Antykoncepcja awaryjna

Antykoncepcja awaryjna stosowana jest w sytuacji, kiedy kobieta podejrzewa, że wybrana przez nią metoda ochrony przed ciążą mogła zawieść (np. pękła prezerwatywa). Dotyczy to również niezabezpieczonego stosunku, a także przemocy seksualnej. W takiej sytuacji należy jak najszybciej przyjąć preparat, którego zadaniem jest niedopuszczenie do tego, by plemnik połączył się komórką jajową. Co należy wiedzieć o awaryjnej antykoncepcji? Czy istnieją przeciwwskazania do jej stosowania? Wyjaśniamy najważniejsze zagadnienia.

Antykoncepcja awaryjna – jak działa tabletka „dzień po”?

Awaryjna antykoncepcja jest silnym środkiem hormonalnym, który służy zapobiegnięciu ciąży. Ze względu na duże stężenie hormonów nie może zastępować standardowych metod antykoncepcji. Należy po nią sięgać jedynie w wyjątkowych sytuacjach! Opiera się na prostym mechanizmie działania. Głównym jej zadaniem jest zablokowanie albo opóźnienie owulacji. Oprócz tego zagęszcza śluz w szyjce macicy, by plemnik nie mógł połączyć się z komórką jajową i zagnieździć w endometrium. Jeśli tabletka „dzień po” ma prawidłowo zadziałać, należy przyjąć ją w odpowiednim czasie. Idealnie, jeżeli nastąpi to kilka godzin po odbyciu stosunku płciowego. Warto zaznaczyć także, że awaryjne tabletki nie są środkami wczesnoporonnymi. To metoda zapobiegania ciąży stosowana w przypadkach nagłych i nieprzewidzianych, natomiast na pewno nie służy do jej przerywania.

Antykoncepcja doraźna a środki wczesnoporonne

Oświadczenie dotyczące różnic pomiędzy tymi farmaceutykami wydała Światowa Organizacja Zdrowia (WHO). Według definicji poronienie stanowi przerwanie ciąży, natomiast antykoncepcja doraźna nie ma wpływu na zarodek, który już rozwija się w macicy. Opóźnia jedynie owulację, a także uniemożliwia zagnieżdżenie się zapłodnionej komórki. Jeśli ciąża już zaistniała, pigułka „dzień po” w żaden sposób jej nie zaszkodzi.

Kiedy zastosować antykoncepcję awaryjną?

Mimo że środki antykoncepcyjne, które są w powszechnym użyciu, gwarantują niemal całkowitą ochronę przed ciążą, istnieją sytuacje awaryjne, kiedy zawodzą. Przyjęcie tabletki zaleca się pacjentkom, które:

• odbyły stosunek seksualny bez zabezpieczenia;
• odkryły, że ich metoda antykoncepcji zawiodła (na przykład doszło do pęknięcia prezerwatywy);
• popełniły błąd podczas stosowania antykoncepcji hormonalnej (zapomniały o tabletce antykoncepcyjnej, zauważyły, że wysunęła się ich wkładka domaciczna itp.);
• padły ofiarą przemocy seksualnej.

Jak szybko należy zażyć tabletkę awaryjną?

Aby mogła działać naprawdę skutecznie, tabletkę „dzień po” trzeba zażyć jak najszybciej. Najlepiej, by odbyło się to w ciągu pierwszych 12 godzin od współżycia, jednak środki dostępne na rynku mogą zadziałać także w ciągu 72 godzin lub nawet 120 godzin. Wszystko zależy od rodzaju wybranego preparatu.

Tabletka „dzień po” a owulacja

Mechanizm działania tabletki „dzień po” opiera się na blokowaniu lub opóźnianiu owulacji. Dlatego zasadne wydaje się pytanie, czy może dojść do zapłodnienia, jeśli do niezabezpieczonego stosunku dojdzie wtedy, gdy kobieta zaczęła jajeczkować. Właśnie dlatego tak bardzo istotny jest czas – ważne, by tabletka została przyjęta jak najszybciej. Tego rodzaju pigułka ma wysoką skuteczność przed owulacją, a nawet w jej trakcie. Może ją opóźnić nawet do 5 dni. Natomiast jeśli już doszło do jajeczkowania, wtedy producent nie gwarantuje, że hormony zadziałają. W przypadku takiego podejrzenia zawsze warto skonsultować się z ginekologiem, a także wykonać test ciążowy (w dniu spodziewanej miesiączki lub kilka dni po jej terminie, o ile nie doszło do krwawienia miesięcznego).

Pigułki „dzień po” dostępne na rynku

Jakie preparaty mają do wyboru kobiety, które chcą skorzystać z tabletek awaryjnych? W Polsce dostępne są tylko dwa środki – oba sprzedawane na receptę. Jeśli doszło do kontaktu seksualnego obarczonego ryzykiem niechcianej ciąży, należy przyjąć odpowiednią dawkę hormonów. Tego rodzaju tabletki zawierają octan uliprystalu lub lewonorgestrel. Preparaty, które je zawierają, to:

• EllaOne;
• Escapelle.

EllaOne i Escapelle – jak działają?

Oba środki opierają się na zasadzie, na jakiej działa antykoncepcja awaryjna. Blokują lub opóźniają owulację, zapobiegając tym samym zajściu w niechcianą ciążę. Różnią się składami, a oprócz tego również czasem działania. Warto wiedzieć, na czym polegają różnice pomiędzy tego typu awaryjnymi środkami antykoncepcyjnymi:

• EllaOne to środek, w którym substancją czynną jest octan uliprystalu, należy go przyjąć do 120 godzin po stosunku. Substancja prowadzi do zahamowania owulacji, natomiast w tabletce obecny jest jeszcze jeden hormon, który jest skuteczny, gdy jajeczkowanie już miało miejsce. Powoduje zmiany w endometrium, utrudniając zagnieżdżenie się zarodka;
• w przypadku leku Escapelle substancją aktywną jest lewonorgestrel, a tabletkę przyjmuje się maksymalnie w ciągu 72 godzin. Tabletki zmieniają konsystencję śluzu na bardziej lepki, by w ten sposób zatrzymać plemniki. Poza tym hamują owulację, o ile jeszcze nie miała miejsca. Największą skuteczność tabletka wykazuje, jeśli zażyje się ją w ciągu doby od nieplanowanego lub niezabezpieczonego współżycia.

Jaka jest skuteczność antykoncepcji awaryjnej?

Mimo że awaryjna tabletka antykoncepcyjna ma wysoką skuteczność, nie daje stuprocentowej gwarancji ochrony przed zapłodnieniem. Sprawdza się jednak u 98% kobiet, które ją zażyły. Duży wpływ na jej efektywność ma między innymi czas zastosowania, a także dzień cyklu miesiączkowego, w którym doszło do stosunku. Oprócz tego skuteczność tej formy antykoncepcji zależy też od innych czynników – warto zdawać sobie z tego sprawę.

Co może obniżyć skuteczność tabletki „dzień po”?

Oprócz zbyt późnego przyjęcia tabletki na efektywność stosowania antykoncepcji awaryjnej mogą wpłynąć także niektóre okoliczności. Mowa przede wszystkim o nudnościach i wymiotach. Jeżeli pigułka została zwrócona w ciągu trzech godzin po jej zażyciu, wtedy istnieje duże prawdopodobieństwo, że nie przyniosła oczekiwanych efektów. Warto kolejny raz skonsultować się z lekarzem i jak najszybciej wziąć kolejną dawkę. Wpływ na skuteczność tabletki mają także wybrane leki, które regulują pracę enzymów wątrobowych. Niektórzy uważają, że zależy ona również od wskaźnika BMI oraz masy ciała.

Jak bezpiecznie stosować tabletkę „dzień po”?

Pigułek „dzień po” nie należy traktować na równi z tradycyjną antykoncepcją. Ta opcja może być stosowana tylko w nagłych sytuacjach, kiedy zawiodły inne metody. Jeśli korzysta się z niej raz na jakiś czas zgodnie z zaleceniami lekarza, wtedy nie ma to wpływu na organizm. Jednak gdy nadużywa się tej metody, istnieje niebezpieczeństwo rozregulowania swojego organizmu. Ponadto jest możliwość na przykład dwukrotnego zastosowania tabletek z lewonorgestrelem podczas jednego cyklu. W przypadku octanu uliprystalu nie jest rekomendowane. Najważniejsze, by do współżycia podchodzić odpowiedzialnie i zawsze stosować zabezpieczenie. Należy pamiętać, że konsekwencją jest nie tylko ciąża. Skutkiem stosunku mogą być także choroby przenoszone drogą płciową albo zakażenie wirusem HIV.

Skutki uboczne antykoncepcji awaryjnej

Wszystkie środki, które zawierają hormony, mogą wywoływać działania niepożądane. Dotyczy to również pigułek „dzień po”. Wśród najczęściej pojawiających się przykrych symptomów należy wymienić:

• nudności i wymioty;
• ból głowy, pleców, miednicy;
• nadwrażliwość piersi;
• bezsenność;
• wahania nastroju;
• zaburzenia cyklu miesiączkowego;
• uczucie rozbicia lub zmęczenia;
• wydzielinę pochodzącą z dróg rodnych.

Antykoncepcja awaryjna a ciąża

Ciąża to jedno z najważniejszych przeciwwskazań do zastosowania pigułki „dzień po”. Dlatego jeżeli kobieta nie ma pewności, czy w niej jest, przed zażyciem tabletki powinna wykonać test ciążowy. Mimo to nie trzeba się martwić, że któryś z hormonów negatywnie wpłynie na płód – obecne wyniki badań nie wykazują takiej zależności. Jeśli dojdzie do zapłodnienia przed zażyciem tabletki, nie będzie mogła zadziałać zgodnie ze swoim przeznaczeniem. Oprócz tego ani Escapelle, ani EllaOne nie obniżają płodności, więc w przyszłości można bez przeszkód planować zajście w ciążę.

Tabletka awaryjna – czy potrzebna jest recepta?

Przez krótki czas (pomiędzy 2015 a 2017 rokiem) tabletki EllaOne można było nabyć bez recepty. Obecnie jednak zakup obu istniejących preparatów wymaga konsultacji lekarskiej i wystawienia recepty. Co ważne, nie musi jej wydać lekarz o specjalizacji ginekologicznej. Nie jest konieczna nawet wizyta stacjonarna – e-receptę na Escapelle lub EllaOne można otrzymać również podczas szybkiej konsultacji lekarskiej online. To tym bardziej wskazane, ponieważ niezwykle istotny jest czas zastosowania tabletki. Niekiedy trudno umówić się na wizytę w ciągu kilku godzin, więc tym bardziej warto skorzystać z takiej formy. Po konsultacji lekarz wystawi receptę, z którą pacjentka uda się do apteki. Co istotne, obecnie nie musi pojawiać się tam osobiście, by ją zrealizować. Farmaceuta potrzebuje jedynie numeru PESEL pacjentki oraz czterocyfrowego kodu recepty.

Klauzula sumienia a pigułki „dzień po”

Kwestie stosowania antykoncepcji – zarówno tradycyjnej, jak i awaryjnej – są dosyć skomplikowane, ponieważ lekarze mogą odmówić jej przepisania ze względu na tzw. klauzulę sumienia. Umożliwia ona zgodne z prawem odmówienie wykonania usługi lekarzowi, pielęgniarce czy położnej, jeśli okaże się to niezgodne z ich sumieniem. W przypadku farmaceutów ta zasada nie powinna mieć zastosowania. Faktem jest natomiast, że nie wszystkie apteki mają na stanie awaryjne tabletki, dlatego wcześniej warto dopytać o możliwość kupienia takiego środka.

Antykoncepcja doraźna stanowi najlepsze rozwiązanie w momencie, kiedy z jakiegoś powodu nie zadziałają używane na co dzień środki. Korzystanie z niej rekomendowane jest w sytuacji, kiedy kobieta zapomniała o dawce antykoncepcji hormonalnej, doszło do przesunięcia się krążka domacicznego lub pęknięcia prezerwatywy. Każdy niezabezpieczony stosunek powinien skutkować zażyciem pigułki „dzień po” – jednak nie można jej traktować jako standardowego zabezpieczenia. Zawiera bowiem silne hormony, które w nadmiarze rozregulowują kobiecy cykl. Należy przy tym pamiętać, że jeśli korzysta się z tej metody zgodnie z zaleceniami, zazwyczaj nie pojawiają się żadne trwałe efekty uboczne. Nie ma również wpływu na płodność.