Czym są prebiotyki, probiotyki oraz symbiotyki i co je odróżnia?

Dlatego też, tkwimy w błędnym kole chorób cywilizacyjnych, takich jak depresja, zaburzenia lękowe czy otyłość, do których z kolei przyczynia się styl naszego życia oparty o spożywanie wysokoprzetworzonej żywności np. typu „fast food”, brak aktywności fizycznej czy też nadużywanie antybiotyków przy każdej nawet najmniejszej infekcji bądź połykanie leków przeciwbólowych mających za zadanie oddalić w czasie konieczność wizyty u lekarza. Te pozornie małe, codzienne decyzje mają jednak ogromny wpływ na funkcjonowanie naszego organizmu, w tym także naszych „małych, symbiotycznych przyjaciół”. Szeroko rozumiany zdrowy styl życia, a w tym przede wszystkim zbilansowana dieta, wpływają na skład naszej mikrobioty jelitowej. Co z kolei ma ogromne znaczenie dla zachowania zdrowia na płaszczyźnie tak fizycznej, jak i psychicznej. Nieopisaną rolę odgrywają tu probiotyczne mikroorganizmy, które korzystnie wpływają zarówno na przewód pokarmowy, jak i na cały organizm człowieka. Wiedza o tym, że probiotyki są niezastąpione podczas biegunek bądź antybiotykoterapii jest obecnie powszechna, brakuje nam jednak wiedzy o tym, na jak wiele innych aspektów zdrowotnych są w stanie wpływać dobroczynne bakterie bytujące w naszych jelitach. Warto więc wiedzieć co to takiego probiotyki, prebiotyki i symbiotyki oraz gdzie się znajdują, czym się od siebie różnią i jakie mają właściwości zdrowotne. Treści zawarte w tym artykule pozwolą Ci poszerzyć wiedzę w zakresie m.in. probiotykoterapii i jednocześnie dadzą Ci narzędzie do poprawy stanu swojego zdrowia. Opowiemy również o lekach na e-receptę, które mogą negatywnie wpływać na mikrobiotę jelitową, a jeśli nie będziesz pewny jaki probiotyk wybrać, podczas teleporady , lekarz online przeprowadzi z Tobą szczegółowy wywiad i na jego podstawie dobierze indywidualnie do potrzeb Twojego organizmu preparat z korzystnymi dla Ciebie szczepami bakteryjnymi.

Eubioza i dysbioza – co to właściwe oznacza?

Eubioza

„Eubioza” to słowo wywodzące się z języka greckiego. Przedrostek „eu” oznacza „dobrze”, a „bios” określa „życie”, zatem eubioza oznacza „dobre życie” bądź „to, co dobre dla życia”. Za pomocą tego terminu określa się „prawidłowo zrównoważoną i urozmaiconą mikrobiotę, zapewniającą homeostazę”. Według innej z definicji, eubioza „to żywy płaszcz pożytecznych mikroorganizmów chroniący wnętrze naszego organizmu przed szkodliwymi wpływami środowiska” (dr B. Ryczkowska). Rozumiemy przez to, że jeśli nasze jelita zamieszkuje odpowiednio dużo pożytecznych bakterii (określenie „dużo” odnosi się zarówno do liczby, jak i do ilości gatunków) będziemy mieć dobre, zdrowe życie. 

Dysbioza

„Dysbioza” to odwrotność eubiozy. W każdym przypadku przedrostek dys- nadaje terminom znaczenie przeciwstawne, a więc dysbioza stanowi przeciwieństwo „dobrego życia”. Według definicji, dysbioza to „zaburzona równowaga mikroflory jelitowej, skutkująca niedoborem pożytecznych bakterii, a nadmiarem patogenów (drożdżaków, pasożytów i szkodliwych bakterii)”. O dysbiozie mówimy więc wówczas, gdy w jelitach brakuje korzystnych bakterii i namnażają się chorobotwórcze mikroorganizmy, co z kolei niesie za sobą katastrofalne skutki zdrowotne.

Probiotyki

Obecnie obowiązuje definicja ISAPP (International Scientific Association for Probiotics and Prebiotics), według której, terminem probiotyki określamy żywe organizmy, które podawane w odpowiednich ilościach wykazują korzystny efekt zdrowotny u gospodarza. Do tych organizmów zaliczane są bakterie z rodzaju Lactobacillus (np. L. acidophilus, L. casei, L. reuteri. L. rhamnosus) i Bifidobacterium (B. animalis, B. breve). Do probiotyków należą też drożdżaki Saccharomyces boulardii. Jednak najlepiej poznanymi probiotykami są bakterie z rodzaju Bifidobacterium i Lactobacillus (bakterie kwasu mlekowego). W jelitach osoby zdrowej panuje stan zwany eubiozą oznaczający, że około 90% bakterii tam bytujących stanowią korzystne bakterie kwasu mlekowego. Podczas występowania nadmiernego stresu, przy niewłaściwych nawykach żywieniowych, a także po farmakoterapii antybiotykami szkodliwe bakterie, które w zdrowym organizmie są nieliczne i stanowią około 10%, namnażają się, co doprowadza do szeregu niekorzystnych zjawisk, takich jak wzrost substancji toksycznych (amoniak, azotyny, aminy) oraz rozwój niektórych schorzeń, są to np. zaparcia, biegunki , wzdęcia, a nawet wzrost przepuszczalności płynów do światła jelita czy uszkodzenie kosmków jelitowych. W takim przypadku bakterie probiotyczne wpływają na zwiększenie korzystnej mikrobioty jelitowej, a wówczas, gdy nasza mikrobiota jest zaburzona – redukują liczbę bakterii patogennych i przywracają równowagę pomiędzy szczepami. Wiemy także, że wybrane bakterie probiotyczne skracają czas trwania ostrych biegunek infekcyjnych u młodszych pacjentów oraz łagodzą przebieg biegunki u dorosłych. Z kolei zażywanie odpowiednich probiotyków przez pacjentów podczas antybiotykoterapii zmniejsza ryzyko wystąpienia biegunki po leczeniu przepisanym na receptę antybiotykiem.

Bakterie probiotyczne mogą również działać korzystnie w przypadku zakażeń Helicobacter pylori. Bakteria ta wytwarza enzym hydrolizujący mocznik do amoniaku, co podwyższa pH żołądka i sprzyja rozwojowi tej bakterii, a tym samym zwiększa ryzyko pojawienia się wrzodów żołądka i dwunastnicy. Obecność Helicobacter pylori prowokuje także rozwój miejscowego stanu zapalnego, któremu towarzyszy produkcja cytokin prozapalnych oraz pobudzenie układu immunologicznego. Probiotyki występują w fermentowanych produktach mlecznych, np. w jogurtach, maślankach i kefirach. Obecne są także w składzie mlek modyfikowanych oraz kaszek przeznaczonych dla dzieci. Ponadto znajdziemy je także w aptece w różnego rodzaju postaciach, np. granulatach do przygotowania z wodą, liofilizatach w kapsułkach, w tabletkach twardych lub w formie umożliwiającej dodanie preparatu do posiłku. Jednak należy pamiętać, że temperatura wody bądź posiłku powinna być pokojowa, ponieważ bakterie probiotyczne są wrażliwe na działanie wysokiej temperatury. Możesz je więc z powodzeniem dodawać do jogurtów, smoothie, owsianki ,,nocnej’’ czy koktajli.

Psychobiotyki

Obecnie w aptekach dostępna jest nowa klasa probiotyków, mających na celu wspieranie naszego zdrowia psychicznego, określane są one mianem psychobiotyków. Termin ten został zapoczątkowany przez neurobiologa – Johna F. Cryana i psychiatrę – Teda Dinana, w 2013 r. i podobnie jak w przypadku definicji ISAPP traktującej o probiotykach, określa żywe bakterie, które charakteryzują się korzystnym wpływem na zdrowie psychiczne człowieka. Regulują one oś mózgowo-jelitową, wpływając na: 

• układ nerwowy, poprzez uczestnictwo w syntezie neuroprzekaźników;
• układ odpornościowy, poprzez zwiększenie syntezy cytokin przeciwzapalnych;
• układ dokrewny, poprzez obniżanie stężenia kortyzolu (tzw. hormonu stresu), czyli hormonu wydzielanego podczas występowania przewlekłej reakcji stresowej.

Jak w przypadku każdego probiotyku, działanie psychobiotyków zależne jest od zawartych w nim szczepów bakteryjnych lub gatunków, co oznacza, że jedynie wybrane bakterie o udowodnionym korzystnym wpływie na zdrowie psychiczne mogą być określane mianem psychobiotyku. Jedną z istotnych właściwości tych bakterii jest wspieranie bariery jelitowej, która m.in. zapobiega przemieszczaniu się fragmentów bakterii (endotoksyny) ze światła przewodu pokarmowego do krwi. Taka endotoksyna może powodować ogólnoustrojowy stan zapalny, który z kolei jest uznawany za jedną z przyczyn powstawania zaburzeń psychicznych oraz chorób neurodegeneracyjnych (np. choroba Parkinsona, choroba Alzheimera czy stwardnienie zanikowe boczne). W zależności od preparatu działanie psychobiotyków zazwyczaj obejmuje łagodzenie ogólnych objawów lęku, wspomaganie równowagi emocjonalnej oraz łagodzenie objawów ze strony przewodu pokarmowego wywołanych przez stres. Tym samym psychobiotyki mogą być wartościowym uzupełnieniem stosowanej na receptę farmakoterapii i/lub psychoterapii w przebiegu depresji zaburzeń lękowych czy powodowanej lękiem bezsenności. 

Prebiotyki

Prebiotyki są substancjami węglowodanowymi, stanowią zazwyczaj nietrawiony składnik pożywienia. Stymulują one wzrost i metabolizm bakterii dojelitowych (wykazują korzystny wpływ na organizm gospodarza przez selektywne stymulowanie wzrostu i/lub aktywności jednego bądź kilku szczepów bakterii jelitowych zdolnych do ich fermentowania). Laktosukroza, fruktooligosacharydy, oligosacharydy, inulina wspierają wzrost bakterii z rodzaju Bifidobacterium i Lactobacillus, a także stymulują wytwarzanie krótkołańcóchowych kwasów tłuszczowych. Ze względu na to, prebiotyki dodawane do produktów spożywczych mogą przywrócić odpowiedni stosunek korzystnych bakterii jelitowych do tych agresywnych, szkodliwych w części dystalnej jelita krętego u pacjentów z NChZJ (nieswoiste choroby zapalne jelit), do schorzeń tych należą chorobą Leśniowskiego-Crona oraz wrzodziejące zapalenie jelita grubego. W praktyce najpowszechniej występującymi prebiotykami są fruktany, zwłaszcza fruktooligosacharydy i inulina. Inulina, której dobrym źródłem są takie produkty jak: cykoria, czosnek, por, szparagi i cebula, stanowi mieszaninę oligomerów (nazywanych inaczej oligofruktozą lub fruktooligosacharydami) i polimerów liniowych fruktozy o różnym stopniu polimeryzacji.

Synbiotyki

Za wzrost naszej probiotycznej mikrobioty jelitowej w znacznym stopniu odpowiada skład stosowanej przez nas diety, a zwłaszcza obecność oligosacharydów, stanowiących pożywkę dla mikrobioty jelita grubego. Składniki te mogą naturalnie występować w produktach spożywczych, ale mogą też być suplementowane w postaci probiotyku. Zgodnie z aktualną definicją prebiotyki to substraty selektywnie wykorzystywane przez drobnoustroje gospodarza, które wywierają korzystny, udokumentowany efekt zdrowotny. Połączenie prebiotyku i probiotyku nazywane jest synbiotykiem i wykazuje efekt synergistyczny. Synbiotyki wspomagają rozwój pożytecznej mikrobioty jelitowej na skutek pobudzania probiotyków prebiotykami. Ponadto hamują one rozwój patogennej mikrobioty bakteryjnej jelit i przyczyniają się do zmniejszenia stężenia niepożądanych metabolitów w organizmie, unieczynnienia nitrozoamin i substancji kancerogennych, a także przeciwdziałają procesom gnilnym w jelitach oraz zapobiegają zaparciom i biegunkom o różnej etiologii. Badania przeprowadzone na modelu zwierzęcym, w którym do diety szczurów włączono inulinę, oligofruktozę, Bifidobacterium lactis i Lactobacillus rhamnosus wykazały zwiększoną ilość Immunoglobuliny A w jelitach tych zwierząt. Co więcej, kombinacja inuliny z Bifidobacterium longum wpływa korzystnie na walkę z nowotworem. Synbiotyki wpływają również na redukcję szkodliwej mikrobioty np. Clostridium perfringens i innych endopatogenów przy równoczesnym namnażaniu pożytecznych bakterii. Redukują poziom cholesterolu i ciśnienia krwi, dzięki czemu wspomagają walkę z nadciśnieniem tętniczym oraz innymi schorzeniami sercowo-naczyniowymi. Są także wykorzystywane w leczeniu pacjentów z chorobami wątroby i poprawiają wchłanianie magnezu, fosforu i wapnia przez co przyczyniają się do profilaktyki osteoporozy . Synbiotyki dostępne są bez recepty w aptekach.

Literatura:

1. WGO Handbook on gut Microbes: Microbial Communities; Functions of the Gut Microbiota; Composition and Structure of the Human Gut Microbiota; Impact of Diet on Gut Microbes; Antibiotics and Gut Microbes; Probiotics: the Concept; Prebiotics; World Digestive Health Day WDHD May 29, 2014.
2. Liu RT, Walsh RFL, Sheehan AE. Prebiotics and probiotics for depression and anxiety: A systematic review and meta-analysis of controlled clinical trials. Neurosci Biobehav Rev. 2019 Jul;102:13-23. doi: 10.1016/j.neubiorev.2019.03.023. Epub 2019 Apr 17. PMID: 31004628; PMCID: PMC6584030.
3. Kubiszewska I., Januszewska M., Rybka J., Gackowska L. (2014) Bakterie kwasu mlekowego i zdrowie: czy probiotyki są bezpieczne dla człowieka?; Postępy Higieny i Medycyny Doświadczalnej.
4. Rafter J, Bennett M, Caderni G, et al. Dietary synbiotics reduce cancer risk factors in polypectomized and colon cancer patients. Am J Clin Nutr 2007, 85(2): 488-496.
5. Pérez-Conesa D, López G, Abellán P, et al. Bioavailability of calcium, magnesium and phosphorus in rats fed probiotic, prebiotic and synbiotic powder follow-up infant formulas and their effect on physiological and nutritional parameters. J Sci Food Agr 2006, 86(14): 2327-2336.
6. Martyniak A, Medyńska-Przęczek A, Wędrychowicz A, Skoczeń S, Tomasik PJ. Prebiotics, Probiotics, Synbiotics, Paraprobiotics and Postbiotic Compounds in IBD. Biomolecules. 2021 Dec 18;11(12):1903. doi: 10.3390/biom11121903. PMID: 34944546; PMCID: PMC8699341.