Uzależnienie od nikotyny

Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 opisała nikotynizm jako uzależnienie od substancji znajdującej się w papierosach, czyli nikotyny. Jest to trudne do wyleczenia uzależnienie, które dotyka ludzi na całym świecie. Szacuje się, że z powodu uzależnienia od papierosów co roku umiera w Europie około 600 tysięcy osób. Uzależnienie od nikotyny jest przyczyną rozwoju wielu chorób – nowotworów płuc, krtani czy jamy ustnej, rozedmy płuc, udarów mózgu. Rzucenie palenia nie jest proste i wymaga dużo samozaparcia. Pomocne może być zastosowanie wspomagania farmakologicznego.

Czym jest uzależnienie od nikotyny?

Mówiąc o uzależnieniu od nikotyny, należy wziąć pod uwagę dwa uzależnienia – uzależnienie farmakologiczne i behawioralne. Pierwsze zjawisko dotyczy wykształcenia tolerancji oraz występowania objawów odstawiennych. Tolerancja farmakologiczna dzieli się na farmakokinetyczną i farmakodynamiczną. Na skutek dostarczania do organizmu dawek nikotyny zwiększa się aktywność enzymów odpowiedzialnych za jej metabolizm (tolerancja farmakokinetyczna), a układ nerwowy dostosowuje się poprzez zmianę liczby receptorów dla nikotyny (tolerancja farmakodynamiczna). Organizm przystosowany do otrzymywania większej dawki nikotyny zaczyna reagować objawami odstawienia w momencie, gdy jej poziom drastycznie się zmniejszy. Praca układu nerwowego zostaje zaburzona, a palacz odczuwa negatywne skutki odstawienia papierosów.

Uzależnienie behawioralne

Uzależnienie behawioralne jest złożonym zjawiskiem, zależnym od wielu różnych czynników (środowiskowych, społecznych, psychologicznych). Nałogowy palacz sięga po papierosy w momencie, gdy chce sobie poradzić ze stresującą sytuacją, lepiej się poczuć. Podczas palenia nie tylko się uspokaja, lecz także odczuwa przyjemność, a nawet pobudzenie. Sporą rolę odgrywa również nacisk ze strony otoczenia – przebywanie wśród innych palących, częstowanie i zachęcanie do sięgnięcia po papierosa. Należy podkreślić, że nikotyna jest środkiem psychoaktywnym, powoduje wyrzut hormonu szczęścia, wzrost adrenaliny i ciśnienia krwi. Wystarczy 7 sekund, by dopamina dotarła do mózgu i wywołała uczucie szczęścia. Po około 2 godzinach mózg zaczyna wysyłać sygnały, że potrzebuje więcej nikotyny.

Jak rodzi się uzależnienie od palenia?

Systematyczne dawkowanie substancji psychoaktywnej do organizmu (nikotyna) prowadzi do powstawania zmian w metabolizmie. Palacz zaczyna czuć zadowolenie i ukojenie, które sprawiają, że pojawia się chęć na sięgnięcie po kolejnego papierosa. Tak rodzi się uzależnienie psychiczne, a dalej zjawisko głodu nikotynowego. Na skutek regularnego palenia papierosów naturalna bariera ochronna organizmu zaczyna zanikać i wykształca się uzależnienie fizyczne. Osoba paląca ma coraz większe problemy z odstawieniem nikotyny. Co skłania do palenia? Wśród najczęstszych przyczyn można wymienić:

• ciekawość;
• chęć naśladowania rówieśników;
• konieczność dodania sobie pewności, zaimponowania innym;
• bunt i przekorę;
• potrzebę odprężenia się, wyciszenia;
• wzorce z najbliższego otoczenia, np. palący rodzice, rodzeństwo;
• sposób na radzenie sobie z niepowodzeniami i porażkami;
• nudę, brak zajęcia.

Osoby uzależnione najczęściej wskazują na kilka różnych powodów, jednak na pierwszym miejscu wymieniają ciekawość i chęć dostosowania się do trendów panujących w najbliższym otoczeniu.

Uzależnienie od papierosów – objawy

Objawy uzależnienia są doskonale widoczne w momencie, gdy palacz stara się rzucać papierosy, chce zrezygnować z palenia. To sytuacja, która jasno pokazuje, jak silnym nałogiem jest uzależnienie od nikotyny. Pojawiają się nawet teorie, jakoby uzależnienie tego rodzaju było silniejsze niż uzależnienie od narkotyków czy alkoholu. Ponoć osoby zmagające się z uzależnieniami mają największe problemy podczas rzucania palenia. Do objawów abstynencji zalicza się m.in.:

• problemy z koncentracją;
• nadmierną senność lub problemy ze snem;
• poczucie frustracji;
• agresję i nadmierną nerwowość;
• lęk, niepokój;
• zwiększoną drażliwość;
• objawy depresji, smutek.

Najbardziej zauważalnym symptomem jest niepohamowana chęć zapalenia papierosa. Niektóre osoby doświadczają także objawów somatycznych, takich jak:

• wzrost apetytu;
• wzrost masy ciała;
• ból głowy;
• spadek ciśnienia tętniczego;
• spowolnienie akcji serca;
• dolegliwości żołądkowe.

Choć wiele z tych objawów zanika po pewnym czasie (około miesiąca po zapaleniu ostatniego papierosa), głód nikotynowy może być odczuwany dłużej, a niekiedy powracać nawet po kilku miesiącach lub latach od momentu rzuceniu palenia.

Szkodliwe działanie nikotyny – wpływ na zdrowie

Palenie tytoniu wpływa niekorzystnie na organizm – nie tylko prowadzi do rozwoju poważnych chorób, ale znacznie pogarsza kondycję skóry czy stan uzębienia. Do najważniejszych zagrożeń, z jakimi muszą liczyć się nałogowi palacze, należą:

• choroby układu oddechowego – rozedma płuc, przewlekłe zapalenie oskrzeli, rak płuc, języka, warg, jamy ustnej, krtani, tchawicy, przewlekła obturacyjna choroba płuc, astma oskrzelowa, gruźlica;
• choroby układu krążenia – choroba niedokrwienna serca, zawał mięśnia sercowego, nadciśnienie tętnicze, tętniak aorty, miażdżyca zarostowa kończyn dolnych;
• choroby układu pokarmowego – wrzody żołądka, dwunastnicy, przepukliny jelitowe;
• choroby oczu – niedowidzenie, degeneracja plamkowa, katarakta;
• inne choroby – rak nerki, pęcherza moczowego, przełyku, impotencja lub upośledzenie płodności.

Szkodliwe dla zdrowia jest także wdychanie dymu papierosowego, czyli tzw. bierne palenie tytoniu.

Szkodliwość biernego palenia papierosów

Wdychanie dymu papierosowego jest równie szkodliwe dla zdrowia, jak palenie papierosów. Badania potwierdziły związek pomiędzy narażeniem na wdychanie dymu papierosowego a rozwojem schorzeń układu oddechowego np. astmy oskrzelowej. Dzieci przebywające w środowisku palaczy były bardziej narażone na wystąpienie zapalenia ucha środkowego, podrażnienie dróg oddechowych, ale także późniejsze zaburzenia zachowania czy trudności w nauce. Dzieci palaczy znalazły się też w grupie zagrożonej syndromem nagłej śmierci dziecka i zespołem nagłej śmierci niemowląt. Jakie są zatem skutki wdychania dymu nikotynowego?

• zwiększone ryzyko zachorowania na raka płuc, przewlekłą obturacyjną chorobę płuc, astmę, zapalenia dolnych i górnych dróg oddechowych;
• niekorzystny wpływ dymu papierosowego na krzepliwość krwi;
• o 25% zwiększone ryzyko rozwoju chorób serca;
• podrażnienie śluzówki powodujące zaczerwienienie i łzawienie oczu;
• wdychanie dymu przyczynia się do rozwoju alergii;
• może prowadzić do rozwoju zaburzeń psychicznych – rozdrażnienia, zwiększenia uczucia niepokoju.

Korzyści z zaprzestania palenia

Choć leczenie uzależnienia nie jest łatwe, a nieprzyjemne objawy odstawienia towarzyszą palaczom przez dłuższy czas, korzyści z rzucenia palenia są nie do przecenienia. Mamy na myśli nie tylko o korzyści zdrowotne, ale także społeczne czy finansowe. Pozytywne skutki niepalenia to przede wszystkim:

• obniżenie tętna i unormowanie ciśnienia tętniczego krwi;
• wzrost stężenia tlenu we krwi i obniżenie stężenia dwutlenku węgla;
• unormowanie działania zmysłu węchu i smaku;
• poprawa wydolności układu oddechowego, ustąpienie duszności i kaszlu;
• zmniejszenie ryzyka wystąpienia ostrego zawału mięśnia sercowego i choroby niedokrwiennej serca;
• poprawa kondycji fizycznej, zwiększenie wydolności organizmu;
• poprawa wyglądu skóry i paznokci oraz zębów;
• zmniejszenie ryzyka zachorowania na nowotwory – płuc, krtani, przełyku, jamy ustnej;
• zmniejszenie prawdopodobieństwa wystąpienia udaru mózgu;
• poprawa jakości życia seksualnego.

Jak rzucić nałóg?

Wiele osób próbuje rzucić palenie samodzielnie – ogromną rolę odgrywa tu tzw. silna wola. Powodzenie zależy głównie od determinacji palacza i powodów, które nim kierują. Trzeba pamiętać, że objawy zespołu abstynencyjnego mogą być wyjątkowo dokuczliwe i nieprzyjemne. W leczeniu uzależnienia stosuje się także farmakologię, powinna ona jednak pełnić jedynie funkcję pomocniczą, nie zaś główną. W leczeniu uzależnienia od tytoniu stosuje się tabletki, plastry czy gumy do żucia.

Nikotynowa terapia zastępcza

Specjaliści sugerują, aby leczenie rozpocząć od podawania dwóch preparatów z grupy dostępnych leków – plaster utrzymujący stałe stężenie nikotyny w organizmie, a także gumy do życia lub tabletki do ssania. Stosuje się również inhalacje. Jeśli nikotynowa terapia zastępcza nie przyniesie oczekiwanych rezultatów, włącza się bupropion, czyli lek przeciwdepresyjny łagodzący objawy spadku samopoczucia po odstawieniu nikotyny. Jednocześnie lek ten zmniejsza uczucie głodu nikotynowego.

Środki farmakologiczne stosowane w leczeniu uzależnienia od nikotyny to także wareniklina (częściowy antagonista receptorów nikotynowych) prowadząca do zmniejszenia uczucia głodu nikotynowego. Leku tego nie stosuje się razem z bupropionem ani z preparatami podawanymi w terapii zastępczej. Inne leki stosowane w leczeniu uzależnienia to klonidyna oraz nortryptylina. Bez recepty dostępne są jedynie preparaty stosowane w ramach nikotynowej terapii zastępczej. Pozostałe musi przepisać lekarz.

Psychoterapia

W rzucaniu palenia wsparcia udziela również psycholog. Psychoterapia uczy radzenia sobie ze skutkami odstawienia nikotyny. Najczęściej stosowana jest jedna z dwóch metod behawioralnych – metoda pozytywnego wzmacniania, która ma na celu podkreślanie pozytywnych skutków rzucenia palenia oraz metoda awersyjna, polegająca na zniechęcaniu do palenia. Przydatne mogą okazać się również techniki relaksacyjne.

Inne sposoby pomagające rzucić palenie

Metody leczenia uzależnienia od nikotyny obejmują również akupunkturę, hipnozę, biorezonans, ziołolecznictwo, poradnictwo medyczne, edukację poprzez broszury i specjalistyczne konsultacje telefoniczne.

Dlaczego warto spróbować rzucić palenie?

Nikotyna przyczynia się do powstawania zmian w ośrodkowym układzie nerwowym, rozwoju wielu różnych chorób – głównie dotyczących układu sercowo-naczyniowego i oddechowego, przyspiesza proces starzenia się skóry. Palenie papierosów wywiera negatywny wpływ nie tylko na stan zdrowia, ale także wygląd – pojawiają się zmarszczki, zażółcenie paznokci, zębów, nieprzyjemny oddech itp. Jednocześnie osoba paląca naraża przebywających w najbliższym otoczeniu na wdychanie dymu, co grozi poważnymi konsekwencjami zdrowotnymi. Rzucenie palenia to sposób na poprawę swojego zdrowia i zadbanie o zdrowie innych.

Leki, które mogą pomóc w leczeniu uzależnienia od nikotyny

Według wielu osób nikotyna może uzależniać jeszcze bardziej niż narkotyki i alkohol. Rzucenie palenia jest też bardzo trudne. Palacz często zmaga się z dolegliwościami układu oddechowego, dlatego konieczne może być podjęcie odpowiedniego leczenia. W terapii astmy i obturacyjnej choroby płuc zastosowanie mają:

• Benodil;
• Berodual.

Niekiedy dobre efekty przynosi przyjmowanie syropu lub tabletek na kaszel. Rozwinięte schorzenia dróg oddechowych to jeszcze jeden argument przemawiający za natychmiastowym odstawieniem papierosów.

Skutki uzależnienia od nikotyny mogą być naprawdę poważne, dlatego warto rozważyć rzucenie palenia. Choć objawy odstawienia nikotyny bywają męczące, po pewnym czasie całkowicie ustępują. Jeśli niemożliwe jest samodzielne odstawienie papierosów, warto skorzystać z pomocy specjalisty. Pozytywne efekty wyjścia z nałogu widać już po kilku dniach.