Zawroty głowy

Silne zawroty głowy i zaburzenia równowagi mogą sygnalizować poważne schorzenia – duża intensywność oraz częstotliwość dolegliwości powinny skłaniać do natychmiastowego kontaktu z lekarzem. Zaburzenia równowagi to jeden z najczęściej zgłaszanych problemów zdrowotnych. Najwięcej przypadków (od 20 do 40% spośród wszystkich) pojawia się przy gwałtownej zmianie pozycji. Pozostałe są związane z rozmaitymi chorobami – nowotworami, urazami głowy, zaburzeniami snu, depresją i wieloma innymi schorzeniami. Do powstania zawrotów głowy mogą przyczyniać się także przyjmowane leki. Sposób łagodzenia objawów oraz leczenia lub ograniczania kolejnych napadów zależy od diagnozy i źródła zaburzeń.

Rodzaje zawrotów głowy. Klasyfikacja, przyczyny dolegliwości

Pod pojęciem zawrotów głowy kryją się różne symptomy. To przede wszystkim zaburzenia widzenia (wrażenie ruchu otoczenia) oraz brak równowagi, który może doprowadzić do upadku. Pacjenci często określają te dolegliwości mianem „wirowania” i „kręcenia się w głowie”. W zależności od objawów wyróżnia się układowe i nieukładowe zawroty głowy, oba główne rodzaje dolegliwości są związane z zaburzeniami układu równowagi – odpowiednio elementami obwodowymi i ośrodkowymi. Jego podstawowe narządy to m.in.:

• obwodowy układ równowagi:
• błędnik;
• unerwienie przedsionkowe;
• ośrodkowy układ nerwowy w mózgu:
• jądra podkorowe;
• kora mózgowa;
• móżdżek;
• pień mózgu.

Zawroty układowe i nieukładowe mogą wskazywać na guzy, stany zapalne, urazy oraz niedokrwienie w wyżej wymienionych narządach i ośrodkach. Wywołują je różne schorzenia laryngologiczne (np. toksyczne uszkodzenie błędnika, perlak, uszkodzenie ucha wewnętrznego, hałas, choroba Meniere’a) oraz neurologiczne (np. stwardnienie rozsiane, migrena, padaczka, depresja, zaburzenia lękowe). Wyróżnia się też napady wywołane chorobami i zmianami ogólnoustrojowymi. Wśród możliwych przyczyn zawrotów głowy są także:

• ciąża;
• cukrzyca;
• hipoglikemia;
• hiperwentylacja;
• miażdżyca;
• nerwica;
• niedoczynność tarczycy;
• niedotlenienie;
• nieprawidłowy rytm serca;
• nieskorygowana wada wzroku;
• padaczka;
• prezbiastazja – zaburzenia czucia głębokiego i inne zmiany spowodowane starzeniem się organizmu;
• udar;
• zakażenia różnego typu;
• zatrucia pokarmowe;
• zbyt wysokie i zbyt niskie ciśnienie tętnicze;
• zespół Arnolda-Chiariego;
• zmiany nowotworowe;
• zwyrodnienia odcinka szyjnego kręgosłupa.

Zawroty głowy – podstawowe objawy. Wirowanie, niestabilność

Objawy zaburzeń czynności układu przedsionkowego są wyraźne, stosunkowo łatwo rozróżnić wrażenie wirowania własnego ciała czy głowy od „kręcącego się” otoczenia. Obwodowym zawrotom głowy towarzyszą oczopląs, nudności i wymioty. Niektórzy pacjenci skarżą się też na lęk przed utratą równowagi i zaburzenia słuchu. Zwykle są w stanie dość dokładnie opisać swoje dolegliwości. Większe problemy w kwestii rozpoznania i zdefiniowania nastręczają pacjentom symptomy nieukładowe. Te zwykle określane są jako poczucie niepewności, niejasne problemy z utrzymaniem równowagi oraz narastający lęk przed upadkiem. Ośrodkowe zawroty głowy są zwykle łagodniejsze.

Niektórzy pacjenci zgłaszają się do lekarzy w związku z częstymi dolegliwościami przy zmianie pozycji. Gwałtowny ruch może powodować krótkotrwałe (utrzymujące się do kilkunastu sekund) zaburzenia równowagi, mdłości, torsje, czasem oczopląs. Tak zwane położeniowe zawroty głowy mają związek z tymczasowym problemem czynnościami obwodowymi i ośrodkowymi układu równowagi – objawy ustępują po ustabilizowaniu ciśnienia. Najczęściej pojawiają się przy szybkiej zmianie pozycji z leżącej na siedzącą oraz z siedzącej na stojącą.

Zaburzenia błędnika prowadzące do zawrotów głowy

Błędnik to ważna część ucha wewnętrznego. Większość zakłóceń pracy tego narządu ma związek z niewłaściwym położeniem otolitów – kryształków węglanu wapnia, które odgrywają istotną rolę w działaniu zmysłu równowagi. W efekcie zawroty głowy często utrzymują się bez względu na pozycję ciała. Leżenie, siedzenie czy stanie nie przynosi żadnej ulgi.

Zawroty głowy wywołane zaburzeniami błędnika są silne i pojawiają się nagle. Stan zapalny zwiększa intensywność dolegliwości i symptomów. Do zaburzeń równowagi dochodzą takie objawy jak:

• fotofobia;
• nudności;
• wymioty;
• oczopląs;
• szumy uszne.

Zawroty głowy przy migrenie

Zaburzenia równowagi w związku z bólami migrenowymi to tzw. migrena przedsionkowa (VM). Częściej chorują kobiety, dokładne przyczyny i mechanizmy powstawania nie są jeszcze znane lekarzom i naukowcom. Wiadomo, że zawroty głowy podczas migreny mają związek z podrażnieniem przedsionka mózgu. Atak choroby może trwać od 5 minut do 72 godzin. Wśród czynników wyzwalających są m.in.:

• silny stres i emocje;
• zmiany hormonalne;
• niedostateczna ilość snu;
• hałas;
• intensywne światło;
• czynniki pogodowe;
• głód, pragnienie.

Związki przyczynowo-skutkowe między chorobą Meniere’a a zawrotami głowy

Choroba Meniere’a to zespół zaburzeń ucha wewnętrznego. Występuje rzadko, głównie u osób w wieku 20–50 lat. Objawami są problemy z równowagą i słuchem. Brak leczenia prowadzi do nieodwracalnych uszkodzeń i trwałego upośledzenia zmysłów. Bezpośrednią przyczyną schorzenia jest zbyt wysokie ciśnienie endolimfy, spowodowane czynnikami genetycznymi i/lub zewnętrznymi. Zawroty głowy towarzyszą innym objawom, takim jak:

• uczucie wypełnienia chorego ucha;
• szumy uszne;
• napadowe pogarszanie słuchu.

Zaburzenia równowagi przy chorobie Meniere’a mają charakter napadowy – ataki zawrotów głowy trwają zwykle od 20 minut do kilku godzin. W zaawansowanym stadium schorzenia nie ustępują nawet przez kilka dni. Mogą całkowicie unimożliwiać normalne funkcjonowanie i wykonywanie codziennych czynności. Po ustaniu napadu pacjenci często odczuwają wzmożoną senność. Zdiagnozowanie choroby Meniere’a wymaga przeprowadzenia szeregu zaawansowanych badań.

Zawroty głowy a ciąża

Problemy mogą pojawiać się na każdym etapie ciąży, z różnych powodów. W pierwszym trymestrze zawroty głowy zwykle wynikają z szybszego krążenia krwi oraz zwiększonego wydzielania progesteronu. W drugim i trzecim trymestrze do czynników wywołujących dolegliwości dołączają m.in.:

• zła dieta, niewłaściwe odżywianie:
• niedobór żelaza i anemia;
• niskie stężenie glukozy we krwi;
• odwodnienie;
• spadek ciśnienia tętniczego – ucisk naczyń krwionośnych na nerwy, np. przy wstawaniu.

Diagnostyka zawrotów głowy – badania zlecane pacjentom przez lekarzy

Czynności diagnostyczne wobec osób, które zgłaszają się z zawrotami głowy, można podzielić na 3 podstawowe etapy. Pierwszym z nich jest zebranie wywiadu medycznego – najczęściej przez lekarza rodzinnego. Od informacji przekazanych przez pacjenta zależy, do którego specjalisty trzeba będzie się udać i jakie badania zostaną wykonane w pierwszej kolejności. Różne przyczyny zaburzeń równowagi (i widzenia) potwierdza się różnymi testami. Podczas wywiadu lekarskiego szczególnie istotne są wiadomości na temat:

• charakteru i czasu trwania dokuczliwych symptomów;
• okoliczności występowania zawrotów głowy;
• objawów towarzyszących;
• chorób i dolegliwości współistniejących;
• przyjmowanych leków.

W drugim etapie diagnostyki zwykle wykonuje się badania podstawowe, które koncentrują się na pomiarze ciśnienia krwi oraz pulsu. Dokładne ustalenie przyczyny choroby układu nerwowego i wybranie odpowiedniego sposobu leczenia wymaga bardziej zaawansowanych metod oraz dokładniejszych analiz. Testy trzeciego etapu mają charakter laryngologiczny, neurologiczny i okulistyczny. U pacjentów z zawrotami głowy najczęściej przeprowadza się następujące badania:

• USG tętnic szyjnych;
• RTG, MRI głowy;
• VNG – wideonystagmografia;
• EEG – elektroencefalografia
• ENG – elektronystagmografia (badania narządu równowagi);
• EKG serca;
• badania laboratoryjne (hormony tarczycy, krzywa cukrzycowa, lipidogram itd.);
• próby kaloryczne i nadprogowe;
• audiometria.

Leki, które mogą pomóc na zwroty głowy

Nie ma leku, który byłby skuteczny na każdy zawrót głowy – w pierwszej kolejności podaje się pacjentom do leczenia doraźnego. To m.in. preparaty przeciwhistaminowe, neuroleptyki, betahistyna, hydroksyzyna, benzodiazepiny antagoniści wapnia i wiele innych substancji. Pacjentom z chorobą Meniere’a zwykle pomagają blokery receptorów histaminy w połączeniu z lekami moczopędnymi. Z kolei osoby z zapaleniem nerwu przedsionkowego najczęściej zażywają glikokortykosteroidy. Ustalenie optymalnego planu leczenia wymaga konsultacji ze specjalistami – przede wszystkim neurologiem oraz laryngologiem, a w niektórych przypadkach także kardiologiem, neurochirurgiem, ortopedą, psychiatrą. Osobom z postawioną diagnozą przepisuje się następujące leki na zawroty głowy:

• Betaserc;
• Histigen;
• Torecan.

Zdaniem lekarzy stosunkowo najłatwiej dopasować odpowiednie środki farmakologiczne dla pacjentów, którzy zmagają się z zawrotami głowy z powodu działań niepożądanych leków na inne dolegliwości. W większości przypadków wystarczy zmienić podstawowy lek na alternatywny preparat o nieco innym składzie lub poprawić dawkowanie, by skutki uboczne zniknęły. Oczywiście wszystko odbywa się przy uwzględnieniu wszelkich zaleceń lekarskich oraz przeciwwskazań medycznych. Konieczność zmiany z uwagi na zaburzenia równowagi i widzenia najczęściej dotyczy:

• antydepresantów (zwłaszcza inhibitorów wychwytu serotoniny);
• leków przeciwpsychotycznych;
• farmaceutyków przeciwpadaczkowych;
• preparatów przeciwbólowych;
• aminoglikozydów;
• środków rozszerzających naczynia krwionośne;
• leków nasennych.

Leczenie zawrotów głowy – metody alternatywne. Kinezyterapia, domowe sposoby

Kinezyterapia to w uproszczeniu leczenie ruchem. Program ćwiczeń układają fizjoterapeuci, na podstawie wskazań lekarzy prowadzących pacjenta. Zajęcia kinezyterapeutyczne są zawsze dostosowane do indywidualnych potrzeb – wieku, płci, kondycji fizycznej i psychicznej. Gimnastyka dla osób z zawrotami głowy spowodowanymi chorobą Meniere’a przebiega nieco inaczej niż u pacjentów z chorobą Parkinsona, z nadciśnieniem, po udarze, w podeszłym wieku itd. Odpowiedni wysiłek fizyczny może zredukować negatywne skutki uszkodzeń w układzie przedsionkowym mózgu, który w wyniku ruchu otrzymuje bodźce wymuszające jego aktywność. W rehabilitacji wykorzystuje się również:

• masaże lecznicze;
• zabiegi fizjoterapeutyczne;
• energię elektryczną;
• ultradźwięki;
• fototerapię;
• termoterapię.

Domowe sposoby są skuteczne przede wszystkim na łagodne, epizodyczne zawroty głowy. Takie metody są w stanie zredukować objawy, ale nie pomogą na pierwotną przyczynę. Najczęściej poleca się dbanie o właściwy poziom nawodnienia oraz spożywanie produktów bogatych w składniki regulujące ciśnienie krwi. Bodaj najskuteczniejszy jest imbir dodany do ciepłej wody. Inne możliwości to m.in.:

• arbuz;
• banan;
• batat;
• burak;
• fasola;
• pomidor;
• szpinak.

Przyczyny i leczenie. Rozpoznanie zawrotów głowy decyduje o skuteczności terapii

Pacjenci nie powinni zwlekać z szukaniem pomocy. To ważne, zwłaszcza gdy dolegliwości powracają regularnie i są coraz silniejsze. Długotrwałe zawroty głowy dotykają 30% dorosłych pacjentów i ok. 18% dzieci. Ważne, by zwracać uwagę na okoliczności, w których wystepują zaburzenia równowagi i widzenia oraz inne objawy. Dla lekarzy każda informacja jest niezwykle cenna. Wczesne rozpoznanie poważnej choroby to większe szanse na całkowite wyleczenie i powrót do normalności bez komplikacji.