Niedoczynność tarczycy

Niedoczynność tarczycy nie zawsze jest łatwa do zdiagnozowania. Choroba polega na zaburzeniach w pracy gruczołu tarczowego, który przestaje wytwarzać taką ilość hormonów tarczowych, jaka potrzebna jest organizmowi.

Objawy takiego stanu są niezwykle różnorodne, przez co często bywa mylona z innymi schorzeniami. Mimo wszystko warto dążyć do postawienia diagnozy, ponieważ leczenie farmakologiczne przynosi znaczną poprawę pracy tarczycy. Mając prawidłowe rozpoznanie, łatwiej jest odzyskać dobre samopoczucie, które przy niedoczynności tarczycy bywa mocno obniżone.

Czym jest niedoczynność tarczycy?

Tarczyca to gruczoł, który zlokalizowany jest u dołu szyi (poniżej krtani i tchawicy). Odpowiada za wytwarzanie oraz wydzielanie hormonów T3 (trijodotyronina) oraz T4 (tyrkosyna) – są one kluczowe dla procesu przemiany materii, zachodzącego w organizmie. Podtrzymują metabolizm wszystkich narządów, pobudzają wzrost komórek oraz ich aktywność. Pełnią ważną rolę w pracy układu rozrodczego, krążenia (regulują częstość akcji serca), a także biorą udział w przekazywaniu impulsów nerwowych.

Za prawidłową pracę tarczycy odpowiada przysadka mózgowa, steruje nią, uwalniając hormon TSH. Oprócz tego, aby hormony tarczycy mogły być wytwarzane w odpowiedniej ilości, konieczny jest udział jodu. Pierwiastek znajduje się w powietrzu oraz pokarmach. Jeżeli z jakiegoś powodu praca gruczołu jest nieefektywna, produkuje zbyt mało hormonów T3 i T4 w porównaniu do zapotrzebowania organizmu, mówimy o niedoczynności tarczycy.

Częstotliwość występowania niedoczynności tarczycy

Jak często występuje niedobór hormonów tarczycy? Przypadłość jest bardzo rozpowszechniona i może dotyczyć nawet 5% dorosłej populacji. Zwykle częściej zmagają się z nią kobiety niż mężczyźni, z reguły ryzyko wzrasta wraz z wiekiem pacjenta. Zmniejszone stężenie hormonów tarczycy zazwyczaj występuje przede wszystkim u osób po 60. roku życia. Choroba może się jednak pojawić również u osób młodszych, a nawet dzieci. Specjaliści wyróżniają też wrodzoną niedoczynność tarczycy, która występuje już w życiu płodowym. Prowadzi niestety do zaburzeń rozwoju mózgu, a w konsekwencji upośledzenia dziecka (nie tylko fizycznego, ale także intelektualnego).

Niedoczynność tarczycy – przyczyny

Niedoczynność tarczycy nie ma jednej wyodrębnionej przyczyny. Najczęściej wyróżnia się bowiem:

• pierwotną niedoczynność tarczycy, kiedy niedobór hormonów wynika z uszkodzenia gruczołu tarczowego. Może być to wynikiem częściowego lub całkowitego usunięcia tarczycy, napromieniowania podczas leczenia choroby nowotworowej lub niedoboru jodu;
• wtórną niedoczynność tarczycy, która wynika z uszkodzeń przysadki mózgowej i mniejszej produkcji hormonu TSH;
• chorobę Hashimoto, która jest autoimmunologicznym przewlekłym zapaleniem tarczycy. W tym przypadku organizm dąży do zniszczenia narządu, jakim jest tarczyca, co prowadzi do stałego niedoboru hormonów tarczycowych;
• reakcję na grupę leków;
• poporodowe zapalenie tarczycy;
• podostre zapalenie tarczycy, które w tym przypadku powoduje przejściową niedoczynność tarczycy – organizm po pewnym czasie się zregeneruje.

Jakie są objawy niedoczynności tarczycy?

Objawy towarzyszące niedoczynności tarczycy są zróżnicowane. Czasami mogą mylnie wskazywać na zupełnie inną przypadłość niż pierwotna. Dlatego diagnoza nie zawsze jest łatwa do postawienia. Symptomy, jakie mogą świadczyć o niedoczynności tarczycy, mogą zależeć na przykład od poziomu hormonu tarczycy czy stopnia zaawansowania choroby.

Subkliniczna niedoczynność tarczycy

W przypadku niedoczynności subklinicznej, nazywanej również utajoną, bardzo trudno zauważyć wyraźne objawy. Jest to bowiem bardzo wczesny etap choroby tarczycy, kiedy pacjent nie odczuwa jeszcze wyraźnych dolegliwości. Natomiast jeśli tak się dzieje, może kłaść je na karb zwykłego przemęczenia. Dopiero bardziej zaawansowana niedoczynność tarczycy objawia się dolegliwościami ze strony innych narządów. Najbardziej charakterystyczne objawy niedoczynności tarczycy w początkowym to:

• obniżenie nastroju;
• uczucie zmęczenia;
• depresja;
• marznięcie dłoni oraz stóp.

Objawy zaawansowanej niedoczynności tarczycy

Po pewnym czasie choroba przestaje się „ukrywać” i daje o wiele więcej objawów. Nadal nie są jednak jednoznaczne, co utrudnia lekarzowi postawienie diagnozy. Chorzy zauważają u siebie przyrost masy ciała, a także kondycji skóry i włosów, które stają się suche i łamliwe. Również skóra traci nawilżenie, przez co wydaje się chropowata i szorstka. Oprócz tego do wymienionych wyżej objawów należy dodać:

• bóle głowy;
• kłopoty z pamięcią i koncentracją;
• obrzęk tkanki podskórnej;
• sztywność mięśni i stawów;
• zaburzenia miesiączkowania;
• obniżenie libido;
• trudności z utrzymaniem ciąży.

Rozpoznanie niedoczynności tarczycy

W przypadku niedoczynności tarczycy objawy nie są jednoznaczne, dlatego prawidłowa diagnoza bywa stawiana w momencie, kiedy choroba zdąży się rozwinąć. Dlatego tak ważne jest, by nie bagatelizować żadnych, nawet najbardziej błahych symptomów. Szczególnie poważnie powinny podchodzić do tego zagadnienia osoby, w których rodzinach pojawiały się już autoimmunologiczne choroby tarczycy, takie jak choroba Hashimoto. Należy o tym zawsze powiedzieć lekarzowi, by mógł wykluczyć niektóre leki wpływające na stan chorego w sposób negatywny.

Jak przebiega diagnostyka niedoczynności tarczycy?

Aby stwierdzić, czy zespół objawów rzeczywiście wskazuje na zaburzenia funkcjonowania tarczycy, niezbędne jest badanie stężenia TSH we krwi. Może to zlecić nawet lekarz medycyny rodzinnej. Jeżeli badania laboratoryjne wykażą, że poziom TSH odbiega od normy i plasuje się powyżej górnej granicy, konieczne bywa oznaczenie stężenia wolnej tyroksyny. Jeśli FT4 jest niskie, wtedy najprawdopodobniej występuje niedoczynność tarczycy pierwotna, czyli taka, za którą nie odpowiada przysadka mózgowa. Natomiast jeśli wszystkie wyniki plasują się poniżej normy, wtedy mówimy o wtórnej niedoczynności tarczycy. Kolejny krok to wykonanie dodatkowych badań, takich jak USG tarczycy oraz oznaczenie stężenia immunoglobulin przeciwtarczycowych.

Leczenie niedoczynności tarczycy

Leczenie niedoczynności tarczycy często polega na ustabilizowaniu poziomu hormonów tarczycowych. Pacjenci otrzymują indywidualnie dobrane dawki leków, których celem jest przywrócenie prawidłowych funkcji tarczycy. Właśnie dlatego tak ważne jest oznaczenie stężenia TSH. Zazwyczaj to wystarczy, by przywrócić organizm do równowagi. Jeśli natomiast niedoczynność spowodowana jest niedoborem jodu, wtedy do leczenia włącza się suplementy zawierające ten pierwiastek. W przypadku niedoczynności tarczycy należy pamiętać, że jest to schorzenie przewlekłe.

U sporej liczby pacjentów konieczność przyjmowania leków trwa całe życie. Jednak dobrze rozpoznane objawy i leczenie powodują, że chorzy nie odczuwają pogorszenia jakości życia. Należy również pamiętać, że w niektórych sytuacjach istnieje możliwość całkowitego ustąpienia dolegliwości. Dzieje się tak wtedy, kiedy mieliśmy do czynienia między innymi z:

• polekową niedoczynnością tarczycy;
• podostrym zapaleniem tarczycy;
• zapaleniem tarczycy w okresie po porodzie.

Leki, które mogą pomóc na niedoczynność tarczycy

Leki, które przywracają prawidłowe czynności tarczycy, muszą być przyjmowane pod okiem lekarza. Zazwyczaj są to preparaty zawierające lewotyroksynę. Dawkowanie substancji zależy od poziomu TSH, dlatego podczas terapii zawsze należy kontrolować poziom tego hormonu. Lekiem często przepisywanym przez lekarzy na niedoczynność tarczycy jest między innymi Euthyrox N 50.

Powikłania niedoczynności tarczycy

Powikłania niedoczynności tarczycy występują w momencie, kiedy jest nierozpoznana i nieleczona. Wtedy może dochodzić do zaostrzenia wymienionych wyżej objawów i w konsekwencji jeszcze bardziej poważnych dolegliwości. Brak prawidłowego funkcjonowania tarczycy powoduje między innymi choroby układu sercowo-naczyniowego, niedokrwistość, zaburzenia lękowe, a nawet depresję. Stanowi też przyczynę niepłodności oraz problemów z utrzymaniem ciąży. Dlatego przy wymienionych problemach zawsze warto badać poziom TSH. Być może ustabilizowanie poziomu hormonów tarczycowych pomoże uniknąć tych problemów.

Niedoczynność tarczycy – zapobieganie

Niedoczynność tarczycy to choroba, na którą pacjenci nie mają większego wpływu. Osoby, które w historii rodzinnych dolegliwości odkryły niedoczynność, powinny profilaktycznie kontrolować poziom TSH. Oprócz tego warto wprowadzić inne prewencyjne działania, takie jak dieta bogata w jod. Pierwiastek występuje między innymi w rybach i owocach morza, a także w szpinaku, brokułach czy orzechach. Warto również prowadzić aktywny tryb życia, by w ten sposób ustabilizować metabolizm. Poza tym należy zrezygnować z palenia tytoniu – zarówno czynnego, jak i biernego. Substancje smoliste, które się w nim znajdują, utrudniają tarczycy przyswajanie jodu.

Niedoczynność tarczycy w ciąży

Warto pochylić się nad przypadkiem niedoczynności tarczycy u kobiet w ciąży. Niestety, jest ona niebezpieczna zarówno dla przyszłej mamy, jak i jej dziecka. Symptomy niedoczynności tarczycy obejmują bowiem trudności z donoszeniem ciąży – pojawia się ryzyko przedwczesnego porodu. Oprócz tego niedobór hormonów wpływa na rozwój płodu, który przez pierwsze dwanaście tygodni sam ich nie wytwarza. Jeśli nie otrzyma ich od matki, wtedy mogą rozwinąć się poważne wady rozwojowe. Dlatego kobiety, które dopiero planują poczęcie, powinny wykonać szereg badań wykluczających niedoczynność tarczycy. W takim wypadku należy wyleczyć nawet chorobę przebiegającą bezobjawowo.

Niedoczynność a nadczynność tarczycy

Inną, często występującą chorobą tarczycy, jest jej nadczynność. Przyczyny dolegliwości mogą być podobne, jak w przypadku niedoczynności. Niekiedy pokrywają się również ich symptomy, chociaż dla nadczynności charakterystyczne jest na przykład chudnięcie, nawet jeśli chory ma zwiększony apetyt.

Wśród często wymienianych objawów znajduje się również uczucie gorąca, a także zwiększona potliwość. O nadczynności tarczycy mówimy wtedy, kiedy występuje nadprodukcja hormonów tarczycowych – wywołuje ją ich przedawkowanie, o które łatwo podczas terapii niedoczynności tarczycy. Najczęstszym wymienianym powodem jest jednak choroba Gravesa-Basedowa czy wole guzkowe toksyczne, powstałe w wyniku niedoboru jodu.

Niedoczynność tarczycy jest chorobą, z którą można funkcjonować. Aby jednak nie utrudniała życia, konieczne jest jej rozpoznanie oraz wdrożenie odpowiedniego leczenia. Nie można bowiem dopuścić do rozwoju niedoczynności tarczycy. Skutkami ubocznymi nieleczonej choroby jest nie tylko otyłość, ale także problemy z zajściem w ciążę oraz jej utrzymaniem. U wielu osób rozwija się również depresja. Dlatego warto zapoznać się z historią chorób w rodzinie. Jeżeli były przypadki na przykład Hashimoto lub innych problemów z tym gruczołem, warto profilaktycznie badać poziom hormonu TSH. Odkrycie niedoczynności we wczesnym stadium minimalizuje ryzyko rozwoju dolegliwości i ułatwia ustabilizowanie poziomu hormonów tarczycowych.