Ból ucha

Ból ucha – inaczej otalgia – może oznaczać problemy zdrowotne z narządem słuchu lub dolegliwości zupełnie innego rodzaju. W ten sposób objawiają się m.in. problemy z uzębieniem, a także zapalenie gardła i krtani, zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa, zawał serca, tętniak aorty i wiele innych schorzeń. Jak widać, niektóre są stosunkowo łagodne, ale inne stwarzają poważne zagrożenie dla zdrowia i życia pacjenta. Bólu uszu nigdy nie należy lekceważyć. Jeżeli dolegliwości trwają długo, są wyjątkowo dokuczliwe, a dodatkowo pojawia się krwawienie, ropna wydzielina lub występują inne objawy towarzyszące, najlepiej od razu zgłosić się do lekarza. Laryngolog lub inny specjalista zleci badania, które pomogą zlokalizować pierwotną przyczynę bolesności i dobrać optymalny sposób leczenia.

Otalgia – źródła. Najczęstszą przyczyną bólu uszu jest stan zapalny

Za odczuwanie otalgii odpowiadają nerwy czaszkowe i szyjne rdzeniowe. Do pierwszej kategorii włókien należą m.in. nerw trójdzielny, twarzowy i językowo-gardłowy. Szyjne nerwy rdzeniowe obejmują głowę, szyję i klatkę piersiową. Ważna jest też budowa ucha. Narząd słuchu składa się z trzech głównych części:

• ucha zewnętrznego – małżowina uszna, przewód słuchowy zewnętrzny;
• ucha środkowego – jama bębenkowa, młoteczek, kowadełko, strzemiączko, okienko owalne;
• ucha wewnętrznego – błędnik kostny i błoniasty, z przedsionkiem, ślimakiem i trzema kanałami półkolistymi.

Błona bębenkowa znajduje się pomiędzy uchem zewnętrznym a środkowym – na końcu zewnętrznego przewodu słuchowego ma też stałe połączenie z młoteczkiem w jamie bębenkowej. Nerw w uchu wewnętrznym jest pozbawiony włókien bólowych, dlatego zapalenie i inne dolegliwości w tej części narządu słuchu objawiają się poprzez uczucie pełności czy wzmożonego ciśnienia. Ból ucha dotyczy części środkowej oraz zewnętrznej. Do możliwych przyczyn otalgii należą:

• różne stany zapalne;
• hałas;
• zmiana ciśnienia (np. podczas lotu samolotem albo nurkowania);
• dolegliwości poza narządem słuchu – tzw. rzutowane bóle uszu, trudniejsze do zdiagnozowania.

Zapalenie ucha zewnętrznego – objawy, rodzaje

Symptomy stanu zapalnego w uchu zewnętrznym, który spowodował otalgię, zależą od przyczyny. Poza bólem ucha pacjenci odczuwają:

• problemy ze słuchem, wyciek ropnej wydzieliny – zakażenie bakteryjne;
• pęcherzyki na małżowinie usznej i przewodzie słuchowym zewnętrznym, zawroty głowy, porażenie nerwu twarzowego – infekcja wirusem VZV (półpasiec);
• świąd, gęsta i lepka wydzielina o nieprzyjemnym zapachu – zakażenie grzybicze;
• zaburzenia słyszenia, ropny wyciek, ból ucha promieniujący na skroń i żuchwę – złośliwe zapalenie ucha zewnętrznego;
• guzki, obrzęk chrząstki przewodu słuchowego zewnętrznego – czyrak, czyli ograniczone zapalenie ucha zewnętrznego.

Objawy zapalenia ucha środkowego, warianty dolegliwości

Zapalenie ucha środkowego najczęściej występuje u dzieci. Ból ucha ma związek z przeniesieniem infekcji i stanu zapalnego z górnych dróg oddechowych – głównie zatok, nosa i gardła. Otalgii towarzyszą wtedy gorączka, niedosłuch, szumy uszne, ból głowy, pogorszenie samopoczucia. W uchu może też gromadzić się płyn – odpływ wydzieliny zwykle przynosi ulgę, ale może też spowodować trwałe ubytki błony bębenkowej, aż do perforacji.

Inne stany zapalne związane z bólem ucha środkowego to:

• zapalenie wyrostka sutkowatego;
• pęcherzowe, krwotoczne zapalenie błony bębenkowej;
• zapalenie trąbki słuchowej;
• ostre zapalenie ucha środkowego;
• przewlekłe zapalenie ucha środkowego.

Ból ucha zewnętrznego – inne źródła, symptomy towarzyszące

Zewnętrzna część ucha jest wrażliwa na urazy miejscowe. Nieprawidłowe stosowanie patyczków do czyszczenia uszu może podrażnić lub uszkodzić zewnętrzny przewód słuchowy. Dotkliwym bólem skończy się też zatkanie ucha nadmiarem woskowiny albo ciałem obcym. Małżowina uszna jest narażona na oparzenia i odmrożenia. W przypadku urazów mechanicznych tej delikatnej części ucha często pojawiają się krwiaki, które powodują ból. Dolegliwości bólowe występują także przy alergicznym, kontaktowym wyprysku.

Do najpoważniejszych objawów towarzyszących bólom ucha zewnętrznego należy róża małżowiny usznej – takie zmiany skórne mogą zwiastować nowotwór. Symptomy dermatologiczne na uszach pojawiają się także przy chorobach ustrojowych. Pacjenci mogą odczuwać dreszcze, wysoką gorączkę, obrzęk i zaczerwienienie. Warto zgłosić się do lekarza na badania, ponieważ róża na uszach ma różne przyczyny. Może zwiastować nie tylko zmiany nowotworowe, ziarniniaka kwasochłonnego czy ziarniniakowatość Wegenera. Ból ucha spowodowany paciorkowcami będzie nie do odróżnienia bez specjalistycznej diagnozy.

Ból ucha środkowego – inne przyczyny, dodatkowe dolegliwości

Ucho środkowe jest wyjątkowo wrażliwe na barotraumy, czyli uszkodzenia spowodowane ciśnieniem. Powodują je nie tylko loty samolotem czy schodzenie na duże głębokości pod wodą, lecz także wybuchy czy hałas. Dlatego fani głośniejszej muzyki powinni zadbać o ochronę, zwłaszcza dla swoich dzieci. W przypadku uszkodzenia błony bębenkowej pojawi się krwawienie. Bóle ucha środkowego często związane są z niedrożnością lub innymi zaburzeniami trąbki Eustachiusza. Nagromadzenie wydzieliny w tym miejscu spowoduje też zatkanie uszu.

Naturalnie zmiany nowotworowe w okolicy ucha środkowego również wywołają nieprzyjemny ból. W jamie bębenkowej najczęściej tworzy się tzw. kłębczak – zwykle choroba ma łagodny przebieg, wycięcie zmian pozwala na pomyślne rokowania. Pacjenci odczuwają szumy uszne, zwroty głowy i pogorszenie słuchu, zdarza się utrata przytomności. W postaci złośliwej może dojść do przerzutów na kości, nerwy, płuca, skórę, śledzionę i wątrobę. Nowotwór wyrostka sutkowatego kości skroniowej również może spowodować ból w uszach.

Choroby i dolegliwości, które powodują wtórny ból ucha

Lista przypadłości, które rzutują na narząd słuchu, jest długa. W przypadku bólu ucha należy wziąć pod uwagą możliwość wystąpienia takich schorzeń jak:

• próchnica, zapalenie miazgi lub kieszonek przyzębnych i inne choroby zębów;
• uraz, zapalenie stawi skroniowo-żuchwowego;
• zwyrodnienie kręgosłupa szyjnego;
• nerwobóle;
• zapalenie ślinianek, nosa, gardła, zatok, tętnicy skroniowej;
• zapalenie migdałków, szyjnych węzłów chłonnych, tarczycy;
• ropień, naciek wokół migdałków;
• zmiany nowotworowe w jamie ustnej, gardle, krtani;
• afty, zapalenie błony śluzowej języka i jamy ustnej;
• refluks, przepuklina i zapalenie przełyku; ciało obce w układzie pokarmowym;
• zawał serca, tętniak aorty.

Leczenie bólu ucha wymaga diagnozy. Jakie badania zlecają laryngolodzy?

Podstawą metodą diagnostyki bólu ucha jest wywiad medyczny w połączeniu z otoskopią, czyli wziernikowaniem. To badanie pozwala obejrzeć w powiększeniu niemal cały narząd słuchu – od małżowin usznych, przez bębenki, aż po przewód słuchowy. W przypadku zapalenia i wycieku z ucha pobiera się próbkę wydzieliny, by ustalić źródło infekcji. Niektóre drobnoustroje, które odpowiadają za bóle ucha (np. półpasiec uszny), mogą przyczyniać się do poważnego upośledzenia słuchu. Wtedy pacjenci są kierowani na dodatkowe badania słuchu, takie jak audiometria czy badanie tympanometryczne funkcjonalności ucha.

Podejrzenie wtórnych bólów uszu oraz dolegliwości głęboko wewnątrz ucha wymaga wykonania badań obrazowych i laboratoryjnych. W zależności od objawów i informacji od pacjenta mogą to być m.in.:

• USG szyi;
• RTG uzębienia;
• MRI głowy;
• TK (CT) głowy;
• morfologia.

Leki, które mogą pomóc na ból ucha

Sposób leczenia bólu uszu zależy od zdiagnozowanej przyczyny i stanu chorego. W przypadku stanu zapalnego bez ropnego wycieku podaje się niesteroidowe leki przeciwzapalne, ale niektórzy pacjenci potrzebują antybiotyków lub środków udrażniających ujście trąbki słuchowej. W tym celu stosuje się preparaty obkurczające błonę śluzową nosa i nosogardła. Na niedrożność kanału słuchowego spowodowaną nadmiarem woskowiny pomogą krople rozpuszczające. Z kolei półpasiec uszny (zespół Ramsaya Hunta) wymaga zastosowania leków przeciwwirusowych. Same bolesności można złagodzić substancjami przeciwbólowymi (np. ibuprofenem, paracetamolem itd.), ale one bez kompleksowego leczenia zadziałają tylko tymczasowo.

Nie należy stosować żadnych środków farmakologicznych czy kropel – również tych dostępnych bez recepty – bez konsultacji z laryngologiem bądź innym lekarzem. W przypadku uszkodzeń błony bębenkowej i innych narządów można zintensyfikować dolegliwości, a ponadto doprowadzić do poważniejszych komplikacji zdrowotnych. Wśród leków przepisywanych pacjentom na ból ucha są m.in.:

• Amotaks;
• Amotaks Dis;
• Augmentin;
• Cetix;
• Cetraxal Plus;
• Dalacin C;
• Dicortineff;
• Duomox;
• Refastin;
• Taromentin.

Polecane domowe sposoby na ból ucha. Co zamiast kropli do uszu?

Samodzielne leczenie dolegliwości bólowych ucha również wiąże się z pewnym ryzykiem pogorszenia stanu uszu. Dlatego warto skonsultować swoje objawy ze specjalistą, np. poprzez teleporadę, a dopiero potem przystąpić do działania. Do najpopularniejszych domowych sposobów na ból ucha należą:

• przykładanie chłodnego lub ciepłego kompresu pod ucho. Niektórzy polecają naprzemiennie stosować zimne i gorące okłady ze zmianą co 10–15 minut;
• żucie gumy, ssanie cukierków, częste przełykanie śliny, szerokie ziewanie – w ten sposób można uregulować ciśnienie w przewodach słuchowych;
• spanie na boku, z bolącym uchem w górze i odpowiednim podparciem dla głowy i tułowia.
• ciepła oliwa z oliwek (o temperaturze ciała) do zmiękczenia woskowiny.

Zamiast kropli na ból ucha można stosować m.in. miksturę z octu jabłkowego i alkoholu izopropylowego (proporcje 1:1) oraz rozcieńczoną wodę utlenioną (nadtlenek wodoru). Działanie antybakteryjne i/lub przeciwzapalne, które można wykorzystać przy bolesności narządu słuchu, mają także:

• cebula;
• czosnek;
• imbir;
• goździki;
• lawenda;
• mięta.

Profilaktyka otalgii. Zapobieganie bólom uszu u dorosłych i dzieci

Należy unikać dłuższego przebywania w ciepłym, wilgotnym pomieszczeniu. Po kąpieli czy wizycie na basenie należy starannie usunąć wodę, która zgromadziła się w uszach. Bólom ucha sprzyjają infekcje bakteryjne, wirusowe (np. przeziębienia), nieprawidłowe stężenie glukozy we krwi oraz uszkodzenia skóry i naskórka – warto zadbać o odporność, zdrowy tryb życia i wystrzeganie się przeziębień, grypy czy urazów. Pomoże też trzymanie się z dala od dymu papierosowego. Osoby z uczuleniami powinny przyjmować swoje leki zgodnie z zaleceniami, gdyż zapalne reakcje alergiczne zwiększają podatność ucha na zakażenie drobnoustrojami.

Zapalenie ucha środkowego u niemowląt zdarza się rzadziej i przebiega łagodniej, jeżeli dziecko jest karmione mlekiem matki co najmniej przez pierwsze pół roku życia. Oddychanie przez nos, chrapanie i objawy anginy mogą świadczyć o przeroście migdałka gardłowego – zmiany wymagające chirurgicznego zabiegu częściej występują u małych dzieci niż u dorosłych. Profilaktyka nie daje stuprocentowej gwarancji uniknięcia problemu. Silny ból ucha wymaga rozpoznania przyczyny i leczenia w sposób adekwatny do dolegliwości.