Nudności i wymioty

Uciążliwe nudności i wymioty mogą zwiastować poważne choroby. Czasami pojawiają się jako działanie niepożądane innych terapii, np. u pacjentów z nowotworami. Regularne mdłości i torsje prowadzą do odwodnienia i utraty elektrolitów, co zawsze ma istotne konsekwencje zdrowotne. Często towarzyszą im inne objawy, m.in. silny ból brzucha, jadłowstręt, ból i zawroty głowy, odbijanie oraz zgaga. Konkretne symptomy wskazują na określone dolegliwości pierwotne. Nudności najczęściej występują tuż przed wymiotami, ale obie bolączki mogą pojawiać się niezależnie od siebie. Nie zawsze są związane bezpośrednio z dolegliwościami układu pokarmowego i trawiennego czy zatruciem. Pacjenci z ciężkimi i nawracającymi dolegliwościami powinni skonsultować się z lekarzem i wykonać specjalistyczne badania w celu ustalenia przyczyny oraz sposobu leczenia.

Nudności i wymioty – definicja medyczna. Mdłości i torsje to objawy, nie choroba

Nudności to niebolesne, nieprzyjemne i subiektywne uczucie potrzeby zwymiotowania. Często określa się je mianem mdłości. Taki stan najczęściej stanowi sygnał ostrzegawczy. Z kolei wymiotami nazywa się gwałtowny wyrzut zawartości żołądka przez usta. Ich alternatywne określenie to torsje. W wywołaniu odruchu wymiotnego uczestniczą silne skurcze mięśni brzucha i klatki piersiowej – dlatego wiele osób odczuwa drgawki. Dla organizmu to naturalny sposób obrony przed zatruciem. Torsje można podzielić na:

• epizodyczne, incydentalne – ustępują samoistnie po kilku godzinach;
• ostre – intensywniejsze, powtarzają się przez 1–2 dni;
• przewlekłe – powracają regularnie przez minimum 7 dni.

Za specyficzną odmianę wymiotów można uznać regurgitacje – cofanie treści żołądka do jamy ustnej bez odruchów wymiotnych, obciążenia fizycznego czy angażowania mięśni. W rzeczywistości to odrębny symptom i podczas wywiadu medycznego należy zwrócić na to szczególną uwagę.

Odczuwanie nudności, mechanizm wymuszania wymiotów

Ośrodek wymiotny znajduje się w rdzeniu przedłużonym. Nerwy odbierają bodźce z wielu źródeł – głównie strefy chemoreceptorowej w IV komorze mózgu oraz receptorów błony śluzowej gardła, narządów jamy brzusznej i otrzewnej, serca, płuc, opłucnej, ucha wewnętrznego, węchomózgowia i ośrodków asocjacyjnych kory mózgowej. Nudnościom i wymiotom często towarzyszą bladość skóry, zimne poty, spadek ciśnienia i tempa bicia serca, ślinotok oraz szereg odruchów wegetatywnych.

Mechanizm fizjologiczny i przebieg procesów w przewodzie pokarmowym można opisać według poniższego schematu:

• pobudzenie ośrodka wymiotnego;
• skurcze żołądka, jelit i przełyku;
• rozluźnienie zwieraczy przełyku;
• skurcze przepony i mięśni piersiowych, które zwiększają ciśnienie w żołądku;
• transport treści żołądkowej do przełyku i na zewnątrz;
• odruchy, które chronią przed przedostaniem się resztek pokarmowych i soków trawiennych do dróg oddechowych:
• wstrzymanie oddechu;
• zamknięcie głośni;
• uniesienie podniebienia miękkiego.

Najczęstsze przyczyny nudności i wymiotów

Większość dolegliwości ma związek z zaburzeniami układu pokarmowego. Mdłości często pojawiają się przy okazji problemów w żołądku i jelicie cienkim – w konsekwencji występują objawy dodatkowe, czyli głównie wymioty i biegunka. W przypadku przejedzenia należy spodziewać się zgagi, odbijania i gazów. Możliwe problemy żołądkowo-jelitowe, które wywołują nudności i wymioty, to m.in.:

• zatrucie pokarmowe;
• nadwrażliwość pokarmowa;
• niedrożność jelita cienkiego i/lub grubego;
• wrzody żołądka i dwunastnicy;
• zespół tętnicy krezkowej górnej;
• gastropareza;
• zapalenie wyrostka robaczkowego (mdłości, torsje, zatrzymanie gazów i stolca);
• rozdęcie okrężnicy;
• ChLC – choroba Leśniowskiego-Crohna;
• infekcje bakteryjne i wirusowe układu pokarmowo-trawiennego;
• zapalenie otrzewnej i wiele innych schorzeń.

Mdłości i torsje mogą być również objawem chorób ośrodkowego układu nerwowego, zaburzeń psychicznych, dysfunkcji, nerek, chorób układu równowagi, niewydolność wątroby, trzustki, układu moczowego, gruczołów wewnątrzwydzielniczych czy dróg żółciowych. Przebieg niektórych naturalnych procesów fizjologicznych również powoduje nieprzyjemne uczucia. Nudności i wymioty są jednym z pierwszych objawów ciąży. Na liście potencjalnych źródeł dolegliwości, które trzeba uwzględnić na wstępnym etapie diagnozy, są m.in.:

• migrena;
• guzy w obrębie OUN;
• zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, mózgu;
• udar mózgu;
• depresja;
• bulimia;
• wymioty psychogenne, np. ze stresu;
• choroba Meniere’a;
• zapalenie błędnika;
• zapalenie pęcherzyka żółciowego;
• marskość wątroby;
• mocznica;
• kolka nerkowa;
• zawał serca;
• hipotensja;
• hiperwitaminoza (witamin A i D);
• porfiria przerywana;
• skutki uboczne przyjmowanych leków i terapii:
• radio- i chemioterapii nowotworowej;
• wymiotów pooperacyjnych;
• niesteroidowych leków przeciwzapalnych;
• antybiotyków;
• preparatów hormonalnych, w tym doustnych środków antykoncepcyjnych;
• leków kardiologicznych;
• środków moczopędnych;
• doustnych leków przeciwcukrzycowych.

Możliwe powikłania po nudnościach i wymiotach

Podstawowym problemem fizjologicznym długotrwałych, nawracających dolegliwości jest utrata wody i składników odżywczych. Odwodnienie oraz spadek poziomu elektrolitów wymagają szybkiej interwencji u osób starszych i dzieci – to grupy najbardziej wrażliwe na późniejsze konsekwencje. Nieleczone zaburzenia elektrolitowe, spowodowane nudnościami i wymiotami lub innymi przyczynami zdrowotnymi, mogą doprowadzić do:

• utraty wagi;
• omdleń;
• zawrotów i bólów głowy;
• przyspieszenia bicia serca (tachykardii);
• podkrążenia oczu;
• utraty jędrności i sprężystości skóry;
• zaburzeń ślinianek (zmniejszenia ilości wydzielanej śliny).

W niektórych przypadkach nudności i wymioty są tak uciążliwe, że pacjenci nie są w stanie niczego przełknąć. To wyklucza podawanie leków doustnie, u niektórych chorych dodatkowo pojawia się jadłowstręt. Środki farmakologiczne i substancje odżywcze trzeba wtedy podawać dożylnie, przez kroplówkę. Pozostałe powikłania to m.in.:

• uszkodzenia błony śluzowej (żołądku, przełyku);
• zachłyśnięcie treścią żołądkową (głównie u osób nieprzytomnych, np. po nadmiernym spożyciu alkoholu);
• zachłystowe zapalenie płuc;
• niedożywienie.

Nudności i wymioty – diagnostyka, przebieg konsultacji, zalecane badania

Informacje uzyskane podczas wywiadu medycznego decydują o dalszych badaniach przedmiotowych i dodatkowych. Duże znaczenie dla diagnozy mają wiadomości, które spora część pacjentów uznaje za mało istotne – np. wiek, inne choroby i przyjmowane leki, dieta czy aktywność fizyczna. Wśród specjalistycznych badań zlecanych pacjentom i pacjentkom z nudnościami i wymiotami są m.in.:

• endoskopia górnego przewodu pokarmowego;
• badania laboratoryjne na stężenie określonych substancji w organizmie, w tym:
• bilirubiny;
• hormonów tarczycy;
• kreatyniny;
• mocznika;
• badania obrazowe, np.:
• USG i/lub TK brzucha;
• TK, MRI głowy.

Jeżeli dolegliwości występują u kobiety, a wywiad lekarski i wstępne badania nie wskazały jednoznacznie ich źródła, zleca się wykonanie testu ciążowego. Do czasu otrzymania wyników pacjentka nie powinna przyjmować żadnych leków, chyba że wystąpią ku temu istotne przesłanki (np. ciężkie objawy choroby).

Leki, które mogą pomóc na nudności i wymioty

Czasami powstrzymanie mdłości i zwracania treści żołądkowej byłoby bardziej szkodliwe dla zdrowia pacjenta. Dlatego tak ważne jest prawidłowe rozpoznanie dolegliwości. Są też przypadłości, w których powstrzymanie wymiotów będzie tylko leczeniem doraźnym, objawowym – usunięcie pierwotnej przyczyny zaburzeń wymaga wtedy innego postępowania. W niektórych przypadkach powinno dojść do podania innych środków farmakologicznych, a część chorych może wymagać zabiegu chirurgicznego lub zupełnie odmiennej terapii. Wśród leków podawanych przeciwko nudnościom i wymiotom są m.in.:

• Atossa;
• Duspatalin;
• Torecan;
• Torecan czopki;
• Torecan tabletki powlekane.

Dobór środków farmakologicznych zawsze zależy od rodzaju rozpoznanych dolegliwości, stanu zdrowia pacjenta oraz ewentualnych przeciwwskazań medycznych. Preparaty mają określone substancje aktywne, które wywołują sprecyzowane efekty. Mogą mieć skutki uboczne, które dla pewnych grup pacjentów byłyby szczególnie niebezpieczne. Leki przeciwwymiotne i stosowane w przypadku nudności można podzielić na takie kategorie jak:

• antagoniści cholinergicznego receptora muskarynowego;
• środki przeciwhistaminowe;
• antagoniści receptorów dopaminergicznych;
• kortykosteroidy;
• antagoniści receptorów serotoninowych
• substancje o złożonym wpływie na większość receptorów odpowiadających za torsje.

Poranne mdłości u ciężarnych. Przyczyny, leczenie nudności w ciąży i przeciwdziałanie wymiotom

Nawet 90% kobiet spodziewających się dziecka w ciągu tych dziewięciu miesięcy zmaga się z mdłościami i torsjami. Zwykle mają łagodny lub umiarkowany charakter i nie stanowią poważnego powodu do niepokoju. Wymioty poprzedzone nudnościami występują najczęściej w pierwszym trymestrze. Organizm kobiety w ciąży potrzebuje czasu, by dostosować się do zachodzących zmian hormonalnych i zmienionego trybu funkcjonowania. Główną przyczynę wymiotów w tym czasie jest najprawdopodobniej wyższe stężenie gonadotropiny kosmówkowej. Intensywność i częstotliwość występowania dolegliwości zależy od indywidualnych predyspozycji i parametrów fizjologicznych.

Jeśli mdłości i torsje w czasie ciąży występują często, wiążą się z ryzykiem poważnych komplikacji – niezbędne są dodatkowe badania, a w niektórych przypadkach także hospitalizacja. Przyszła matka powinna jak najszybciej zgłosić się do lekarza, jeżeli odczuwa spadek masy ciała i inne objawy zaburzeń metabolizmu i gospodarki wodno-jelitowej – np. wzmożone pragnienie, częstsze oddawanie moczu, skurcze mięśni, problemy z krążeniem, oddychaniem, pamięcią. Wśród możliwych powikłań nudności i niepowściągliwych wymiotów podczas ciąży są m.in. ketonuria i zasadowica metaboliczna. Przeciwdziałanie może uwzględniać:

• środki farmakologiczne:
• fenotiazynę;
• leki przeciwhistaminowe;
• kortykosteriody;
• metoklopramid;
• ondansteron;
• pirydoksynę;
• profilaktykę:
• uzupełnianie poziomu wody i elektrolitów;
• powstrzymywanie mdłości, np. poprzez dodawanie imbiru lub spożywanie preparatów z wyciągiem z tej rośliny.

Domowe sposoby zapobiegania nudnościom i wymiotom

Jeżeli uciążliwe bolączki zdrowotne nie mają związku z poważną chorobą lub nie ma możliwości leczenia farmakologicznego, można sięgnąć po tradycyjne metody. Wśród domowych sposobów na nudności i wymioty dominują herbatki i napary ziołowe (mięta, rumianek, piołun), wspominany wyżej imbir oraz picie wody z sokiem z cytryny. Niektórzy z powodzeniem stosują ocet jabłkowy (po zmieszaniu z miodem dla zneutralizowania przykrego smaku i zapachu) oraz akupresurę. Osoby z chorobą lokomocyjną często stosują specjalne opaski przeciwwymiotne – przy wysokiej skuteczności nie wykazują praktycznie żadnych skutków ubocznych.

Duże znaczenie mają podejmowane działania zapobiegawcze. Jeśli mdłości pojawiają się podczas jazdy, lepiej niczego nie jeść przed podróżą oraz w jej trakcie. Kolejnym elementem profilaktyki będą zmiany w diecie oraz sposobie odżywiania. Aby uniknąć nudności i wymiotów z powodu problemów z żołądkiem i niestrawnością, można np.:

• zrezygnować z potraw tłustych i ostrych;
• ograniczyć słodkie, mdłe desery i przekąski;
• spożywać więcej mniejszych posiłków (5 zamiast trzech obfitych w ciągu doby);
• przyjmowanie pokarmu w wolnym, niespiesznym tempie.

Inne zalecenia lekarskie dla pacjentów z nudnościami i wymiotami

Należy unikać sytuacji i pokarmów, które wywołują trudne dolegliwości. To samo dotyczy leków, których działanie niepożądane powoduje nudności i wymioty. W przypadku mdłości i torsji jako objawów innego schorzenia niezbędne jest ustalenie przyczyny ich powstawania oraz leczenie choroby podstawowej. Postępowanie zależy od diagnozy, stanu zdrowia pacjenta oraz wielu innych czynników.