Alergia kontaktowa. Objawy i leczenie, profilaktyka uczulenia

• Bezpośredni kontakt z alergenem powoduje silną, nadmierną odpowiedź układu odpornościowego.
• Podstawowe czynniki uczulające to substancje chemiczne o niskiej masie cząsteczkowej – metale, barwniki, konserwanty, związki zapachowe.
• Alergia kontaktowa objawia się przede wszystkim wypryskiem kontaktowym, zapaleniem skóry i ewentualnie oczu.
• Nadwrażliwość wymaga dokładnego rozpoznania.
• W diagnostyce alergii stosuje się skórne testy płatkowe i badania serologiczne.
• Całkowite wyleczenie uczulenia kontaktowego jest trudne, a czasami niemożliwe.

Czym jest alergia kontaktowa? Typy nadwrażliwości i reakcji alergicznych

W terminologii medycznej alergia kontaktowa to opóźniona reakcja immunologiczna typu IV, komórkowego – to oznacza, że objawy zazwyczaj mają charakter miejscowy i występują po 1-3 dniach od styczności z czynnikiem, który organizm nieprawidłowo rozpoznał zagrożenie. Układ immunologiczny uruchamia procesy zapalne i zaczyna wytwarzać przeciwciała, mimo że w rzeczywistości nie ma takiej potrzeby. W niektórych przypadkach dolegliwości występują od razu po kontakcie z substancją drażniącą, jednak w przypadku reakcji opóźnionych zwykle musi minąć przynajmniej kilkanaście godzin.

Jakie reakcje prowadzą do tego problemu?

Kontaktowe alergie są związane z grupą antygenów, których zbiorcza nazwa to hapten – jego obecność w organizmie stymuluje wytwarzanie immunoglobulin. Hapteny to substancje chemiczne o małej masie cząsteczkowej, które przy uczulaniu muszą być powiązane z białkami. Później układ odpornościowy rozpoznaje je bez obecności protein. Objawy chorobowe reakcji alergicznej mogą wywoływać też związki o podobnej budowie, obecne w wielu różnych czynnikach środowiskowych. Na tej zasadzie krzyżowo uczulają np. parafenylenodiamina i żółcień rozpuszczalna.

Co uczula? Najczęstsze przyczyny alergii kontaktowej – lista alergenów

Uczulający hapten i podobnie zbudowane substancje można znaleźć m.in. w biżuterii, kosmetykach (głównie farbach do włosów, kremach, maściach, perfumach, olejkach eterycznych), środkach czystości (proszki do prania, płyny do płukania i naczyń), zabawkach, cemencie, klejach, lekach, artykułach spożywczych, ubraniach i wielu innych produktach. Według statystyk najczęściej uczula nikiel – 17% przypadków alergii kontaktowej wśród kobiet i 3% u mężczyzn. Wysoko w polskich rankingach diagnostycznych są także pallad, propolis i niektóre środki konserwujące – timerosal, metyloizotiazolinon, formaldehyd.

Warto zatem sprawdzać skład przed zakupem i użyciem. Alergenami kontaktowymi są także:

• parabeny;
• lanolina;
• koszelina;
• detergenty SLS, SLES;
• niektóre metale i ich stopy:
  • chrom;
  • kobalt;
  • miedź;
• żywica epoksydowa;
• gumy;
• tworzywa sztuczne;
• kortykosteroidy;
• neomycyna;
• substancje zapachowe, przykładowo:
  • alkohol i aldehyd cynamonowy;
  • eugenol;
  • geraniol;
  • hydroksycytronellal;
  • lyral;
  • seskwioleinian sorbitanu.

Uczulenie na konserwanty, metale czy substancje zapachowe? Testy alergiczne

Pierwszym krokiem w rozpoznaniu alergii kontaktowej jest wywiad medyczny. W rozmowie z lekarzem pacjent powinien udzielać szczegółowych odpowiedzi. Trzeba zwracać uwagę na wiele drobiazgów, by prawidłowo wskazać przyczynę dolegliwości – lokalizacja zmian skórnych nie wystarczy. Warto w razie potrzeby przedłużyć zwolnienie lekarskie online i poświęcić więcej czasu na poznanie swojego stanu zdrowia.

Jak wyglądają testy na alergię?

Ostateczne potwierdzenie dają testy skórne – alergolog sprawdza, jak zareaguje organizm na cały zestaw haptenów. Zazwyczaj pacjent przez 48 godzin nosi na plastry nasączone rozmaitymi roztworami (zazwyczaj na plecach), a po zdjęciu płatków lekarz kilkukrotnie ocenia zmiany skórne. Najczęściej robi to trzykrotnie:

• po 3 dniach;
• po 96 godzinach;
• po tygodniu.

Wyprysk kontaktowy, zmiany skórne to główny objaw alergii kontaktowej

Miejscowa reakcja alergiczna zwykle zaczyna się silnego świądu i obrzęku skóry. W miejscu kontaktu z alergenem powstają grudki, pęcherzyki i zaczerwienienia. W niektórych przypadkach zmiany skórne szybko rozszerzają się na inne części ciała – powstaje pokrzywka i wysypka. Jak jeszcze może objawiać się alergia kontaktowa? Lekarze wymieniają między innymi:

• alergiczny nieżyt nosa;
• zapalenie spojówek;
• astmę oskrzelową;
• zaburzenia odporności, w tym odrzucanie implantów
• bóle i zawroty głowy.

Z czym można pomylić alergię kontaktową?

Ekspozycja alergenów na naskórek wywołuje wyprysk kontaktowy, który może przypominać objawy innych chorób na powierzchni skóry. Dlatego często wykonuje się dodatkowe testy. Dermatozy najbardziej zbliżone do alergii kontaktowej to:

• atopowe zapalenie skóry;
• grzybica;
• liszaj;
• łuszczyca.

Alergiczne kontaktowe zapalenie skóry. Wyprysk w postaci ostrej lub przewlekłą

Alergiczne kontaktowe zapalenie skóry charakteryzuje się przemianami różnego rodzaju wykwitów skórnych. Czasami znikają całkowicie, ale nie jest to reguła. W postaci ostrej wyprysku wyróżnia się 5 kolejnych faz:

• stadium rumieniowo-obrzękowe – zaczerwienienia i obrzęk skóry;
• etap wysiękowy – grudki, z których sączy się surowicza wydzielina, czasami z ropą;
• strupienie – zasychanie ranek, możliwe krwawienia;
• złuszczanie – w ten sposób organizm oczyszcza zewnętrzną powierzchnię skóry;
• gojenie – miejscowy rumień może utrzymywać się w miejscu ostrych stanów zapalnych na skórze.

Przewlekły wyprysk kontaktowy i jego symptomy

Duże znaczenie ma czas ekspozycji na czynnik uczulający. Wydłużenie kontaktu z alergenem sprzyja powstawaniu zapalnych obrzęków skóry, nadżerek i strupów. Możliwy jest również przewlekły, alergiczny wyprysk kontaktowy. W takich przypadkach objawy mogą obejmować:

• suchość skóry;
• łuszczenie naskórka i skóry;
• zgrubienia na skórze;
• bruzdy skórne;
• pękanie skóry, powstawanie ran.

Profilaktyka, leczenie alergii kontaktowej – unikanie alergenów, odczulanie

Niektóre osoby często chodzą na L4 online z powodu swoich dolegliwości. Lepiej przeciwdziałać dokuczliwym objawom, mimo że nie zawsze można skutecznie unikać ekspozycji organizmu na substancje chemiczne, które wywołują reakcję alergiczną. Lekarze radzą, aby zasady profilaktyki stosowały zwłaszcza osoby z grup podwyższonego ryzyka – wykonujące zawody, w których często ma się styczność z potencjalnymi alergenami. Najczęstsze zalecenia to:

• stosowanie rękawiczek ochronnych;
• wzmacnianie naturalnej bariery skóry;
• wypróbowywanie kosmetyków przed zakupem;
• delikatna pielęgnacja skóry, która nie powoduje podrażnień.

Odczulanie, czyli swoista immunoterapia, to jedyna metoda walki z alergią kontaktową, która koncentruje się na pierwotnej przyczynie – nie na wszystkie alergeny powstały odpowiednie środki odczulające. Cały proces najczęściej trwa minimum 3 lata, a pacjent przyjmuje zastrzyki albo bierze doustne krople lub tabletki. Wszystko z niewielką, systematycznie rosnącą dawką czynnika, który wywołał uczulenie.

Nie wszyscy pacjenci mogą choćby spróbować wyleczyć się z alergii

Odczulanie może mieć poważne efekty uboczne, w tym doprowadzić do wstrząsu anafilaktycznego – takie przypadki zdarzają się w przybliżeniu raz na 200 tys. sesji – dlatego pacjent przez minimum kilkadziesiąt minut po iniekcji pozostaje pod opieką lekarzy. Istnieją też istotne przeciwwskazania medyczne przed rozpoczęciem takiego leczenia:

• zbyt niski lub zbyt wysoki wiek;
• stwierdzona astma oskrzelowa;
• nowotwory;
• zaburzenia układu odpornościowego (np. choroby autoimmunologiczne, AIDS);
• ciąża – chyba że immunoterapia została rozpoczęta wcześniej i wyniki badań są w normie.

Leki, które mogą pomóc na alergię kontaktową

Farmakoterapia znajduje zastosowanie w objawowym leczeniu uczulenia – pomoże złagodzić uciążliwe symptomy albo przygotować się na styczność z alergenem, ale nie będzie w stanie całkowicie zapobiec dolegliwościom czy usunąć ich przyczynę. Niektóre środki są dostępne bez recepty. Na silniejsze preparaty będzie potrzebna recepta online od lekarza. Zlecenie dla farmaceuty jest niezbędne, by wykupić takie leki, jak:

• Clatra;
• Jovesto;
• Delortan;
• Fanipos;
• Metmin;
• Dipherogan;
• Zyrtec;
• Aspulmo;
• Claritine;
• Metypred;
• Encorton;
• Clemastinum;
• Flonidan;
• Amertil;
• Fexofast;
• Alerprof;
• Hitaxa;
• Telfast;
• Aerius;
• Telfexo.

Leki przeciwalergiczne to przede wszystkim farmaceutyki o działaniu antyhistaminowym, immunosupresyjnym, emolienty, inhibitory kalcyneuryny oraz glikokortykosteroidy. O doborze substancji i dawkowaniu powinien zdecydować alergolog. W przypadku alergii kontaktowych nawet przy środkach ogólnodostępnych zaleca się, aby pacjent skonsultował zażywanie preparatu z lekarzem. Niewłaściwe stosowanie leków o działaniu miejscowym – kropel do oczu, maści, żeli etc. – może uszkodzić wrażliwe okolice oczu czy delikatniejszą skórę.