Depresja

Depresja jest zespołem zaburzeń psychicznych, które trudno jednoznacznie zdefiniować. Różne systemy klasyfikacyjne – np. DSM-5, ICD-10– przyjmują odmienne kryteria diagnostyczne. Przyjęte wytyczne są z czasem aktualizowane – to samo zachowanie w jednej z wersji będzie uznawane za żałobę, w innej potraktowane zaś jako objaw zaburzeń depresyjnych. Trudno mówić o obiektywnych, mierzalnych czynnikach w przypadku osobistych odczuć i emocji. Depresja to choroba afektywna, która wiąże się z pogorszeniem nastroju, brakiem energii, spadkiem aktywności – u każdego pacjenta może przebiegać nieco inaczej, a w skrajnych przypadkach doprowadzić do próby samobójczej. Zobacz, jak współczesna medycyna zapobiega najgorszym scenariuszom przebiegu tego schorzenia!

Czym jest depresja? Definicje i pojęcia medyczne, statystyki

Często spotykana definicja mówi, że depresja to permanentny, zakłócający normalne funkcjonowanie smutek – któremu towarzyszą inne, psychologiczne objawy kliniczne – trwający przez przynajmniej 2 tygodnie. Określa się ją także jako chorobę afektywną jednobiegunową. Według kryteriów przyjętych przez Światową Organizację Zdrowia z obniżeniem nastroju wiążą się inne symptomy. Pojawiają się zaburzenia snu, apetytu, brak odczuwania przyjemności (anhedonia), utrata zainteresowań, niska samoocena, poczucie winy, zmęczenie, obniżenie koncentracji, apatia.

Część lekarzy i naukowców nazywa ją chorobą psychiczną, inni nie wyróżniają pojedynczej jednostki chorobowej, ale zespół zaburzeń depresyjnych. Depresja może mieć postać:

• epizodyczną;
• przewlekłą;
• nawracającą;
• w zależności od natężenia objawów:
• łagodną;
• umiarkowaną;
• ciężką – z objawami psychotycznymi lub bez nich.

Czy smutek to depresja? Niekoniecznie

Pogorszenie samopoczucia jest normalną reakcją emocjonalną na różne sytuacje i doświadczenia. Psychiczny „dołek” nie jest równoznaczny z problemem zdrowotnym, który wymaga diagnostyki i leczenia w warunkach ambulatoryjnych lub szpitalnej izolacji. Podstawowe różnice pomiędzy naturalnym smutkiem a depresją to czas trwania obniżenia nastroju, jego reaktywność, nasilenie nieproporcjonalne do przeżyć, wpływ na całe życie codzienne oraz liczne symptomy dodatkowe (w tym somatyczne) oraz zdolność realnej, obiektywnej oceny własnej sytuacji.

W przebiegu depresji smutek utrzymuje się przez większą część dnia, praktycznie codziennie przez wiele tygodni i miesięcy. Pojawia się rezygnacja i inne objawy psychotyczne – od płaczliwości, przez przemęczenie bez wysiłku fizycznego, po myśli samobójcze. Poczucie bezradności, pesymizm oraz wrażenie sytuacji bez wyjścia często nie mają uzasadnienia. Pacjent z depresją ma tendencję do wyolbrzymiania trudnych sytuacji, brakuje mu energii do działania. Pogorszenie nastroju w związku z zaburzeniami depresyjnymi nie musi mieć związku z konkretnym wydarzeniem – zwykły smutek pojawia się z powodu, który nietrudno wskazać.

Główne rodzaje depresji wyróżniane przez psychiatrów

Istnieje wiele systemów klasyfikujących zaburzenia depresyjne, choć nie wszystkie są powszechnie uznawane – na przykład podział z uwagi na przyczyny wystąpienia depresji na schorzenia endogenne oraz egzogenne (reaktywne). Depresja endogenna charakteryzuje się dużym nasileniem dolegliwości i uwarunkowaniami biologicznymi, w tym genetycznymi. Z kolei depresja egzogenna (reaktywna) jest związana z czynnikami psychospołecznymi oraz trudnymi przeżyciami, np. śmiercią bliskiej osoby, niepowodzeniami rodzinnymi czy zawodowymi lub somatycznymi problemami ze zdrowiem. W Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób ICD-10 występują:

• depresja poschizofreniczna;
• dystymia;
• epizody depresyjne (dużej depresji);
• epizody depresyjne w przebiegu chorób afektywnych dwubiegunowych (przeplatane z euforycznymi epizodami manii);
• organiczne zaburzenia depresyjne;
• zaburzenia depresyjne nawracające.

Jakie rodzaje depresji zostały wyodrębione?

Inne odmiany i rodzaje choroby to m.in.:

• depresja anaklityczna;
• depresja anankastyczna (z natręctwami);
• depresje anestetyczna (depersonalizacyjna);
• depresja atypowa;
• depresja hipochondryczna;
• depresja katatoniczna;
• depresja lekooporna;
• depresja lękowa;
• depresja maskowana;
• depresja melancholiczna;
• depresja młodzieńcza;
• depresja poporodowa;
• depresja sezonowa;
• depresja urojeniowa;
• depresja wywołana substancjami psychoaktywnymi (lekami, narkotykami, alkoholem);
• depresja zahamowana;
• depresja z zaburzeniami seksualnymi;
• zespół Cotarda.

Diagnoza zaburzeń depresyjnych

Specjaliści muszą możliwie obiektywnie rozpoznawać naturę dolegliwości oraz jej natężenie. W diagnostyce i badaniach klinicznych wykorzystuje się różne psychometryczne testy na depresję. Wśród takich metod są m.in.:

• BDI – inwentarz depresji Becka;
• CDI – inwentarz depresji dziecięciej;
• PHQ-9 – Kwestionariusz Zdrowia Pacjenta-9;
• geriatryczna skala depresji Yesavage’a;
• CES-D – skala depresji Centrum Badań Epidemiologicznych;
• HAM-D – skala depresji Hamiltona;
• MADRS – skala depresji Montgomery-Asberg;
• BRMES – skala melancholii Becha-Rafaelsona;
• skala samooceny depresji Zunga.

Możliwe przyczyny depresji

Istnieją 3 podstawowe teorie wyjaśniające rozwój depresji. Lekarze psychiatrzy najczęściej korzystają z tzw. modelu biopsychospołecznego. Potencjalne przyczyny brane pod uwagę w diagnostyce depresji to głównie:

• czynniki biologiczne – genetyka, zaburzenia neuroprzekaźników (m.in. dopaminy, noradrenaliny, serotoniny), uzależnienia, wtórne zaburzenia związane z chorobami przewlekłymi (zwłaszcza endokrynnymi, neurologicznymi, nowotworowymi psychicznymi, zakaźnymi) i działaniem niepożądanym niektórych leków, zaburzenia hormonalne;
• czynniki psychodynamiczne – trudności w relacjach z innymi ludźmi, problemy życiowe i zawodowe, traumatyczne wydarzenia etc.;
• czynniki poznawczo-behawioralne, społeczne i kulturowe – przyjmowane w procesie adaptacji wzorce reagowania i interpretacji różnych sytuacji, powtarzające się negatywne oceny, samotność, błędy poznawcze, poczucie odrzucenia i braku akceptacji przez osoby z otoczenia, tzw. wyuczona bezradność.

Podstawowe objawy depresji

Do typowych objawów depresji należą brak pewności siebie i poczucia własnej wartości, apatia, lęk, obniżenie aktywności, zaniedbywanie obowiązków domowych, rodzinnych i zawodowych, fobia społeczna, utrata przyjemności oraz zainteresowań, pesymistyczne myśli – wszystko w dużym natężeniu. Nic nie sprawia satysfakcji, hobby zostają porzucone, pacjent zaczyna się izolować, a przyszłość widzi pesymistycznie.

Wielu chorych na depresję podkreśla, że nigdy wcześniej nie czuli się tak źle. Szczególnie niepokojącymi objawami są rezygnacja, utrata sensu życia i myśli o śmierci. Pragnienie „żeby to się już skończyło i nie cierpieć” może szybko przejść w myśli samobójcze, a w konsekwencji przerodzić w próbę odebrania sobie życia. Niektórzy starannie planują swoje odejście, inni realizują chęć samobójstwa nagle i spontanicznie, pod wpływem impulsu.

Depresja – objawy dodatkowe, wpływ zaburzeń depresyjnych na ciało chorego

Kiepska kondycja psychiczna odbija się negatywnie na wielu funkcjach ciała. Nie wszystkie poniższe symptomy występują wśród osób z zaburzeniami depresyjnymi. Fizyczne objawy sugerujące depresję to m.in.:

• spadek koncentracji;
• pogorszenie pamięci;
• bóle głowy;
• osłabienie funkcji poznawczych mózgu;
• problemy z zasypianiem, nadmierna senność w dzień i w nocy;
• obniżenie libido;
• zaburzenia układu pokarmowego – zmniejszenie i utrata apetytu, rzadziej zwiększone łaknienie („zajadanie smutków i stresów”);
• spadek aktywności fizycznej, zwiększenie masy ciała;
• zmęczenie;
• zaburzenia miesiączkowania;
• samopoczucie uzależnione od pory dnia.

Metody leczenia depresji. Psychoterapia, środki farmakologiczne

Każdy przypadek depresji wymaga konsultacji w poradni zdrowia psychicznego. Problem w tym, że sami pacjenci często nie zdają sobie sprawy ze swojego stanu i nie wiedzą, że wbrew wewnętrznemu przekonaniu istnieje wyjście z ciężkiego położenia. Zadaniem psychiatrów jest prawidłowe rozpoznanie rodzaju zaburzeń i ich źródeł, a także ocena ryzyka samobójczego, podejmowanie decyzji o sposobie i kierunku leczenia oraz psychoedukacja. Pacjent powinien otrzymać wszelkie informacje na temat planowanego przebiegu terapii. Najczęściej stosowane metody to:

• różne formy psychoterapii:
• terapia interpersonalna;
• terapia poznawczo-behawioralna;
• terapia psychodynamiczna;
• psychofarmakoterapia.

W niektórych przypadkach stosuje się też fototerapię oraz elektrowstrząsy. Podstawowym celem leczenia depresji jest złagodzenie i usunięcie objawów, powrót do funkcjonowania pacjenta sprzed zaburzeń oraz zapobieganie nawrotom. To często oznacza, że leczenie farmakologiczne czy sesje terapeutyczne trzeba kontynuować również po remisji choroby.

Leki, które mogą pomóc na depresję

Jeżeli zaburzenia są łagodne, lekarze zalecają preparaty dostępne bez recepty. Najczęściej są wytwarzane na bazie dziurawca. Nie należy sięgać po żadne leki przeciwdepresyjne bez konsultacji lekarskiej – również te, które można kupić w aptece „od ręki”. Możliwe działania niepożądane czy krzyżowe z innymi lekami stosowanymi przez pacjenta na inne schorzenia mogą zakłócić terapię lub poważnie zaszkodzić zdrowiu.

Silne środki farmakologiczne podaje się wyłącznie pod ścisłym nadzorem, po opracowaniu szczegółowych zaleceń przez specjalistę. Tylko on będzie mógł dopasować dawkowanie, uwzględnić potencjalne skutki uboczne i zdecydować, który plan leczenia przyniesie najwięcej korzyści przy akceptowalnym ryzyku. Wśród antydepresantów przepisywanych przez psychiatrów są takie leki, jak:

• Aciprex;
• Amitriptylinum VP
• Amizepin;
• ApoSerta;
• Asentra;
• Asertin;
• Bioxetin;
• Brintellix;
• Citabax;
• Cital;
• Clonazepam;
• Dulofor;
• Dulsevia;
• Dutilox;
• Efecton ER;
• Efevelon SR;
• Egzysta;
• Elicea;
• Escitalopram Actavis;
• Hydroxizinum;
• Ketrel;
• Lamegom;
• Miansec;
• Mirtagen;
• Mozarin;
• Pramolan;
• Pregabalin Mylan;
• Seronil;
• Spamilan;
• Trittico CR;
• Venlectine;
• Wellbutrin XR;
• Xanax;
• Zoloft.

Depresja – statystyki

O rosnącej skali problemu depresji świadczy wiele danych. W 2017 r. w Polsce odnotowano 1,2 mln pacjentów ze zdiagnozowaną depresją – to ok. 3,85% populacji, co było zbieżne z danymi WHO. Według Światowej Organizacji Zdrowia w tym samym czasie na świecie chorowało 280 mln ludzi. W 2018 r. mieliśmy w naszym kraju już 1,5 mln aktywnych przypadków, a statystyki światowe mówiły o 350 mln pacjentów.

Według WHO w 2030 r. depresja będzie już najbardziej rozpowszechnioną chorobą na świecie. Niepokoją też dane o liczbie osób dorosłych z objawami depresyjnymi, które mogą doprowadzić do poważnych zaburzeń zdrowia psychicznego. Według badań UCE RESEARCH i SYNO Poland (z początku 2022 r.) ponad 60% Polaków odczuwa lub odczuwało symptomy depresji przez minimum 2 tygodnie bez przerwy.

Co po rozpoznaniu depresji? Jak pomóc osobie z depresją?

Po rozpoznaniu depresji należy leczyć zaburzenia w sposób kompleksowy, zalecony przez lekarzy. Jak podkreślają specjaliści, w całym procesie pacjent powinien być partnerem, który chce zrealizować te same cele. Chorzy powinni zadawać pytania, stawiać sobie kolejne wyzwania krok po kroku. Ważne, by nie przerywać leczenia, nawet jeżeli w pierwszych tygodniach nie czuć żadnej różnicy.

Na temat choroby powstało wiele szkodliwych mitów. Najgorsze, co mogą zrobić bliscy pacjenta, to deprecjonować wagę problemu i kwestionować istnienie zaburzeń. Aby skutecznie walczyć z depresją, potrzeba wsparcia ze strony rodziny, przyjaciół oraz fachowej opieki specjalistów. Pacjenci mogą też korzystać z pomocy różnych grup, telefonów zaufania, organizacji pozarządowych i wielu innych form informacji oraz opieki.