniezależna (cukrzyca typu 2). Cukrzyca typu 2 charakteryzuje się 2–4-krotnym wzrostem ryzyka wystąpienia powikłań sercowo-naczyniowych. W istotny sposób zwiększa się w jej przebiegu ryzyko wystąpienia udaru mózgu, amputacji czy też zgonu. Wykazano, że nie tylko przez długo trwającą oraz utrzymującą się hiperglikemię, ale również za sprawą gwałtownych wzrostów glikemii zwiększa się prawdopodobieństwo wystąpienia także powikłań sercowo-naczyniowych. Z uwagi na decydującą rolę czynników środowiskowych, m.in. siedzącego trybu życia, nieodpowiedniej diety oraz otyłości, cukrzyca zyskała miano choroby cywilizacyjnej. Według raportu International Diabetes Federation, co 6 sekund ktoś umiera z powodu cukrzycy lub jej powikłań. W 2035 r. liczba chorych ma wzrosnąć nawet do 592 milionów, z czego coraz większą część będą stanowiły dzieci. Obecnie ponad 3000 chorych na cukrzycę w Polsce jest leczonych nerkozastępczo, ponieważ cukrzyca jest jedną z najczęstszych przyczyn krańcowej niewydolności nerek. Ponadto każdego roku w Polsce z powodu powikłań cukrzycy u 14 tysięcy pacjentów przeprowadza się amputację kończyn. Wielu chorych nie jest świadomych postępującego schorzenia, a w Polsce około 50% stanowią przypadki cukrzycy nierozpoznanej i nieleczonej. W patogenezie cukrzycy typu 2 współistnieją dwa podstawowe zaburzenia, a mianowicie oporność na insulinę i upośledzenie sekrecji insuliny. Upośledzone działanie obwodowe insuliny związane jest etiopatogenetycznie ze zjawiskiem otyłości. Tkanka tłuszczowa uwalnia wolne kwasy tłuszczowe, hormony oraz cytokiny takie jak leptyna, adiponektyna, rezystyna, TNF-α (czynnik martwicy nowotworów) i inne. Wszystkie te cząsteczki modyfikują działanie insuliny. Co z kolei sprawia, że rola tkanki tłuszczowej w generowaniu insulinooporności oraz w konsekwencji w powstawaniu upośledzonej tolerancji glukozy i jawnej cukrzycy typu 2 jest niebagatelna. Udowodniono również, że u chorych na cukrzycę typu 2 w pełni hamowana jest agregacja płytek krwi. W badaniach dowiedziono, że w tej grupie chorych ryzyko wystąpienia zdarzeń sercowo-naczyniowych w przypadku leczenia ASA maleje o 7%, natomiast u chorych bez cukrzycy ryzyko obniża się aż o 25%. U chorych na cukrzycę dochodzi także do zmniejszenia syntezy i uwalniania tlenku azotu (NO, nitric oxide), który z kolei jest naturalnym środkiem antytrombocytowym.

Insulinooporność w patogenezie cukrzycy typu 2

Insulinooporność odgrywa wiodącą rolę w patogenezie cukrzycy typu 2, jest również czynnikiem ryzyka rozwoju schorzeń układu sercowo-naczyniowego oraz nerek. Adiponektyna to adipocytokina produkowana przez adipocyty. Z kolei adipocytokiny odgrywają znaczącą rolę w modulowaniu insulinowrażliwości u pacjenyów cechujących się nieprawidłową tolerancją glukozy. Stężenie adiponektyny obniża się u osób otyłych, prowadząc do rozwoju insulinooporności. W badaniach wykazano także korelację między stężeniem adiponektyny a stężeniami białka C-reaktywnego (C-reactive protein) i białka wiążącego retinol (RBP 4). W zdrowym organizmie w warunkach fizjologicznych metabolizm cukrów podlega regulacji głównie przez naprzemienne wydzielanie dwóch kluczowych hormonów, a mianowicie glukagonu i insuliny, które oddziałując w antagonistyczny sposób wpływają na stężenie glukozy we krwi obwodowej. Glukagon odpowiada za jej uwalnianie z rezerw zmagazynowanych w wątrobie w postaci glikogenu, powodując tym samym wzrost stężenia glukozy we krwi. Insulina natomiast, obniżając stężenie glukozy przywraca normoglikemię po spożytym posiłku. Odpowiedź komórkowa na insulinę rozpoczyna się od jej przyłączenia do właściwego receptora błonowego w wyniku czego ulega on dimeryzacji, a następnie autofosforylacji w obrębie reszt tyrozynowych. Pierwszym i szczególnie istotnym objawem związanym z rozwojem cukrzycy typu 2 jest spadek wrażliwości tkanek docelowych na działanie insuliny, co nazywamy insulinoopornością lub po prostu opornością tkanek na hormon jakim jest insulina. Ważne, aby pamiętać, że insulinooporności początkowo nie towarzyszy podwyższone stężenie glukozy we krwi (hiperglikemia). W odpowiedzi na insulinooporność organizm zmuszony jest do produkcji większych ilości insuliny w celu kompensacji wyżej wspomnianego spadku wrażliwości tkanek. Skutkuje to podwyższonym stężeniem insuliny we krwi (hiperinsulinemia), utrzymującym się nawet do kilku lat. Hiperglikemia pojawia się wówczas, kiedy wspomniana kompensacja przestaje funkcjonować prawidłowo na skutek upośledzenia funkcji komórek β-trzustki. W patogenezie cukrzycy typu 2 i związanej z nią insulinooporności decydującą rolę odgrywają czynniki środowiskowe, m.in. siedzący tryb życia, stosowanie używek (alkohol , papierosy), dieta wysokotłuszczowa (szczególnie tłuszczowo-cukrowa) czy związana z nią otyłość . .

Przyczyny cukrzycy typu 2

W obecnych czasach siedzenie jest czynnością zajmującą zazwyczaj największą ilość czasu w ciągu dnia przeciętnego człowieka. Niejednokrotnie przez większą część naszej doby oglądamy telewizję, pracujemy przy komputerze, jeździmy samochodem czy też jemy bądź siedzimy na zajęciach. W przeprowadzonych dotąd badaniach wykazano, że długi czas oglądania telewizji wiąże się ze wzrostem ryzyka rozwoju otyłości, cukrzycy typu 2 oraz zaburzeń metabolizmu glukozy. Zespół metaboliczny stanowi jedną z najpoważniejszych przyczyn chorób serca i naczyń oraz cukrzycy typu 2. Szacuje się, że obecność zespołu metabolicznego dwukrotnie zwiększa ryzyko wystąpienia chorób układu krążenia i aż pięciokrotnie podnosi ryzyko rozwoju cukrzycy typu 2. Zespół metaboliczny występuje od kilkunastu do dwudziestu kilku procent dorosłych mieszkańców krajów rozwiniętych, a jego częstość wzrasta wraz z wiekiem. Dostępne dane wskazują na rosnący problem epidemii zespołu metabolicznego na świecie i konieczność podjęcia intensywnych działań prewencyjnych i terapeutycznych. Przyczyny cukrzycy typu 2 to np.:

• otyłość brzuszna oraz nadwaga;
• nadmierne spożycie kalorii (bogatokaloryczna dieta, bogata w cukier, niezdrowe tłuszcze typu trans, dania typu fast food, dieta zachodnia, gazowane napoje słodzone itp.);
• stany zapalne (nasilane przez zwiększone spożycie cukrów prostych, produktów z kategorii „comfort food”, wątpliwej jakości przetworów mlecznych);
• nadmierne odchudzanie lub przejadanie się, w tym zaburzenia odżywiania się (bulimia, kompulsywne objadanie się, itp.);
• przeciwstawne do insuliny działanie niektórych hormonów (np. niektóre tabletki antykoncepcyjne);
• zbyt krótki i słaby jakościowo sen (nieodpowiednia ilość snu sprzyja otyłości, zwiększa łaknienie, a otyłość sprzyja insulinooporności, która z kolei prowadzi do cukrzycy typu 2);
• brak ruchu, siedzący tryb życia, ale także zbyt intensywne i zbyt częste treningi sportowe (duży stres dla organizmu, wysyłek fizyczny wpływa na podwyższenie stężenia kortyzolu);
• wiek i płeć;
• komponent genetyczny (występowanie cukrzycy typu 2 i otyłości u członków rodziny).

Objawy cukrzycy typu 2

Cukrzyca typu II powszechnie występuje po 40 roku życia, ujawnia się zazwyczaj u osób otyłych i starszych, chociaż zdarza się również u ludzi szczupłych oraz coraz częściej u ludzi w znacznie młodszym wieku. Jej początek nie jest nagły jak w przypadku cukrzycy typu 1. Początkowo ze względu na powolny rozwój choroby, pacjent nie ma żadnych objawów. Objawy tego schorzenia pojawiają się dyskretnie, stopniowo, nie są charakterystyczne, rozwijają się powoli, dlatego bywa rozpoznana dopiero po upływie kilku lat lub też wcale nie zostaje zdiagnozowana. Wraz z rozwojem cukrzycy typu 2 pacjent może zaobserwować takie objawy jak:

• wzmożone pragnienie;
• nadmierna senność;
• wielomocz;
• częstsze zakażenia układu moczowego.

Wyżej wymienione objawy spowodowane są wzrostem stężenia cukru we krwi. Nierzadko jednak cukrzyca rozpoznawana jest w badaniach kontrolnych, a pacjent nie jest nawet świadomy, że ma nierozpoznaną cukrzycę. Dlatego tak ważne jest wykonywanie badań kontrolnych. U chorych występują również bardziej charakterystyczne objawy towarzyszące takie jak:

• skłonność do zmian ropnych na skórze;
• grzybica międzypalcowa;
• zaburzenia w gojeniu się ran;
• zaburzenia ukrwienia u osób starszych (uczucie oziębienia stóp);
• tzw. stopa cukrzycowa;
• świąd skóry;
• świąd sromu u kobiet;
• impotencja u mężczyzn;
• przewlekłe zapalenia pochwy u kobiet.

Jak zapobiegać rozwojowi cukrzycy?

Zapobieganie rozwojowi cukrzycy typu 2 polega przede wszystkim na dbaniu o utrzymanie prawidłowej masy ciała poprzez stosowanie właściwie zbilansowanej, bogatej w świeże warzywa i owoce diety oraz na aktywności fizycznej, mowa tu o zarówno planowanych sesjach treningowych, jak i spontanicznych czynnościach związanych np. z pracami domowymi takimi jak sprzątanie, koszenie trawy, grabienie liści itd. Regularny wysiłek fizyczny zmniejsza insulinooporność, badania wykazały, że ćwiczenia aerobowe zwiększają wrażliwość insulinową od 25 do 50%. Adaptacja ta jest związana ze zwiększoną aktywacją włókien mięśniowych. Trening tlenowy o niskiej intensywności wpływa na zmiany we włóknach typu I powodując lepsze unaczynienie. Dzięki temu, komórki mogą w łatwiejszy sposób pobierać glukozę z krwi. Umiarkowany trening o intensywności 50 – 60% VO2max (pułap tlenowy), w postaci dynamicznego marszu czy biegania wykonywanego od 25 do 40 minut dziennie poprawia insulinowrażliwość. Jednak w badaniach efekt ten został utracony po 6 tygodniach zaprzestania wykonywania treningów, dlatego tak istotna jest progresja w wykonywanym wysiłku fizycznym. Ćwiczenia aerobowe o intensywności 50-70% VO2max wykonywane 3 razy w tygodniu, regularnie sprzyjają zmniejszeniu tkanki tłuszczowej trzewnej oraz obniżeniu wskaźnika HOMA-IR nawet o 16%. Dodatkowo u osób aktywnych fizycznie dochodzi do poprawy wydolności tlenowej, co wspiera mobilizację i uwalnianie wolnych kwasów tłuszczowych (NEFA). Pojedyncza seria ćwiczeń wytrzymałościowych o umiarkowanej intensywności, zwiększa wychwyt glukozy w całym organizmie po zakończeniu treningu. Zwiększona wrażliwość mięśni szkieletowych na insulinę może utrzymywać się nawet do 72h po treningu. Ponadto w badaniach wykazano, że regularne ćwiczenia zwiększają wrażliwość na insulinę nawet gdy przerwa pomiędzy treningami trwa dłużej niż 72 godziny. Jednak zaleca się trenować minimum co 2-3 dni, aby uzyskać jak najlepszy efekt. Przeprowadzone badania wykazują, że odpowiednia dieta i ruch są o wiele skuteczniejsze w zapobieganiu rozwoju cukrzycy typu 2 niż jakiekolwiek dostępne na receptę leki. Dokonując codziennych wyborów żywieniowych warto mieć na uwadze fakt, że lepiej zapobiegać niż leczyć, co może skłonić nas do znacznie lepszych decyzji związanych z codziennymi posiłkami.

Diagnostyka cukrzycy typu 2

Podstawowe badanie diagnostyczne zalecane jako okresowa kontrola osób zdrowych oraz diabetyków niezależnie od występującego typu cukrzycy, to oznaczenie stężenia glukozy we krwi. To badanie, którego nieprawidłowy, a mianowicie zbyt wysoki wynik jest przesłanką do zlecenia wykonania kolejnych badań potwierdzających podejrzenie cukrzycy. Oznaczenie stężenia glukozy (glikemii) powinno być wykonane na czczo, czyli po upływie przynajmniej 8 godzin od spożycia ostatniego posiłku, w tym przyjęcia płynów innych niż niesłodzona woda mineralna. Badanie laboratoryjne wykonuje się po pobraniu krwi żylnej. Należy także pamiętać, że domowe testy przy pomocy glukometru są jedynie formą samokontroli, lecz nie stanowią podstawy do zdiagnozowania cukrzycy typu 2. Norma cukru we krwi oznaczanego na czczo wynosi 72-99 mg/dl (4,0–5,5 mmol/l). Glikemia na czczo w przedziale 100 mg/dl – 126 mg/dl oznacza stan podwyższonego cukru, natomiast poziom cukru powyżej 126 mg/dl we krwi badanego na czczo pacjenta świadczy o występowaniu cukrzycy. Podstawą diagnostyczną jest jednak dwukrotne powtórzenie tego badania. Osoby, u których podejrzewana jest cukrzyca typu 2, powinny wykonać również badanie oznaczające poziom cukru w ciągu dnia. Wynik wynoszący powyżej 200 mg/dl (11,1 mmol/l) wskazuje na cukrzycę typu 2, a gdy występuje jednocześnie z objawami cukrzycy, jest podstawą do jej diagnozy. Przy podwyższonym poziomie cukru we krwi zaleca się kolejno wykonanie badania OGTT, którym jest doustny test obciążenia glukozą. Celem tego badania jest sprawdzenie jak organizm badanej osoby radzi sobie z przyjętą dawką węglowodanów (tu glukoza). Badanie jest łatwe do przeprowadzenia i rozpowszechnione, wykonuje go większość laboratoriów diagnostycznych. Wiele osób zna to badanie z uwagi na to, że jest przeprowadzane jako badanie rutynowe wśród kobiet w ciąży, aby sprawdzić m.in. czy u ciężarnej nie wystąpiła cukrzyca ciążowa. Polega ono na wypiciu na czczo roztworu zawierającego 50 lub 75g glukozy. W punkcie laboratoryjnym pobierana jest krew do oznaczenia reakcji organizmu na wypitą ilość węglowodanów. Zazwyczaj krew pobierana jest w 1, 2 lub 3 punktach (punkt oznacza po prostu czas, w którym pobrana jest krew do oznaczenia poziomy glukozy). Najlepiej, jeśli oznaczenie przeprowadzone jest minimum w 3 punktach to znaczy:

• na czczo przed wypiciem roztworu;
• po godzinie od wypicia roztworu;
• po 2 godzinach od wypicia roztworu.

W zależności od wyników pomiaru glukozy i insuliny na czczo oraz OGTT można diagnozować cukrzycę bądź stan przedcukrzycowy. Jeśli, podczas badania jest również oznaczana tzw. krzywa insulinowa, czyli pomiar insuliny w tych samych punktach co glukozy, to dokonujemy diagnostyki insulinooporności . Okresowe badanie poziomu cukru we krwi lub test tolerancji glukozy powinny wykonywać przede wszystkim osoby, u których występują wyżej wymienione czynniki predysponujące do rozwoju cukrzycy typu 2. Badania laboratoryjne zaleca się wykonywać wówczas raz w roku. Z kolei osoby powyżej 40. roku życia, które nie są w grupie ryzyka, powinny wykonywać badanie poziomu cukru we krwi co najmniej raz na 3 lata. W myśl zasady, że lepiej zapobiegać niż leczyć, warto skorzystać z elektronicznego zwolnienia lekarskiego i udać się na badania kontrolne.

Leczenie cukrzycy typu 2

Leczenie konwencjonalne cukrzycy typu 2 obejmuje: 

• dietę opartą na niskim indeksie glikemicznym (ale ciągle zawierająca węglowodany), bogatą w warzywa i niektóre owoce, zdrowe tłuszcze, odpowiednią ilość białka pochodzącą z roślin strączkowych, ryb, chudych gatunków mięs, dobrej jakość itd.;
• stopniowe wprowadzanie aktywności fizycznej ;
• leki hipoglikemiczne, w pierwszej kolejności stosowana jest metformina dostępna w aptece na receptę pod nazwą np. Glucophage , Metformax, Metformin Galena i inne, metformina ma za zadanie zwiększyć wrażliwość naszych tkanek na insulinę, jeśli jednak takie działanie jest niewystarczające, wprowadza się kolejne preparaty, m.in. pochodne sulfonylomocznika, leki inkretynowe, flozyny lub gliflozyny.
• terapie insuliną– wtedy, kiedy trzustka jest uszkodzona, a więc w bardzo zaawansowanym stadium cukrzycy.

Korzystając z możliwości jakie daje telemedycyna , na powyższe lekarstwa możesz szybko uzyskać elektroniczną receptę lub skonsultować stosowaną terapię na konsultacji z lekarzem online .

Dieta w cukrzycy typu 2

Dieta pacjentów zmagających się z obniżoną wrażliwością tkanek na insulinę powinna charakteryzować się przede wszystkim niskim indeksem glikemicznym. Taka dieta w znacznym stopniu ogranicza biały cukier, soki, syropy cukrowe, konwencjonalne słodycze i inne produkty węglowodanowe o wysokim stopniu przetworzenia. Uwzględnia ona natomiast w swoim jadłospisie różnorodne grube kasze, ciemny ryż, ugotowany al dente pełnoziarnisty makaron, pieczone w ziołach ziemniaki, razowe pieczywo, niektóre owoce, warzywa strączkowe i niskokaloryczne substancje słodzące, z których dobrze sprawdzi się np. erytrytol czy w mniejszych ilościach także cukier brzozowy, czyli ksylitol. Z kolei w przypadku pacjentów, u których występuje również nadwaga, otyłość lub wysoki obwód w talii zalecane jest wprowadzenie deficytu kalorycznego w celu normalizacji masy ciała i osiągnięcia normatywnego obwodu talii. Z uwagi na fakt, że cukrzycy typu 2 niejednokrotnie towarzyszy wysoki poziom cholesterolu i trójglicerydów, należy również zadbać o jakość tłuszczów dostarczanych z dietą. Powinny przeważać głównie tłuszcze jedno- i wielonienasycone, ze szczególnym uwzględnieniem przeciwzapalnych kwasów omega-3 (źródła: oliwa z oliwek, awokado, tłuste ryby morskie np. łosoś, ect.). Natomiast pacjenci, którzy jednocześnie zmagają się z nadciśnieniem powinni dodatkowo ograniczać sól dodawaną do posiłków i unikać produktów będących bogatym źródłem sodu (mowa to o żywności wysokoprzetworzonej, wędlinach, serach, produktach konserwowych, wędzonkach, słonych przekąskach i nadmiernej ilości pieczywa). Dieta w cukrzycy typu 2 powinna zawierać nieco więcej białka, które odpowiada za wyższy indeks sytościowy posiłku, a przez co na kontrolę łaknienia. Dzięki tej drobnej zmianie w kompozycji posiłku, będziemy zdecydowanie dłużej syci i ustabilizujemy poziom glukozy we krwi.

Dieta DASH i dieta śródziemnomorska w terapii cukrzycy typu 2

Badania wykazały, że efektywnym sposobem leczenia oporności tkanek na insulinę i zespołu metabolicznego jest dieta śródziemnomorska. W jednym z badań naukowych udowodniono, że przestrzeganie zasad diety śródziemnomorskiej zmniejsza ryzyko wystąpienia w przyszłości cukrzycy typu 2 o 19-23%. Zauważono także znaczącą poprawę glikemii oraz zmniejszenie poziomu hemoglobiny glikowanej (HbA1c) u pacjentów z cukrzycą typu 2 w trakcie stosowania zaleceń diety śródziemnomorskiej. Jak wskazują badacze, jest to związane z dużą ilością pełnoziarnistych produktów zbożowych, błonnika pokarmowego, a także zmniejszoną ilością kwasów tłuszczowych nasyconych. Również opracowana przez amerykańskich specjalistów z Narodowego Instytutu Serca, Płuc i Układu Krwiotwórczego dieta DASH korzystnie wpływa nie tylko na obniżenie nadciśnienia tętniczego, ale także na poziom glikemii i stężenie insuliny we krwi. W przeglądzie wielu badań wykazano, że dieta DASH korzystnie wpływa na stężenie insuliny na czczo, co może prowadzić do poprawy wrażliwości na insulinę niezależnie od redukcji masy ciała. Do wspólnych zaleceń diety śródziemnomorskiej i diety DASH należą wysokie spożycie warzyw i owoców każdego dnia (owoców w mniejszej ilości niż warzyw), pełnoziarnistych produktów zbożowych, uwzględnianie w odpowiedniej ilości fermentowanych napojów mlecznych (ze względu na wysoki indeks insulinowy unikamy jednak mleka), częste spożywanie ryb, a z produktów mięsnych wybieranie chudych gatunków, dobrej jakości, preferowanie tłuszczów roślinnych, włączenie do diety nasion roślin strączkowych, orzechów i nasion. Ważne jest też sprowadzenie spożycia soli do właściwej wartości.

Dieta śródziemnomorska to:

• produkty zbożowe: jedna lub dwie porcje na posiłek w postaci chleba, makaronu, ryżu, kasz itd. Wykonanych z pełnoziarnistych zbóż, bogatych w składniki mineralne i błonnik pokarmowy;
• warzywa: dwie lub więcej porcji na posiłek. Należy stosować różnorodne warzywa w celu dostarczenia potrzebnych witamin i przeciwutleniaczy, w tym jedną porcję warzyw w postaci surowej;
• owoce: jedna lub dwie porcje na posiłek. Również należy stosować różnorodność w ich doborze;
• produkty mleczne: dwie porcje. Należy wybierać produkty mleczne takie jak jogurty, sery, mleko, fermentowane produkty mleczne;
• oliwa z oliwek znajduje się w centrum piramidy i powinna być głównym źródłem tłuszczów w diecie ze względu na wysoką jakość odżywczą. Jej duża zawartość kwasów tłuszczowych jednonienasyconych i antyoksydantów wykazuje odporność na wysokie temperatury, dlatego jest polecana zarówno do spożycia na surowo, gotowania jak i smażenia;
• oliwki, orzechy, nasiona oraz pestki są dobrym źródłem tłuszczów, witamin, składników mineralnych i włókna pokarmowego;
• przyprawy i zioła są świetnym zamiennikiem soli, którą dieta śródziemnomorska znacznie ogranicza. Powinny się one znaleźć w każdym posiłku, biorąc pod uwagę ich różnorodność i potencjał antyoksydacyjny.

Dieta DASH to:

• świeże owoce i warzywa;
• niskotłuszczowe produkty mleczne;
• produkty zbożowe z pełnego ziarna, orzechy, nasiona roślin strączkowych;
• ryby, drób, niewielkie ilości czerwonego mięsa;
• redukcja spożycia tłuszczu, cholesterolu, słodyczy, produktów wysokoprzetworzonych;
• ograniczenie spożycia soli (ok. 1500mg Na).

Powikłania w cukrzycy typu 2

Najbardziej charakterystycznym z powikłań cukrzycy typu 2 są zakażenia ran, szczególnie dotyczące stóp. Owrzodzenia stopy na tle cukrzycowym objawiają się otwartymi, trudnymi do wyleczenia, niechcącymi się goić ranami. Spowodowane są najczęściej uszkodzeniami naczyń krwionośnych i są oznaką upośledzenia krążenia, zwłaszcza w rejonach oddalonych od serca. Uszkodzenia nerwów powodują, że chory ma mniejszą zdolność odczuwania bólu, temperatury czy też ucisku. Wysoki poziom glukozy we krwi obwodowej spowalnia proces gojenia się ran i sprawia, że organizm słabiej zwalcza infekcje. Jeśli rany nie są prawidłowo leczone, może rozwinąć się gangrena i ostatecznie konieczna może okazać się amputacja kończyny. Często niezbędne jest specjalistyczne leczenie prowadzone pod stałą opieką lekarza zajmującego się zespołem stopy cukrzycowej. Retinopatia cukrzycowa jest kolejnym z powikłań towarzyszących cukrzycy typu 2. Prowadzi ona do uszkodzenia narządu wzroku; może dojść do odwarstwienia siatkówki, a w konsekwencji tego do ślepoty. W leczeniu stosuje się zabiegi okulistyczne, m.in. z użyciem lasera. U diabetyków obserwuje się także zakażenia układu moczowego, które mogą często występować i być oporne na antybiotykoterapię. Opóźnienie leczenia lub nieprawidłowe leczenie może prowadzić do uszkodzenia nerek i przyspieszać rozwój niewydolności nerek. Innym z powikłań i jednocześnie przyczyn jest otyłość. Wiąże się ona nie tylko ze szczególnie wysokim ryzykiem wystąpienia nadciśnienia tętniczego, chorób serca, obturacyjnego bezdechu sennego i innych, ale także może znacznie wzmagać lęk społeczny, przez co prowadzić do społecznego wycofania, stanów depresyjnych i depresji . Osoby otyłe, o czym mówi się znaczne rzadziej, cierpią przede wszystkim na ból psychiczny. Często u osób z cukrzycą, u których jednocześnie występuje otyłość obserwuje się także ogólnoustrojowe niedobory witaminy D, definiowane jako stężenie kalcyfediolu w surowicy krwi <30 ng/ml. W przeprowadzonych badaniach wykazano, że osoby otyłe mają wyraźnie niższe stężenia D3 w surowicy w porównaniu z osobami z normalną wagą ciała. Wśród przyczyn podkreśla się niewystarczającą syntezę skórną spowodowaną unikaniem, z różnych przyczyn, promieniowania słonecznego. Kolejną ważną przyczyną niedoboru witaminy D u osób z otyłyłością jest upośledzony mechanizm biodostępności metabolitów pochodzących z syntezy skórnej, spowodowany magazynowaniem (sekwestracją) w tkance tłuszczowej. Zważywszy na plejotropowe działanie witaminy D w ustroju, w tym jej protekcyjną rolę dla układu krążenia, zaleca się zwiększoną suplementację witaminą D (około 4000 j./dobę) u pacjentów otyłych w celu uzupełnienia niedoboru, który ma szersze znaczenie niż u osób bez występującej otyłości.

Cukrzyca w ciąży

Cukrzyca ciężarnych jest przejściowym zaburzeniem, rozpoznawanym na podstawie podwyższonego stężenia glukozy we krwi, któremu może towarzyszyć obecność glukozy w moczu. Choroba pojawia się u zdrowych dotąd kobiet, głównie w III trymestrze i ustępuje po rozwiązaniu ciąży. Stanowi ona jednak zagrożenie dla płodu (np. duża masa urodzeniowa, wielowodzie, kwasica ketonowa, wady wrodzone, m.in. cewy nerwowej i serca) i matki (np. przedwczesny poród, stan przedrzucawkowy, zwiększone prawdopodobienstwo cesarskiego cięcia). U 30-50% kobiet, u których stwierdzono cukrzycę ciężarnych, w ciągu najbliższych 15 lat rozwinęła się cukrzyca typu II. Przyczyną cukrzycy ciężarnych są najprawdopodobniej zmiany fizjologiczne związane z ciążą:

• insulinooporność wywołana przez hormony łożyskowe (laktogen, hormon wzrostu);
• zwiększone wydzielanie glukozy przez wątrobę;
• zaburzenia wydzielania insuliny.

Przykładowy jadłospis dla pacjenta z cukrzycą typu 2

Śniadanie: Szakszuka

Produkty:

• Jaja kurze (całe) – 1 szt.;
• Czosnek – 1 ząbek;
• Seler naciowy – 1 łodyga (45g);
• Oliwa z oliwek – 1 łyżka;
• Pomidory krojone – 150 g;
• Ciecierzyca ugotowana – 3 łyżki (60g);
• Przyprawy: kmin rzymski, pieprz, sól, chili;
• Chleb żytni pełnoziarnisty – 1 kromka (30g);
• Rukola – garść

Wykonanie:

Na patelni podgrzewamy oliwę. Dodajemy przeciśnięty przez praskę ząbek czosnku (nie musisz obierać czosnku przed włożeniem go do praski, po zgnieceniu czosnku skorupka zostanie w prasce) oraz plasterki selera naciowego. Po chwili dorzucamy pomidory i podgrzewamy sos aż zgęstnieje. Doprawiamy solą i pieprzem. Za pomocą łyżki robimy wgłębienie w sosie i wbijamy w nie jajko. Przykrywamy pokrywką i na małym ogniu podgrzewamy aż białko jaja się zetnie. Danie podajemy na gorąco z garścią świeżej rukoli i pełnoziarnistym pieczywem.

II śniadanie: sałatka grecka

Produkty:

• Szpinak – 3 garście;
• Ser feta – około 50g;
• Awokado – ½ szt.
• Ogórek świeży – 2 szt.;
• Pomidor – 1 szt.;
• Cebula czerwona – 1/2 szt.;
• Czarne oliwki – 1 łyżka;
• Oliwa z oliwek – 1 łyżka;
• Przyprawy: ocet jabłkowy, oregano, bazylia, pieprz czarny;
• Pełnoziarniste grzanki.

Wykonanie:

Warzywa myjemy i osuszamy. Pomidora, awokado i ogórka kroimy w kostkę. Cebulkę drobno siekamy. Na szpinak wykładamy pomidory, cebulkę i ogórki. Całość posypujemy pokruszoną w palcach fetą i całymi oliwkami. Sałatkę polewamy oliwą i octem jabłkowym (zamiast octu można użyć soku z cytryny). Delikatnie oprószamy bazylią, oregano, solą i pieprzem. Możemy podać z grzankami z chleba pełnoziarnistego przygotowanymi na suchej patelni.

Obiad: Pieczony łosoś z sałatką z jarmużu i kaszą gryczaną

Produkty:

• Łosoś świeży – ok. 200g;
• Jarmuż – 2 garści;
• Pomidorki koktajlowe – 5-6 szt.;
• Cebula czerwona – 20g;
• Oliwa z oliwek – 1 łyżeczka;
• Sok z cytryny – 1 łyżka;
• Kasza gryczana – 70 g;
• Przyprawy: czosnek, bazylia, oregano, pieprz.

Wykonanie:

Łososia obsypać przyprawami i piec w 180 stopniach w piekarniku przez około 25 minut. Jarmuż umyć, porwać na mniejsze części, wyłożyć na niego przekrojone na pół pomidorki, pokrojoną w kostkę cebulkę, polać oliwą i sokiem z cytryny oraz posypać pieprzem. Kaszę ugotować według instrukcji na opakowaniu.

Podwieczorek: sałatka owocowa z jogurtem typu islandzkiego

Produkty:

• Ananas świeży – 1 plaster (80g)

• Kiwi -1 szt. (75g);
• Mandarynka – 1 szt. (45g);
• Jabłko – ½ szt.;

• Jogurt skyr – 1 kupek (150g);
• Nasiona chia – 1 łyżka (10g);
• Migdały – 1 łyżka;
• Opcjonalnie: szczypta cynamonu.

Jogurt wymieszaj z nasionami chia, odczekaj aż nasiona napęcznieją. Owoce obierz i pokrój. Wymieszaj ze skyrem i migdałami. Jeśli lubisz posyp cynamonem.

Kolacja: pełnoziarniste kanapki z pastą z awokado

Produkty:

• Chleb pełnoziarnisty – 2 kromki (ok. 70 g);
• Dojrzałe awokado – ½ szt. (70 g);
• Twaróg wędzony – 1/3 opakowania (ok. 80 g);
• Cebula czerwona – 30 g;
• Natka pietruszki – 10 g;
• Papryka czerwona – 1 szt.;
• Szpinak – garść;
• Pieprz.

Wykonanie:

Awokado wraz z twarogiem rozgnieć widelcem na jednolitą masę, dodaj pokrojoną w kostkę cebulę i posiekaną natkę pietruszki, dopraw pieprzem. Przygotowaną pastą posmaruj kanapki, wyłóż na nie liście szpinaku i kawałki papryki.

Literatura:

1. Gresele P., Marzotti S., Guglielmini G. i wsp. Hyperglycemia-induced platelet activation in type 2 diabetes is resistant to aspirin but not to a nitric oxide-donating agent. Diabetes Care 2010; 33: 1262–1268.
2. 1. M. Jarosz i L. Kłosiewicz-Latoszek (red.): Cukrzyca. Zapobieganie i leczenie. PZWL, Warszawa, 2010.
3. Zhang Q, Zhu L, Zheng M, Fan C, Li Y, Zhang D et al. Changes of serum omentin-1 levels in normal subjects, type 2 diabetes and type 2 diabetes with overweight and obesity in Chinese adults. Ann Endocrinol (Paris). 2014.
4. H. Ciborowska i A. Rudnicka: Dietetyka. Żywienie Zdrowego i Chorego Człowieka. PZWL, Warszawa, 2012.
5. Cheng S., Massaro J.M., Fox C.S. i wsp. Adiposity, cardiometabolic risk, and vitamin D status: the Framingham Heart Study. Diabetes 2010; 59: 242–248.
6. Bach-Faig, et al. “Mediterranean diet pyramid today. Science and cultural updates”. Public Health Nutrition, 14(12A), 2274-2284.
7. Keys A, et al. “The seven countries study: 2,289 deaths in 15 years”. Prev Med. 1984 Mar;13(2):141-54.
8. Koloverou E et al. “The effect of Mediterranean diet on the development of type 2 diabetes mellitus: a meta-analysis of 10 prospective studies and 136,846 participants”. Metabolism. 2014 Jul;63(7):903-11.
9. Esposito, Katherine et al. “A journey into a Mediterranean diet and type 2 diabetes: a systematic review with meta-analyses.” BMJ open vol. 5,8 e008222. 10 Aug. 2015.
10. DASH Eating Plan: An Eating Pattern for Diabetes Management Diabetes Spectr 2017;30(2):76–81.
11. Critical review: vegetables and fruit in the prevention of chronic diseases European Journal of Nutrition volume 51, pages 637–663 (2012).
12. Sampath Kumar A, Maiya AG, Shastry BA, Vaishali K, Ravishankar N, Hazari A, Gundmi S, Jadhav R. Exercise and insulin resistance in type 2 diabetes mellitus: A systematic review and meta-analysis. Ann Phys Rehabil Med. 2019 Mar.